|
'''Epos''' ([[język grecki|gr.]] έπος, ''epos'' „słowo”), także: ‘epopeja’, ‘poemat heroiczny’, czasem również ‘poemat epicki’ – jeden z głównych i najstarszych kówgatunków [[Epika|epiki]]<ref>Eleazar Mieletinski, Pochodzenie eposu bohaterskiego, 2009</ref>. Tradycyjne eposy to dłuższe poematy narracyjne o specyficznej konstrukcji elementów świata przedstawionego, podporządkowanej funkcji parenetycznej i afirmującej etos społeczności, w której zostały napisane. Eposy charakteryzują również: typ bohatera (heros, początkowo król bądź rycerz, później także heros duchowy; postać programowo idealizowana), podniosły rejestr stylistyczny, koncepcja podmiotu twórczego (narracja trzecioosobowa) oraz tworzywo poetyckie (początkowo autorzy eposów sięgali najczęściej po zdarzenia mityczne bądź legendarne, do „czasu ojców”, później także po wydarzenia historyczne)<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Roman Krzywy |tytuł = Epos |czasopismo = Zagadnienia Rodzajów Literackich |data = 2006 |issn = 0084-4446 |wolumin = 49 |numer = 1-2 |doi = 10.26485/ZRL |url = https://www.academia.edu/41152821/Epos}}</ref>. Obejmuje utwory najczęściej poetyckie, np. ''[[Iliada]]''<ref name="Encyklopedia PWN">{{encyklopedia PWN|id = 3898341|tytuł=epos|data dostępu=2016-11-13}}</ref>, ''[[Odyseja]]''{{r|Encyklopedia PWN}}, choć eposami (epopejami) nazywa się także powieści o rozmachu epickim, ukazujące dzieje życia legendarnych, częściowo lub całkiem historycznych bohaterów lub też opowieść o prapoczątkach jakiegoś narodu, a także omawia początki kultów religijnych. Często opowiadają nie tylko o postaciach ludzkich, ale też boskich, magicznych czy demonicznych (np. ''[[Ramajana]]''){{r|Encyklopedia PWN}}. Najwcześniejsze eposy mają charakter zbioru opowieści mitycznych i wywodzą się często z czasów, w których grupa ich autorów nie znała pisma. Epos doby pisma wykształcił odmianę historyczną, ukazującą wydarzenia jeszcze nieprzebrzmiałe (np. poematy Samuela Twardowskiego, ''Transakcyja wojny chocimskiej'' Wacława Potockiego), a także biblijną, która za pomocą środków biblijnych przedstawia losy bohaterów Pisma św., zwłaszcza Chrystusa, ale też całą historię świętą (odmianę tę reprezentują np. ''Chrystiada'' Marca Girolama Vidy, ''Raj utracony'' Johna Miltona)<ref name=":0" />.
Prostszą, krótszą odmianą jest poemat epicki (np. ''[[Beowulf]]''). Często głównym wątkiem eposu jest historia jednego rodu panującego (''[[Pieśń o Nibelungach]]'') lub dzieje życia jednego niezwykłego heroicznego bohatera (''[[Odyseja]]''), ale może on też przedstawiać opowieść o całym ludzie (''[[Kalevala]]''), o jego początkach (''[[Eneida]]''), także o jego bogach (''[[Dzieje Dionizosa]]'', ''[[Edda starsza|Edda]]'') i przodkach (eposy [[Hezjod]]a). Dawne eposy i poematy epickie przeznaczone były do recytowania lub do śpiewania, często zawierały elementy rytuałów i były używane w celach religijnych. Stanowiły też często zapis religii i mitologii danego ludu, jego wartości moralnych, obyczajowości i najstarszego języka.
|
