Wikipedia: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
sekcja społeczność, podmiana źródeł na zewnętrzne, drobne redakcyjne |
boty, role uczestników, projekty siostrzane, commons, wikiprojekty, strony dyskusji |
||
Linia 80:
== Zasady ==
Podstawowym kryterium jest tzw. [[Wikipedia:Encyklopedyczność|encyklopedyczność]] – artykuły muszą cechować się ponadczasowością, być szerzej zauważone i opisane w wiarygodnych źródłach{{odn|Jemielniak|2013|s=41-43}}. Każdy artykuł powinien być neutralny i opisany z różnych punktów widzenia{{odn|Jemielniak|2013|s=41}}, a dodatkowo poszczególne wersje językowe nie mogą pisać z perspektywy danej grupy społecznej np. [[WP:Polonocentryzm|polonocentryzm]]{{odn|Jemielniak|2013|s=320-321}}. Wszyscy aktywnie uczestniczący w rozwoju projektu powinni przestrzegać [[Wikipedia:Wikietykieta|netykiety]]{{odn|Jemielniak|2013|s=37–39}}. Wszystkie treści na Wikipedii podlegają prawu autorskiemu i są udostępniane na wolnej licencji. Dodawanie nowej treści poprzez kopiowanie bezpośrednio ze źródła nie jest dozwolone. W przypadku kopiowania treści z Wikipedii na użytek własny należy zaznaczyć skąd pochodzi pobrany materiał{{odn|Jemielniak|2013|s=44}}. Złamanie jakiejkolwiek z zasad może skończyć się zablokowaniem konta{{odn|Jemielniak|2013|s=59-68}}.
Twórców treści Wikipedii obowiązują normy wspólne dla wszystkich wersji językowych Wikipedii – „[[Wikipedia:Pięć filarów|pięć filarów]]”. Określają one podstawowe cechy: „Wikipedia to encyklopedia”, „Wikipedia to neutralny punkt widzenia”, „Wikipedia to wolny zbiór wiedzy”, „Wikipedia to przestrzeganie netykiety” oraz „Wikipedia to brak sztywnych reguł”. Społeczność twórców każdej wersji językowej Wikipedii ma prawo interpretowania i rozwijania zasad wynikających z filarów, a także tworzenia, zmiany i znoszenia innych zasad. Takie decyzje podejmowane są w wyniku dyskusji i konsensusu, a gdy jest to niemożliwe, przeprowadzane są głosowania{{odn|Jemielniak|2013|s=289-293}}.
Linia 93:
Wikipedia umożliwia każdemu użytkownikowi odwiedzającemu jej strony ich edycję w czasie rzeczywistym. Osoba która chce coś zmienić może kliknąć na przycisk „Edytuj” na górze strony po czym pokazuje się ponownie dany artykuł wraz z widocznym [[kod źródłowy|kodem źródłowym]] zgodnym z mechanizmem [[wiki]]. Użytkownik może edytować lub dodać nowy tekst, ilustracje, tabele, wykresy itd. Używanie składni języka [[HTML]] jest dozwolone lecz nie jest zalecane<ref name="formatowanie"/>. Od 2013 roku dostępny jest również edytor wizualny pozwalający na łatwiejsze edytowanie Wikipedii bez znajomości kodu źródłowego. Podczas edycji hasła w tym trybie, wikikod pozostaje ukryty, a dodanie i zmiana treści polega na klikaniu w widoczny tekst i przyciski. W każdej chwili użytkownik może przełączyć się między nim a tradycyjnym edytorem kodu<ref name=visual/>.
Możliwość edycji wybranych stron może być jednak czasowo ograniczona (na przykład tylko dla zalogowanych użytkowników) ze względu na częste wandalizmy lub wojny edycyjne. Niektóre wersje językowe wprowadziły mechanizm [[Wikipedia:Wersje przejrzane|wersji przejrzanych]], który wymaga przejrzenia lub wycofania zmian redaktorów i adminów, zanim będą one widoczne dla każdego. Wikipedia pozwala na porównywanie różnych wersji strony z zaznaczeniem wszystkich różnic. Pozwala to zatrzymać różnego rodzaju wandalizmy{{odn|Jemielniak|2013|s=238-239}}. Każdy artykuł ma swoją stronę dyskusji, na której każda osoba może zgłosić uwagi lub błędy dotyczące hasła, nawet w przypadku gdy edycja artykułu została zablokowana{{odn|Ayers|2008|s=100,113}}.
