Wikipedia

Historia Łodzi podczas I wojny światowej: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Rozbudowa
Rozbudowa
Linia 59:
Miastem zarządzała administracja carska, a jego [[Administratorzy Łodzi|prezydentem]] pozostawał nieprzerwanie od 22 listopada 1882 roku [[Władysław Pieńkowski (urzędnik)|Władysław Pieńkowski]] – w dziejach miasta najdłużej sprawujący rządy [[prezydent]], określany przez współczesnego mu [[Mieczysław Hertz|Mieczysława Hertza]] jako ''sługa i podnóżek władz rosyjskich''{{odn|Hertz|1933|s=8 (PDF – 18)}}{{odn|Danowska (red.)|2014|s=30–31}}. Jak miało się wkrótce okazać, nie sprostał on w najmniejszym stopniu wyzwaniom, które przyniosła Wielka Wojna – uciekł z miasta niedługo po jej wybuchu, pozostawiając jego losy w rękach mieszkańców{{odn|Hertz|1933|s=7 (PDF – 17)}}{{odn|Danowska (red.)|2014|s=29–30}}{{odn|Pawlak|1986|s=181}}{{odn|Stawiszyńska|2016|s=23–31}}.
 
W lipcu 1914 roku krążyły wśród łodzian pogłoski o możliwej wojnie, jednak traktowano je z niedowierzaniem. {{data|1914-07-30}} wieczorem na murach w mieście zostały rozklejone ogłoszenia o niezwłocznej [[Mobilizacja|mobilizacji]], naznaczonej rozkazem [[Mikołaj II Romanow|Mikołaja II]] na dzień {{data|1914-07-31}}, co spowodowało paniczne przygotowania administracji carskiej do opuszczenia Łodzi{{odn|Stawiszyńska|2016|s=23}}{{odn|Hertz|1933|s=3–4 (PDF – 13–14)}}. W dniu mobilizacji przed świątyniami różnych wyznań wielu łodzian sformowało pochody, które przeszły pod siedzibę Magistratu i rosyjskie koszary. Mimo że w pochodach niesiono portrety cara Mikołaja II i jego rodziny, śpiewano pieśni religijne i wznoszono wiernopoddańcze okrzyki, nie odwiodło to urzędników rosyjskich od zamiaru rychłego wyjazdu z miasta{{odn|Stawiszyńska|2016|s=23}}.
== Pierwsze cztery miesiące wojny ==▼
 
▲== Pierwsze cztery miesiące wojny ==
=== Główny Komitet Obywatelski ===
W związku z trwającą ucieczką z Łodzi dotychczasowej carskiej administracji, już {{data|1914-08-01}} ze strony łódzkiego Komitetu Giełdowego i duchowieństwa wszystkich wyznań została wysunięta propozycja powołania w mieście władzy obywatelskiej, co zaowocowało zawiązaniem się (na zebraniu organizacyjnym w Domu Ludowym przy ul. Przejazd 34, ob. [[Ulica Juliana Tuwima w Łodzi|ul. Juliana Tuwima]]) tymczasowej tzw. Rady 14 pod przewodnictwem [[Alfred Biedermann|Alfreda Biedermanna]], współwłaściciela Zakładów Przemysłowych Wyrobów Bawełnianych{{u|uwaga1}} {{odn|Stawiszyńska|2016|s=23–24}}{{odn|Spodenkiewicz|2014|s=14}}. Dwa dni później Rada 14 przekształciła się w Komitet Obywatelski, który przejął od uciekającego prezydenta Władysława Pieńkowskiego 200 000 [[Rubel|rubli]] z kasy miejskiej{{odn|Stawiszyńska|2016|s=24}}. Po zmianach personalnych powstał z niego {{data|1914-08-10}} Główny Komitet Obywatelski, z Alfredem Biedermannem na czele, w następującym składzie{{odn|Stawiszyńska|2016|s=26}}{{odn|Spodenkiewicz|2014|s=14–15}}:
* [[Antoni Stamirowski]] – przewodniczący prezydium, prezes Towarzystwa Akcyjnego „[[Polskie Zakłady Elektrotechniczne «Siemens»]]”,
* [[Stanisław Silberstein]] – wiceprzewodniczący prezydium, współwłaściciel Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych [[Markus Silberstein|Markusa Silbersteina]], [[Filantropia|filantrop]],
* inż. [[Tadeusz Sułowski]] – wiceprzewodniczący prezydium, inżynier elektryk z zakładów «Siemensa», działacz [[Liga Narodowa|Ligi Narodowej]],
* [[Józef Adamowicz (krajoznawca)|Józef Adamowicz]] – sekretarz GKO, prawnik i ekonomista, nauczyciel, krajoznawca,
* inż. [[Eugeniusz Krasuski]] – sekretarz GKO, inżynier chemik w zakładach [[Ludwik Grohman|Ludwika Grohmana]],
