Synagoga w Buku
Synagoga w Buku – neoromańska[1] synagoga znajdująca się w Buku przy ulicy Mury. Jest najlepiej zachowaną synagogą w Wielkopolsce[4].
 nr rej. WP/2146/A
| |
 Synagoga przy ul. Mury | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Mury 6[1] |
| Budulec |
murowana |
| Architekt |
Alfred Grotte |
| Data budowy | |
| Data likwidacji | |
| Tradycja |
ortodoksyjna |
| Obecnie |
placówka kulturalna[6] |
Położenie na mapie Buku  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu poznańskiego  | |
Położenie na mapie gminy Buk  | |
 52°21′30,0″N 16°31′05,1″E/52,358333 16,518083
| |
| Strona internetowa | |
Historia edytuj
Synagoga została zbudowana według projektu niemieckiego architekta, historyka sztuki Alfreda Grottego[7][6] w 1893[2][3][4], 1900-1905[1] albo w 1909[5], który to rok wyraźnie jest odrzucany w innych źródłach[4] na miejscu starej synagogi, która została zniszczona w czasie Wiosny Ludów w 1848[1]. W okresie międzywojennych społeczność żydowska była nieliczna i pozbawiona miejscowego rabina, choć odnotowała wzrost w latach 30. XX wieku[4][8]. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę i urządzili w niej najpierw areszt tymczasowy dla bukowskich Żydów[1] a potem stolarnię[1] i fabrykę mebli. Po wojnie, od 1950 budynek synagogi służył jako siedziba klubu sportowego MKS Patria Buk[4][9].
Następnie w 1977 próbowano zaadaptować ją na bibliotekę i dom kultury, lecz w 1987 roku przejęła ją Fundacja Rodziny Nissenbaumów, która w 1988 roku przeprowadziła w niej rozległy remont[potrzebny przypis][a][10]. W 1994 ze środków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu i współudziale Fundacji Rodziny Nissenbaumów synagoga została gruntownie wyremontowana, a teren uporządkowany i ogrodzony. Remont synagogi wykonano wg proj. Stankowskich z Poznania z przeznaczeniem go na cele muzealno - religijne. Synagoga została zwrócona Związkowi Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Polsce, który w 2009 sprzedał budynek Miastu Buk[10].
Od 1 lutego 1988 figuruje wraz z sąsiednią dawną szkołą talmudyczną w rejestrze zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[11]. W synagodze sporadycznie potem odbywały się nabożeństwa, organizowane przez poznańską filię Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP. Od 2 listopada 2009 synagoga jest ponownie własnością Gminy Buk[2][9]. Jeszcze w 2014 była używana jedynie okazjonalnie[4]. Po kapitalnym remoncie przeprowadzonym w latach 2017-2018 obiekt przemianowano na wielofunkcyjną Salę Miejską, w której odbywają się śluby cywilne, posiedzenia rady miejskiej oraz wydarzenia kulturalne i artystyczne o różnym charakterze[6].
Architektura edytuj
Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta w stylu neoromańskim[4]. Fasada liczy 13,20 m, długość budynku (z wyjątkiem wnęki) wynosi 19,20 m, a wysokość 12 m[12]. We wschodniej części znajduje się główna sala modlitewna, którą z trzech stron otaczają wsparte na słupach galerie dla kobiet[4], na których balustradach zachowały się gwiazdy Dawida[1]. W zachodniej części znajduje się przedsionek. Oryginalne wyposażenie nie przetrwało[4], a wnękę po Aron ha-kodesz zamurowano.
Zachował się natomiast piękny wystrój zewnętrzny synagogi, w tym oryginalna fasada z trzema wejściami, w środku dla mężczyzn, a dwoma bocznymi dla kobiet[4]. Elewacja frontowa została zwieńczona została szczytem w stylu neoromańskim. Po bokach akcentują ją dwa filary zakończone sterczynami wystającymi ponad połać dachu, przekryte dwuspadowymi daszkami. Boniowany ryzalit zakończony jest trójkątnym szczytem ze sterczyną. Szczyt fasady, ozdobiony jest fryzem arkadkowym, podobne jak dwie arkadki, które umieszczone zostały w sterczynach bocznych[10]. Nad głównym wejściem znajdują się puste miejsce na tablice Dekalogu[1]. Na elewacjach bocznych znajdują się po dwa rzędy półokrągle zakończonych okien.
Uwagi edytuj
- ↑ Maurycy Kustra podaje 1990-1993 jako lata remontu i przebudowy
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h Hubert Wejmann, Przewodnik po Starówce w Buku, Buk: UMiG w Buku, 2016, s. 30, ISBN 978-83-943980-0-2.
- ↑ a b c Uchwała XLVIII/297/10 Rady MiG Buk w sprawie uchwalenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami [online], UMiG Buk, s. 21,47 [dostęp 2019-02-02] (pol.).
- ↑ a b Andrzej Kowalczyk, Buk: zarys dziejów miasta, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW, 1989, s. 56, ISBN 83-85066-00-4, OCLC 169689461 [dostęp 2020-08-07].
- ↑ a b c d e f g h i j k Maurycy Kustra: Śladami przeszłości w Buku. Buk: UMiG Buk, 2014. ISBN 978-83-924682-5-7.
- ↑ a b Synagoga w Buku. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2012-08-02]. (pol. • ang.).
- ↑ a b c Sala Miejska w Buku (dawna synagoga) - Synagoga w Buku [online], www.salamiejska.buk.gmina.pl [dostęp 2020-08-05].
- ↑ Maria i Kazimierz Piechotkowie 2017 ↓, s. 627.
- ↑ Andrzej Kowalczyk, Buk: zarys dziejów miasta, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW, 1989, s. 106, ISBN 83-85066-00-4, OCLC 169689461 [dostęp 2020-08-07].
- ↑ a b Maria i Kazimierz Piechotkowie 2017 ↓, s. 585.
- ↑ a b c Synagoga i szkoła talmudyczna.. zabytek.pl. [dostęp 2022-08-25].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 180 [dostęp 2020-08-07].
- ↑ Radomiła Banach, Synagoga i szkoła talmudyczna [online], zabytek.pl, 28 października 2015 [dostęp 2023-02-26] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Maria i Kazimierz Piechotkowie, Bramy Nieba. Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, wyd. I, Warszawa: Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata i Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, 2017, ISBN 978-83-942344-2-3.