Każdy artykuł jest umieszczony w przynajmniej jednej kategorii. Jest to system podziału wszystkich haseł na powiązane tematycznie grupy. System kategorii jest zbudowany na zasadzie [[Graf skierowany|skierowanego]] i [[Graf acykliczny|acyklicznego grafu]]. Oznacza to że każda kategoria jest umieszczona w kategorii nadrzędnej, a artykuły nie powinny zawierać jednocześnie kategorii i elementu jej nadrzędnego{{odn|Ayers|2008|s=247-249}}. Innym komponentem pomocnym w nawigacji pomiędzy artykułami są szablony. Są to elementy przypominające tabelę, umieszczane zazwyczaj na dole strony, zawierające hasła zbliżone tematyczne{{odn|Ayers|2008|s=271-277}}. Wszelkie pliki multimedialne użyte w artykule muszą być wcześniej umieszczone na stronie [[Wikimedia Commons]]. Każdy z plików posiada swój opis, datę wykonania i licencję użycia{{odn|Ayers|2008|s=422-426}}.
Wikipedyści mają dostęp do stron specjalnych ułatwiających edytowanie i wzajemną kontrolę edycji. Strona „Ostatnie zmiany” pozwala na podgląd i patrolowanie niedawno wykonanych zmian, i wychwytywanie podejrzanych o niezgodność z zasadami<ref name="ostatnie-zmiany"/>. Strona „Obserwowane” pozwala zalogowanym użytkownikom śledzić zmiany na stronach, które wcześniej edytowali lub ręcznie dodali do listy obserwowanych<ref name="redaktorzy"/>. Każdy edytor może zgłosić nowe lub ostatnio rozbudowane hasło do sekcji „Czy Wiesz” eksponowanej na stronie głównej Wikipedii. Artykuł ten przed wyświetleniem musi przejść weryfikację przynajmniej trzech innych osób<ref name="czywiesz"/>. Dodatkowo osoby zalogowane mają dostęp do gadżetów pozwalającym na m.in. szybkie dodanie kategorii czy autokorektę tekstu<ref name="narzedzia"/>.
Poza wikipedystami projekt jest również rozwijany za pomocą [[Bot (program)|botów]] zaprojektowanych wcześniej przez ich właścicieli. Przed użyciem bota jego właściciel musi zgłosić chęć jego włączenia, opisać jego zadanie i ilość powiązanych stron. Każdy z programów ma zazwyczaj jedną główną funkcję; przykładowo mogą to być: poprawa błędów gramatycznych i interpunkcji, usuwanie błędnych linków czy tworzenie nowych artykułów na bazie zewnętrznej strony internetowej{{odn|Zheng, Albano, Vora, Mai, Nickerson|2019|s=1,5-8}}.
<center>
Linia 185 ⟶ 189:
Osoby które aktywnie edytują Wikipedię określa się społecznością wikipedystów. Słowo wikipedysta ({{W języku|en|Wikipedian}}) zostało dodane do słownika [[Oxford English Dictionary]]<ref name="wikipedysta"/>. Badanie opublikowane w 2010 roku wykazało, że baza autorów Wikipedii składała się z zaledwie w 13% z kobiet natomiast średni wiek autora to około 25 lat<ref name="Herring"/>. Według badania, którego rezultaty ogłoszono w 2012 roku, społeczność Wikipedii to w 90% mężczyźni, w 9% kobiety, a w 1% – osoby [[Transseksualizm|trans]]<ref name=wikipedians-men/>. Co roku organizowana jest konferencja [[Wikimania]] prowadzona przez Wikimedia Foundation. Podczas spotkania omawiane są tematy dotyczące m.in. projektów Wikimedii, problemów społeczności, a także [[Otwarte oprogramowanie|otwartego oprogramowania]] i [[Wolna treść|wolnej treści]]<ref name="Harrison"/>.