* [[Maks Kernbaum]] – skarbnik GKO, współwłaściciel i kierownik zakładów Towarzystwa Akcyjnego Manufaktury Wełnianej „[[Hugo Wulfsohn]]”,
* [[Juliusz Triebe]] – zastępca skarbnika GKO, [[fabrykant]], współzałożyciel fabryki Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Kapeluszowych „Herman Schlee” przy ul. Targowej 2,
* [[Henryk Barciński]],
* [[Jan Czeraszkiewicz]],
* [[Karol Eisert]]
* Gustaw Geyer,
* [[Leon Grohman]],
* [[Edward Heiman-Jarecki]],
* [[Oskar Kindler]],
* Józef Konic,
* ks. [[Henryk Przeździecki (duchowny)|Henryk Przeździecki]],
* [[Zygmunt Richter]],
* Karol Wilhelm Scheibler III,
* dr Henryk Trenkner – [[Epidemiologia|epidemiolog]] ze szpitala im. Anny Marii (ob. [[Szpital Pediatryczny im. Janusza Korczaka w Łodzi|Szpital Pediatryczny im. Janusza Korczaka]]),
* dr Ignacy Watten – [[Kardiochirurgia|kardiochirurg]] ze Szpitala Fabrycznego (ob. [[III Szpital Miejski im. dr. Karola Jonschera w Łodzi|III Szpital Miejski im. dr. Karola Jonschera]]),
* [[Józef Wolczyński]].
 
=== Bitwa pod Łodzią ===
Linia 125 ⟶ 149:
| {{Lzero|1}}
|-
| ul. Fajfra / Pfeifera <small>(późn. ul. Masarska, ob. nie istnieje{{u|uwaga1uwaga2}})</small>
| 19, 35
| {{Lzero|2}}
Linia 138 ⟶ 162:
|-
| ul. Głowackiego / Głowacka <small>(ob. ul. Wojciecha Głowackiego)</small>
| 100{{u|uwaga2uwaga3}}
| {{Lzero|1}}
|-
| ul. Głucha <small>(ob. nie istnieje{{u|uwaga3uwaga4}})</small>
| 2
| {{Lzero|1}}
Linia 149 ⟶ 173:
| {{Lzero|1}}
|-
| ul. Groszanka <small>(późn. ul. Lekarska, ob. nie istnieje{{u|uwaga4uwaga5}})</small>
| 7
| {{Lzero|1}}
Linia 157 ⟶ 181:
| {{Lzero|3}}
|-
| ul. Kielma <small>(ob. ul. Marynarska{{u|uwaga5uwaga6}})</small>
| 39, 41
| {{Lzero|2}}
Linia 237 ⟶ 261:
| {{Lzero|2}}
|-
| ul. Zawadzka <small>(ob. ul. Zawiszy Czarnego{{u|uwaga6uwaga7}})</small>
| 6, 8, 13, 21, 34
| {{Lzero|5}}
Linia 675 ⟶ 699:
== Uwagi ==
{{Uwagi|
<ref name="uwaga1">Prezydent Władysław Pieńkowski nie przyjął propozycji objęcia stanowiska przewodniczącego Rady, tłumacząc się nadmiarem obowiązków, po czym {{data|1914-08-03}} wyjechał z miasta. Ze strony Rady otrzymał tytuł honorowego prezesa.</ref>
<ref name="uwaga1uwaga2">W 1951 roku została wchłonięta przez przedłużoną w kierunku północnym dwujezdniową [[Ulica Zachodnia w Łodzi|ul. Zachodnią]].</ref>
<ref name="uwaga2uwaga3">Z uwagi na niewielką długość ulicy numer posesji prawdopodobnie błędny.</ref>
<ref name="uwaga3uwaga4">Odchodziła na południe od ul. Karwińskiej, równolegle do ul. Borysza (ob. ul. Piekarskiej) i ul. Rajtera / Reitera (ob. ul. Urzędniczej), a kończyła się po wschodniej stronie budynku fabrycznego (ob. siedziba Szwalni Usługowej „Sewing Contractor”, ul. Piekarska 9). Częściowo w jej śladzie przebiega nienazwany pasaż pieszy w osiedlu budynków wzniesionych w latach 70. XX w. w [[Technologia wielkopłytowa|technologii wielkopłytowej]].</ref>
<ref name="uwaga4uwaga5">Położona na północ od ul. Flisackiej i na południe od ul. Dolnej, łączyła ulice [[Ulica Zgierska w Łodzi|Zgierską]] z Ceglaną. W jej miejscu znajduje się obecnie Targowisko „Dolna – Ceglana” i nowa hala targowa oddana do użytku w 2015 roku.</ref>
<ref name="uwaga5">W źródle błędnie utożsamiona z ob. ul. Młynarską.</ref>
<ref name="uwaga6">W źródle błędnie utożsamiona z ob. ul. Młynarską.</ref>
<ref name="uwaga7">Chodzi o ul. Zawadzką w ówczesnych [[Bałuty|Bałutach]]. W źródle błędnie utożsamiona z ul. Zawadzką w III dzielnicy MO (ob. [[Ulica Adama Próchnika w Łodzi|ul. dr. Adama Próchnika]] w [[Śródmieście (dzielnica Łodzi)|Śródmieściu]] i na [[Stare Polesie w Łodzi|Starym Polesiu]]).</ref>
}}
 
Linia 693 ⟶ 718:
