Patria potestas: Różnice pomiędzy wersjami

'''''Patria potestas''''' ([[łacina|łac.]] „władza ojcowska”) -– w [[prawo rzymskie|prawie rzymskim]], władza przysługująca ojcu (''[[pater familias]]''), będącym [[Obywatele rzymscy|obywatelem rzymskim]], nad jego [[dzieci|dziećmi]] i dalszymi [[zstępny]]mi.

Władza ojcowska powstawała nad dziećmi zrodzonymi w ważnym rzymskim [[matrimonium|małżeństwie]] (''iustum matrimonium''; ''iustae nuptiae''), co również odnosi się do wnuków (prawnuków, itd.) urodzonych w ważnych małżeństwach mężczyzn nadal podlegających władzy ojcowskiej. Poza tym najczęstszym sposobem, mogła ona powstać poprzez [[adoptio|przysposobienie]], [[arrogatio|arrogację]] lub [[legitimatio|uznanie dziecka]] (legitymację).

Dzieckiem zrodzonym w małżeństwie, było takie, które urodziło się nie wcześniej niż w 182 dniu po zawarciu małżeństwa, ale nie później niż w 300 dniu po jego rozwiązaniu. Terminy te przyjęto pod wpływem greckiej nauki medycznej, wedle której ciąża mogła trwać od 182 do 300 dni. {{Cytat|D.1,5, 12|Paulus w księdze dziewiętnastej responsorum: Płód zrodzony w siódmym miesiącu jest już dojrzały, co przyjęto w oparciu o autorytet uczonego męża [[Hipokrates]]a. Dla tego należy uznać, że ten, który urodził się z prawego małżeństwa w siódmym miesiącu, jest prawym synem.<ref>D.1,5, 12, Paulus libro nono decimo responsorum: Septimo mense nasci perfectum partum iam receptum est propter auctoritatem doctissimi viri Hippocratis: et ideo credendum est eum, qui ex iustis nuptiis septimo mense natus est, iustum filium esse.</ref>}}

Władzę tą, pochodzącą z czasów, gdy Rzymianie trudnili się przeważnie rolnictwem, ograniczały jedynie względy sakralne. Z czasem również ograniczały ją: wpływ opinii publicznej ([[nota cenzorska]]) oraz pewne obyczaje (np. wymóg – przy podejmowaniu ważnej decyzji rodzinnej – odbycia narady z krewnymi i przyjaciółmi bądź zasięgnięcia opinii sądu domowego, tzw. ''[[iudicium domesticum]]''). Władza nad dziećmi z czasem podlegała kontroli ustawodawstwa cesarskiego.

Proces osłabienia ''patria potestas'' przybrał na sile z początkiem [[dominat]]u. Pojawiły się wówczas również pewne obowiązki ojca wobec dzieci, np. [[obowiązek alimentacyjny]]. Od czasów [[Kodeks Justyniana|Kodyfikacji Justyniańskiej]] ojciec ostatecznie utracił prawo życia i śmierci nad dziećmi, w miejscu którego pozostało prawo [[karcenie|karcenia]] (''[[ius coerceni]]'').

''Patria potestas'' trwała co do zasady dożywotnio – gasła dopiero ze śmiercią ''[[Pater familias|patris familias]]''. Żona zmarłego (jeżeli podlegała jego [[manus|władzy]]) oraz jego dzieci (ale już nie wnuki) stawały się wówczas osobami ''[[sui iuris]]''. Wnuki (i dalsi zstępni) dostawali się pod władzę swoich ojców – synów zmarłego. Analogicznie działo się z żonami synów, które do tej pory podlegały władzy teściów – władza nad nimi przechodziła na ich mężów.