Społeczność dzieli się na różne role w zależności od doświadczenia i funkcji wykonywanej przez daną osobę. Rangi różnią się w zależności od projektu (np. [[Wikicytaty]], [[Wikiźródła]]) lecz można wyróżnić kilka występujących najczęściej. Są to przykładowo: steward ma możliwość odbierania uprawnień z kont innych użytkowników, biurokrata może zmieniać nazwę konta użytkownika i przejmować konta nieaktywne. Administratorzy mogą m.in. blokować i odblokować innych użytkowników, którzy złamali zasady projektu. Każda z ról ma swoje wymagania i może być poprzedzona głosowaniem. W niektórych przypadkach w celu zdobycia funkcji trzeba odbyć staż w innej np. kandydaci na stanowisko stewarda muszą pełnić funkcję administratora{{odn|Jemielniak|2013|s=59-68}}. Niektórzy z wikipedystów tworzą mniejsze grupy tzw. „wikiprojekty” zajmujące się jedną tematyką niezależnie od rangi uczestników. Ich członkowie tworzą osobną stronę projektu, na której umieszczają przydatne informacje np. standardy i zalecenia podczas edycji haseł, lista uczestników i obecne zadania{{odn|Ayers|2008|s=213-216}}.
W pracy naukowej „Motivations of Wikipedia Content Contributors”, autorstwa Heng-Li Yang i Cheng-Yu Lai, autorzy postawili hipotezę, że ponieważ wkład w Wikipedię jest dobrowolny, największą motywacją jest zadowolenie z samego uczestnictwa. Jednak ich badanie wykazało, że chociaż ludzie mogą początkowo zacząć redagować Wikipedię z przyjemności, najbardziej prawdopodobną zachętą do dalszego uczestnictwa jest motywacja oparta na samoświadomości, mówiąca „lubię dzielić się wiedzą, co daje mi poczucie osobistego osiągnięcia”<ref name="Yang and Lai"/>.
=== Projekty siostrzane ===
Wraz z rozwojem Wikipedii jej właściciel, firma Wikimedia Foundation utworzyła inne strony oparte na mechanizmie [[wiki]]. Cechą wspólną wszystkich stron jest gromadzenie darmowej wiedzy, jednak każda z nich skupia się na konkretnej tematyce. Wszystkie z projektów są ze sobą powiązane, głównie za pomocą linków. Przykładowo biografia pisarza może linkować do jego książek na stronie [[Wikiźródła]], a artykuł o mieście może zawierać odnośnik do szerszych informacji turystycznych na witrynie [[Wikipodróże]]. Wyjątkiem jest strona [[Wikimedia Commons]], która gromadzi pliki multimedialne takie jak zdjęcia, ilustracje, filmy, nagrania audio, które są używane w ramach innych projektów<ref name=wiki-projects>{{Cytuj stronę | url = https://en.wikipedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation#Wikimedia_projects | tytuł = Wikimedia projects | opublikowany = Wikipedia (EN)| język = en | data dostępu = 2021-09-15}}</ref>.
