Wikipedia

Theatrum mundi

topos, który przedstawia świat jako teatr

Theatrum mundi (łac. „teatr świata”) – topos, który przedstawia świat jako scenę a żyjących w nim ludzi jako aktorów, którzy odgrywają w nim swoje role. Bóg w toposie jest przedstawiany jako reżyser, sędzia, bądź sufler, czy widz, który kontroluje życie człowieka, niczym marionetką. Topos ukazuje kruchość i marność życia ludzi, których los zależny jest wyłącznie od Boga. W toposie wyrażone są postawy determinizmu i pesymizmu[1][2][3].

Obraz theatrum mundi

Topos miał również wpływ na wygląd współczesnych teatrów, których budowa przypomina Ziemię, co ma ukazywać podobieństwo między występami w teatrze a prawdziwym życiem[4].

Koncepcja toposu edytuj

Z toposu theatrum mundi można wyodrębnić trzy podstawowe aspekty[5]:

  1. Świat jest teatrem, w którym ludzie są aktorami, a ich relacje są sceną
  2. Ludzie to nieświadome marionetki, zabawki Boga, a świat to widowisko przez niego reżyserowane
  3. Teatr jest regułą funkcjonowania wszechświata, który obejmuje wszystkie rzeczy

Interpretacja założeń toposu doprowadza do odmiennych interpretacji. Może on być postrzegany jako metafora fałszu, gdzie ludzie ukrywają przed sobą swoje prawdziwe zamiary, a nawet tożsamość. Topos może być również metaforą kruchości i marności ludzkiego życia; jeszcze inna jego interpretacja wskazuje na harmonię świata i dogłębną spójność reżyserowanego przez Boga pokazu[5].

Historia edytuj

Topos teatru świata powstał w starożytnej Grecji, niedługo po pojawieniu się pierwszych teatrów[6]. Platon w swoim dialogu politycznym Prawa(inne języki) opisał koncept, według którego ludzie są zaledwie marionetkami stworzonymi przez bogów dla własnej zabawy[7]. Porównywał on również życie z komedią i dramatem. Stoicy traktowali życie człowieka jako narzuconą przez bogów rolę, którą odgrywając, człowiek powinien próbować zachować cnotę, w czym pomaga przede wszystkim, ich zdaniem, świadomość własnej roli. Z kolei Ojcowie Kościoła poszerzyli te idee, uważając życie ludzkie za „komedię rodzaju ludzkiego” i przeciwstawiając je życiu pozaziemskiemu, jednak w odróżnieniu od stoików uważali, że najważniejszym elementem jest wierność własnej roli, jak nakazuje wiara chrześcijańska[3][5].

W średniowieczu topos ten ożywił z antyku i rozwinął Jan z Salisbury, który napisał w księdze trzeciej traktatu Policraticus(inne języki), w której po raz pierwszy pojawiło się sformułowanie theatrum mundi[3]:

(...) mógłby słusznie powiedzieć, że życie człowieka na ziemi jest raczej komedią, w której każdy zapomina swoją rolę i odgrywa inną.

Jest on również autorem słów „Totus mundus agit histrionem” (łac. Cały świat gra jakąś rolę), które widnieją nad wejściem Globe Theatre[3]. Choć topos pojawiał się już w antyku, szczególnie dużą popularność zdobył w okresie baroku. Ważną rolę w rozwoju tego toposu odgrywał William Szekspir, który wielokrotnie odnosił się do tego motywu metaforycznie. Dzięki niemu zrozumiano, że ludzie są również aktorami sami dla siebie, gdyż to, jak się zachowujemy czy ubieramy, ma wzbudzać w innych ludziach oczekiwane emocje. Do tej koncepcji nawiązuje również najbardziej znany cytat z komedii Jak wam się podoba Shakespeare’a, który brzmi: „Świat jest teatrem, aktorami ludzie, którzy kolejno wchodzą i znikają”[8][9]. Topos od XVI do XVIII wieku ukazywał uniwersalny rodzaj relacji Boga z człowiekiem, ludzi między sobą, człowieka z własną świadomością, a także zjawisk występujących w świecie[5].

 
Theatrum vitae humanæ – Jean J. Boissard z roku 1596

Wykorzystanie toposu edytuj

Topos theatrum mundi można zauważyć m.in. w:

literaturze edytuj

malarstwie edytuj

filmach edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Katarzyna Budna, Sztuka wyrazu 1 : język polski. Podręcznik do liceum i technikum. Zakres podstawowy i rozszerzony. Cz. 2, Renesans, barok, oświecenie, wyd. pierwsze, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2019, s. 71, ISBN 978-83-8118-270-6, OCLC 1142838401 [dostęp 2022-02-02].
  2. ↑ Robert Kardzis i inni, Zarządzanie w kulturze, wyd. 1, Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000, str. 206, ISBN 83-233-1243-5, OCLC 47366131 [dostęp 2022-02-02].
  3. ↑ a b c d Anna Karonta, Metafora «theatrum mundi» w teatrze absurdu na przykładzie twórczości Tymoteusza Karpowicza, „Ruch Literacki; 2019; No 6 (357); 631-646”, 2019, s. 633, 636–637, DOI: 10.24425/rl.2019.130062, ISSN 0035-9602 [dostęp 2023-07-29].
  4. ↑ a b Harriett Bloker Hawkins, “All the World’s a Stage” Some Illustrations of the Theatrum Mundi, „Shakespeare Quarterly”, 17 (2), 1966, s. 174–178, DOI: 10.2307/2868246, ISSN 0037-3222, JSTOR: 2868246 [dostęp 2023-07-28] (ang.).
  5. ↑ a b c d Emilia Olechnowicz, „Modnej nagości brzydkie niedostatki”. Performowanie ciała w „Theatrum życia ludzkiego” Piotra Kwiatkowskiego, „Pamiętnik Literacki”, 2, 2021, s. 23–41, DOI: 10.18318/pl.2021.2.2 [dostęp 2023-07-29].
  6. ↑ Björn Quiring (red.), „If then the world a theatre present...”: revisions of the theatrum mundi metaphor in Early Modern England, Pluralisierung & Autorität, Berlin: De Gruyter, 2014, s. 1, ISBN 978-3-11-034393-9 [dostęp 2023-07-28].
  7. ↑ Przeczytaj – Zintegrowana Platforma Edukacyjna [online], zpe.gov.pl [dostęp 2022-02-02].
  8. ↑ Barokowe theatrum mundi w dawnej Rzeczypospolitej [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2022-02-11].
  9. ↑ a b c Dorota Zaprzalska, Motyw theatrum mundi w filmie „Synekdocha, NY” (reż. Ch. Kaufman), 2013, s. 4,9 (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Theatrum_mundi&oldid=72016849”