Spiska Kapituła

Spiska Kapituła (słow. Spišská Kapitula, węg. Szepeshely, niem Zipser Kapitel, łac. Capitulum Scepusiense) – siedziba biskupów Spiszu, do 1948 samodzielne miasteczko warowne; obecnie dzielnica miasta Spiskie Podgrodzie. Wraz z nim, Zamkiem Spiskim i nieodległą wioską Żehra od 1993 znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO (wpisane jako Levoča, Spišský Hrad i okoliczne zabytki). Z powodu swego znaczenia nazywana „słowackim Watykanem”.

Spiska Kapituła – katedra i Zamek Spiski w tle

Widok z powietrza – po lewej stronie pałac arcybiskupi

Brama Górna i katedra

Uliczka biegnąca w kierunku Bramy Dolnej

Spiska Kapituła położona jest na wschodnim stoku Martinowskiego Kopca, ok. 1,5 km na zachód od rynku Spiskiego Podgrodzia. Przez cały okres swego istnienia związana jest silnie z kultem chrześcijańskim.

Historia

Pierwszy ośrodek religijny mógł istnieć na wzgórzu już w czasach Państwa wielkomorawskiego. W XII wieku wraz z węgierską kolonizacją pojawiają się pierwsze wzmianki o miejscowym kościele św. Marcina, który od XIII wieku stał się siedzibą opactwa, kapituły i ważnym ośrodkiem religijnym na całym Spiszu. W tym też wieku rozpoczęła funkcjonowanie szkoła przy kapitule, później seminarium duchowne, którego absolwentem był m.in. ksiądz Andrej Hlinka. Pierwsze obwarowania pojawiły się w XIV wieku, solidniejsze; które dotrwały do czasów współczesnych, pochodzą z lat 1662 – 1665. Wtedy też miejscowość otrzymała prawa miejskie. W 1776 utworzono w Spiskiej Kapitule biskupstwo spiskie.

Przez większość swego istnienia liczba mieszkańców nie przekraczała 300 osób i 30 domów – mieszkali tutaj głównie członkowie kapituły i służba, żyjący wzdłuż jednej ulicy, zakończonej dwoma bramami. Taki układ przestrzenny zachował się do dzisiaj. Od 1819 działało w mieście pierwsze na Węgrzech seminarium nauczycielskie.

Od 1948 Spiska Kapituła stała się częścią Spiskiego Podgrodzia. W okresie rządów komunistycznych seminaria zamknięto, a w ich budynkach umieszczono szkołę dla funkcjonariuszy bezpieki i archiwum. Po 1989 budynki te przywrócono Kościołowi katolickiemu.

Zabytki

• średniowieczny układ miejski z murami obronnymi i dwiema bramami – Górną i Dolną,
• katedra św. Marcina z XIII wieku. Późnoromańska, po kilkukrotnych przebudowach, posiada więcej elementów gotyckich. W XIX wieku, kiedy wnętrze kościoła było barokowe, nastąpiła radykalna regotyzacja, często polegająca na poprawianiu oryginalnych średniowiecznych rzeźb i ołtarzy. Wśród najciekawszych elementów należy wymienić romańskie portale (zachodni i północny), najstarszą romańską rzeźbę na Słowacji (Leo albus, leżącego białego lwa), gotycką kaplicę grobową Zapolyów z XV wieku, kilka gotyckich ołtarzy (z dawnych 13) oraz freski z XIV wieku przedstawiające koronację Karola Roberta (odkryte w latach 50. XX wieku). Oprócz tego w katedrze są liczne epitafia i nagrobki, XV-wieczna figura Chrystusa Boleściwego, gotyckie sklepienia gwiaździste i romańskie filary.
• późnobarokowy pałac biskupi, którego najstarsze skrzydło pochodzi z XIII wieku,
• wieża zegarowa z 1793,
• budynek seminarium - obecnie w stylu klasycystycznym,
• kanonie, reprezentujące style od renesansu do baroku,

W bliskim sąsiedztwie Spiskiej Kapituły znajduje się rezerwat przyrody Sivá Brada ze sztucznym gejzerem i źródłem wody mineralnej Ondrej.

Linki zewnętrzne

• Spiska Kapituła, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 113 .
• sekulada.com: Katedra w Spiskiej Kapitule (Spisz, Słowacja). [dostęp 2016-06-19]. (pol.).
• gejzer Siwa Broda