Wikipedia

Punkty krytyczne w ziemskim systemie klimatycznym: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
a niech będzie
lit
Linia 3:
'''Punkt krytyczny w ziemskim systemie klimatycznym''' – wartość lub szybkość zmiany wartości (próg) przekroczenie której może prowadzić do znaczącej [[zmiana klimatu|zmiany klimatu]], która może być nieodwracalna (zob. {{Link-interwiki|system klimatyczny|en|Climate system}}). Występujące w systemie [[Sprzężenie zwrotne dodatnie|dodatnie sprzężenie zwrotne]] może prowadzić do przyspieszenia, nieodwracalnych zmian systemu<ref>{{Cytuj |tytuł = Ziemia „stabilna” czy „cieplarniana”? {{!}} naukaoklimacie.pl |data dostępu = 2020-10-28 |opublikowany = naukaoklimacie.pl |url = https://naukaoklimacie.pl/aktualnosci/ziemia-stabilna-czy-cieplarniana-309 |język = pl}}</ref>. Potencjalne punkty krytyczne zidentyfikowano zarówno w [[geofizyka|geofizycznych]] częściach systemu klimatycznego, jak i w dotkniętych zmianami [[ekosystem]]ach<ref name=":0">{{Cytuj |autor = |redaktor = V. Masson-Delmotte, P. Zhai, H. O. Pörtner, D. Roberts, J. Skea, P.R. Shukla, A. Pirani, W. Moufouma-Okia, C. Péan, R. Pidcock, S. Connors, J. B. R. Matthews, Y. Chen, X. Zhou, M. I. Gomis, E. Lonnoy, T. Maycock, M. Tignor, T. Waterfield |tytuł = Global Warming of 1.5 °C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5 °C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty |data = |data dostępu = 06.01.2021 |url = https://www.ipcc.ch/sr15/}}</ref>.
 
Przykładowo, naturalne [[Cykle Milankovicia|cykliczne zmiany orbity Ziemi]] inicjują sprzężenia zwrotne [[Obieg węgla w przyrodzie|cyklu węglowego]], które prowadzą do przejść między epoką [[Zlodowacenie|lodowcową]] i [[Interglacjał|międzylodowcową]]<ref>{{Cytuj |autor = N. J. Shackleton |tytuł = The 100,000-Year Ice-Age Cycle Identified and Found to Lag Temperature, Carbon Dioxide, and Orbital Eccentricity |czasopismo = Science |data = 2000-09-15 |data dostępu = 2021-01-09 |wolumin = 289 |numer = 5486 |s = 1897–1902 |doi = 10.1126/science.289.5486.1897 |url = https://www.sciencemag.org/lookup/doi/10.1126/science.289.5486.1897}}</ref>. {{Link-interwiki|Geologiczny zapis temperatury|en|Geologic temperature record}} Ziemi notuje więcejwiele przykładów<!-- więcej od czego?--> szybkich przejść pomiędzy różnymi stanami klimatycznymi<ref name="geologic temperatures">{{Cytuj |autor = J. Zachos |tytuł = Trends, Rhythms, and Aberrations in Global Climate 65 Ma to Present |czasopismo = Science |data = 2001-04-27 |data dostępu = 2021-01-09 |wolumin = 292 |numer = 5517 |s = 686–693 |doi = 10.1126/science.1059412 |url = https://www.sciencemag.org/lookup/doi/10.1126/science.1059412}}</ref>.
 
Punkty krytyczne są szczególnie istotne w odniesieniu do obaw związanych z [[Globalne ocieplenie|globalnym ociepleniem]]. Potencjalne skutki uruchomienia sprzężeń zwrotnych są modelowane a modele weryfikowane na podstawie zachowań ziemskiego systemu klimatycznego w przeszłości. Zainicjowane przez działalność ludzką zmiany [[Obieg węgla w przyrodzie|naturalnego obiegu węgla]] i ziemskiego [[albedo]] mogą skutkować lawinowym przekraczaniem kolejnych punktów krytycznych, co doprowadzi planetę do [[Stan klimatyczny|cieplarnianego stanu klimatycznego]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Earth risks tipping into 'hothouse' state: study |data dostępu = 2020-10-28 |opublikowany = phys.org |url = https://phys.org/news/2018-08-earth-hothouse-state.html |język = en}}</ref><ref name=":1">{{Cytuj |autor = Timothy M. Lenton, Johan Rockström, Owen Gaffney, Stefan Rahmstorf, Katherine Richardson |tytuł = Climate tipping points — too risky to bet against |czasopismo = Nature |data = 2019-11-28 |data dostępu = 2021-01-09 |issn = 0028-0836 |wolumin = 575 |numer = 7784 |s = 592–595 |doi = 10.1038/d41586-019-03595-0 |url = http://www.nature.com/articles/d41586-019-03595-0 |język = en}}</ref>.
Linia 9:
Wielkoskalowe elementy ziemskiego systemu, które mogą przekroczyć punkt krytyczny, nazywane są '''elementami krytycznymi'''<ref name="Lenton_2008">{{Cytuj |autor = T. M. Lenton, H. Held, E. Kriegler, J. W. Hall, W. Lucht |tytuł = Tipping elements in the Earth's climate system |czasopismo = Proceedings of the National Academy of Sciences |data = 2008-02-12 |data dostępu = 2021-01-09 |issn = 0027-8424 |wolumin = 105 |numer = 6 |s = 1786–1793 |doi = 10.1073/pnas.0705414105 |pmid = 18258748 |pmc = PMC2538841 |url = http://www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.0705414105 |język = en}}</ref>. Przykładami takich elementów są pokrywy lodowe [[Lądolód grenlandzki|Grenlandii]] i [[Lądolód antarktyczny|Antarktydy]], których kurczenie się może spowodować [[Zmienność poziomu morza|podniesienie poziomu morza]] o dziesiątki metrów.
 
Skutki przekroczenia punktu krytycznego nie muszą być natychmiastowe, pojemność cieplna wprowadza bezwładność do ukłąduukładu. Przykładowo, przy wzroście temperatury nieuniknione będzie stopienie części pokrywy lodowej Grenlandii i Antarktydy Zachodniej. Sama pokrywa lodowa może jednak utrzymywać się jeszcze przez wiele stuleci<ref name="NESSC2018">{{Cytuj |autor = Frank Pattyn, Catherine Ritz, Edward Hanna, Xylar Asay-Davis, Rob DeConto |tytuł = The Greenland and Antarctic ice sheets under 1.5 °C global warming |czasopismo = Nature Climate Change |data = 2018-12 |data dostępu = 2021-01-09 |issn = 1758-6798 |wolumin = 8 |numer = 12 |s = 1053–1061 |doi = 10.1038/s41558-018-0305-8 |url = https://www.nature.com/articles/s41558-018-0305-8 |język = en}}</ref>.
 
== Przypisy ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Punkty_krytyczne_w_ziemskim_systemie_klimatycznym”