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Danowska (red.) | imię = Małgorzata | autor link = | nazwisko2 = Bloch | imię2 = Jan Gotlib | autor link2 = Jan Gotlib Bloch | nazwisko3 = Daszyńska | imię3 = Jolanta | autor link3 = | nazwisko4 = Hertz | imię4 = Mieczysław | autor link4 = Mieczysław Hertz | nazwisko5 = Spodenkiewicz | imię5 = Paweł | autor link5 = | nazwisko6 = Thurstan | imię6 = Violetta | autor link6 = | tytuł = Bezbronne miasto. Łódź 1914–1918 | url = | wydanie = pierwsze | wydawca = Wydawnictwo Jacek Kusiński. [[Narodowe Centrum Kultury]]. [[Archiwum Państwowe w Łodzi]]. [[Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi|Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi]] | miejsce = [[Łódź]] | rok = 2014 | strony = | rozdział = | adres rozdziału = | nazwisko r = | imię r = | autor r = | autor r link = | nazwisko2 r = | imię2 r = | autor2 r = | autor r2 link = | nazwisko3 r = | imię3 r = | autor3 r = | autor r3 link = | tom = | tytuł tomu = | część = | tytuł części = | seria = | id = {{ISBN|978-83-927666-1-2}}, {{ISBN|978-83-7982-029-0}} | isbn = | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2017-06-30 | odn = {{odn/id|Danowska (red.)|2014}}}}
* {{Cytuj pismo | nazwisko = Grzegorczyk (red. nacz.) | imię = Arkadiusz | autor = | autor link = | tytuł = Ilustrowana encyklopedia historii Łodzi (suplement historyczny miesięcznika „Piotrkowska 104”) | url = http://www.uml.lodz.pl/miasto/o_miescie/wydawnictwa_o_lodzi/ilustrowana_encyklopedia_historii_lodzi/ | czasopismo = Piotrkowska 104 | adres czasopisma = | oznaczenie = | wolumin = Zeszyt 8 | wydanie = | strony = | rok = 2010 | odpowiedzialność = Arkadiusz Grzegorczyk (red. nacz.) | wydawca = Urząd Miasta Łodzi – Biuro Analiz Medialnych i Wydawnictw | miejsce = Łódź | issn = 1731-092X | doi = | doietykieta = | pmid = | pmc = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = | data dostępu = 2017-06-30 | odn = tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Hertz | imię = Mieczysław | tytuł = Łódź w czasie Wielkiej Wojny | url = http://bc.wimbp.lodz.pl/dlibra/doccontent?id=45209 | wydanie = | wydawca = [[Polskie Towarzystwo Historyczne]] Oddział w Łodzi / Izba Przemysłowo-Handlowa w Łodzi | miejsce = [[Łódź]] | rok = 1933 | strony = 3–4, (PDF – 13–14,) | kolumny = | rozdział = | tom = I | tytuł tomu = Łódź w czasie Wielkiej Wojny | seria = Materjały do dziejów Łodzi i ziem województwa łódzkiego | id = | isbn = | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2017-06-30 | odn = tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Danowska (red.) | imię = Małgorzata | autor link = | tytuł = Bezbronne miasto. Łódź 1914–1918 | url = | wydanie = pierwsze | wydawca = Wydawnictwo Jacek Kusiński. [[Narodowe Centrum Kultury]] | miejsce = [[Łódź]] | rok = 2014 | strony = | rozdział = Łódź podczas Wielkiej Wojny | adres rozdziału = | nazwisko r = Hertz | imię r = Mieczysław | część = | tytuł części = | id = {{ISBN|978-83-927666-1-2}}, {{ISBN|978-83-7982-029-0}} | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2017-06-30 | odn = tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Baranowski (red.) | imię = Bohdan | autor link = Bohdan Baranowski | nazwisko2 = Fijałek (red.) | imię2 = Jan | autor link2 = Jan Fijałek | nazwisko3 = Rosin (red.) | imię3 = Ryszard | autor link3 = Ryszard Rosin | tytuł = Łódź. Dzieje miasta | url = | inni = | wydanie = I | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN|Państwowe Wydawnictwo Naukowe]] | miejsce = [[Warszawa]] – [[Łódź]] | rok = 1980 | strony = | rozdział = Ludność | adres rozdziału = | nazwisko r = Janczak | imię r = Julian K. | autor r link = Julian Janczak (1931–2001) | tom = I | tytuł tomu = Do 1918 r. | część = druga | tytuł części = Łódź w latach 1820/1823–1918 | id = | isbn = 83-01-02161-6 | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2017-06-30 | odn = tak}}