Pierwszym siostrzanym projektem Wikipedii był „In Memoriam: September 11<!--NIE ZMIENIAJ FORMATU TEJ DATY. TO JEST NAZWA WŁASNA (ZAMACH 9/11/2001 (11.09.2001) BYŁ W USA)--> Wiki”, który został stworzony w październiku 2002 w celu uszczegółowienia artykułów na temat [[Zamach z 11 września 2001 roku|zamachu na World Trade Center]]{{u|uwaga4}}. 12 grudnia 2002 roku uruchomiony został projekt słownika – [[Wikisłownik]]. Od 10 lipca 2003 roku tworzona jest kolekcja cytatów – [[Wikicytaty]], a także zbiór dostępnych za darmo poradników, podręczników i innych opracowań edukacyjnych – [[Wikibooks]]. 24 listopada 2003 stworzona została wolna baza tekstów źródłowych – [[Wikiźródła]]. 7 września 2004 roku powstało [[Wikimedia Commons]] – [[repozytorium]] ilustracji, zdjęć i plików multimedialnych dla wszystkich wersji językowych Wikipedii i projektów Wikimedia Foundation. 13 września 2004 roku zaczęło się tworzenie [[Wikispecies]] – bazy danych o organizmach żywych. Od 3 grudnia 2004 działa [[Wikinews]], będący serwisem informacyjnym obywatelskiego [[dziennikarstwo|dziennikarstwa]]. [[Wikiwersytet]] został wyodrębniony 15 sierpnia 2006 roku z Wikibooks dla tworzenia, gromadzenia i używania wolnych materiałów do nauki i ćwiczeń oraz prowadzenia projektów dydaktycznych. W tym samym roku powstały [[Wikipodróże]]. Najmłodszym projektem są [[Wikidane]] – wolna baza danych, takich jak np. daty urodzin lub inne jednoznaczne dane przechowywane we wspólnym repozytorium, z którego korzystają wszystkie wersje językowe Wikipedii<ref>{{Cytuj stronę | url = https://en.wikipedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation#Wikimedia_projects | tytuł = Wikimedia projects | opublikowany = Wikipedia (EN)| język = en | data dostępu = 2021-09-15}}</ref>.▼
▲Pierwszym siostrzanym projektem Wikipedii był „In Memoriam: September 11<!--NIE ZMIENIAJ FORMATU TEJ DATY. TO JEST NAZWA WŁASNA (ZAMACH 9/11/2001 (11.09.2001) BYŁ W USA)--> Wiki”, który został stworzony w październiku 2002 w celu uszczegółowienia artykułów na temat [[Zamach z 11 września 2001 roku|zamachu na World Trade Center]]{{u|uwaga4}}. 12 grudnia 2002 roku uruchomiony został projekt słownika – [[Wikisłownik]]. Od 10 lipca 2003 roku tworzona jest kolekcja cytatów – [[Wikicytaty]], a także zbiór dostępnych za darmo poradników, podręczników i innych opracowań edukacyjnych – [[Wikibooks]]. 24 listopada 2003 stworzona została wolna baza tekstów źródłowych – [[Wikiźródła]]. 7 września 2004 roku powstało [[Wikimedia Commons]] – [[repozytorium]] ilustracji, zdjęć i plików multimedialnych dla wszystkich wersji językowych Wikipedii i projektów Wikimedia Foundation. 13 września 2004 roku zaczęło się tworzenie [[Wikispecies]] – bazy danych o organizmach żywych. Od 3 grudnia 2004 działa [[Wikinews]], będący serwisem informacyjnym obywatelskiego
== Inne encyklopedie internetowe ==
Linia 401 ⟶ 407:
== Bibliografia ==
* {{cytuj | autor = Dariusz Jemielniak | redaktor = Wydawnictwo Poltext | tytuł = Życie wirtualnych dzikich : Netnografia Wikipedii największego projektu współtworzonego przez ludzi | data = 2013 | isbn = 978-83-7561-285-1 | miejsce = Warszawa | wydawca = Wydawnictwo Poltext | oclc = 843391181}}
* {{cytuj | autor = Phoebe Ayers | redaktor = Charles Matthews, Ben Yates | tytuł = How Wikipedia works : and how you can be a part of it | data = 2008 | isbn = 978-1-59327-227-2 | miejsce = San Francisco | wydawca = No Starch Press | oclc = 560644140}}
* {{cytuj | autor = Lei, Christopher M. Albano, Neev M. Vora, Feng Mai, Jeffrey V. Nickerson | tytuł = The Roles Bots Play in Wikipedia | czasopismo = Proceedings of the ACM on Human-Computer Interaction | data = 2019-11-07 | data dostępu = 2021-10-25 | wolumin = 3 | numer = CSCW | s = 1–20 | doi = 10.1145/3359317 | język = en}}
== Linki zewnętrzne ==
| |||