Linia 700 ⟶ 725:
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Pawlak | imię = Wacław | autor link = | tytuł = Na łódzkim bruku 1901–1918 | url = | wydanie = pierwsze | wydawca = [[Wydawnictwo Łódzkie]] | miejsce = [[Łódź]] | rok = 1986 | strony = | seria = | id = | isbn = 83-218-0462-4 | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2017-06-30 | odn = tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Baranowski (red.) | imię = Bohdan | autor link = Bohdan Baranowski | nazwisko2 = Fijałek (red.) | imię2 = Jan | autor link2 = Jan Fijałek | nazwisko3 = Rosin (red.) | imię3 = Ryszard | autor link3 = Ryszard Rosin | tytuł = Łódź. Dzieje miasta | url = | inni = | wydanie = I | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN|Państwowe Wydawnictwo Naukowe]] | miejsce = [[Warszawa]] – [[Łódź]] | rok = 1980 | strony = | rozdział = Gospodarka Łodzi w okresie kapitalistycznym (do 1918 r.) | adres rozdziału = | nazwisko r = Puś | imię r = Wiesław | autor r link = Wiesław Puś | nazwisko2 r = Badziak | imię2 r = Kazimierz | autor r2 link = Kazimierz Badziak | tom = I | tytuł tomu = Do 1918 r. | część = druga | tytuł części = Łódź w latach 1820/1823–1918 | id = | isbn = 83-01-02161-6 | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2017-06-30 | odn = tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = StawiszyńskaDanowska (red.) | imię = AnetaMałgorzata | autor link = | tytuł = ŁódźBezbronne wmiasto. latach I wojnyŁódź światowej1914–1918 | url = | wydanie = Ipierwsze | wydawca = Wydawnictwo „NapoleonJacek V”Kusiński. [[Narodowe Centrum Kultury]] | miejsce = [[OświęcimŁódź]] | rok = 20162014 | strony = 10–16| idrozdział = Obywatele | isbnadres rozdziału = | nazwisko r = Spodenkiewicz | imię r = Paweł | część = | tytuł części = | id = {{ISBN|978-83-927666-1-2}}, {{ISBN|978-83-654957982-27029-30}} | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2017-06-30 | odn = tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Stawiszyńska | imię = Aneta | autor link = | tytuł = Łódź w latach I wojny światowej | url = | wydanie = I | wydawca = Wydawnictwo „Napoleon V” | miejsce = [[Oświęcim]] | rok = 2016 | strony = 23–31, 221, 455–458, 461, 464–465 | id = | isbn = 978-83-65495-27-3 | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2017-06-30 | odn = tak}}
* {{Cytuj stronę | url = https://docs.google.com/viewerng/viewer?url=http://atlas-ltn.uni.lodz.pl/atlas/06.01_awers_i_rewers_15.pdf | tytuł = ''Łódź w latach I wojny światowej. Działania wojenne w okolicach Łodzi – Bitwa Łódzka (1914 r.)'' | nazwisko = Stawiszyńska | imię = Aneta | autor link = | rok = 2019 | praca = Atlas Historyczny Miasta Łodzi | opublikowany = [[Łódzkie Towarzystwo Naukowe]]. atlas.ltn.lodz.pl > 06. Łódź w latach I wojny światowej | oznaczenie = poz. 60, P-06.01 | strony = 2 | język = pl en | archiwum = | zarchiwizowano = | id = | cytat = | data dostępu = 2017-06-30 | odn = tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Stępniewski | imię = Mariusz | autor = | autor link = | nazwisko2 = Szambelan | imię2 = Zdzisław| tytuł = Rozwój terytorialny Łodzi <nowiki>[</nowiki>opis na rewersie mapy<nowiki>]</nowiki> | url = http://uml.lodz.pl/get.php?id=901 | wydanie = | wydawca = Urząd Miasta Łodzi | miejsce = Łódź | rok = 2010 | strony = 2 | seria = Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi | id = | isbn = | oclc = | lccn = | doi = | cytat = | język = | data dostępu = 2017-06-30 | odn = tak}}
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Łodzi_podczas_I_wojny_światowej”