Torna, torna, fratre!
Torna, torna, fratre! (zapis grecki: τόρνα, τόρνα, φράτρε, tłum. „zawróć, zawróć, bracie”) – zdanie w „języku ojczystym”, odnotowane przez Teofilakta Symokattę w Historii, w kontekście incydentu, który miał miejsce podczas jednej z kampanii bałkańskich w czasie wojen bizantyńsko-awarskich cesarza Maurycjusza[1]. Wśród badaczy nie ma konsensusu co do tego, w którym języku zostało ono wypowiedziane[2]: wskazuje się, że mógłby to być przykład wczesnego prarumuńskiego[3] lub rozkaz wojskowy w żargonowej łacinie[4].
Kontekst edytuj
Zdanie torna, torna, fratre pojawia się w kontekście incydentu, który miał miejsce podczas kampanii przeciw Awarom w 587 roku, prowadzonej w górach Haemus[5] – gdy ładunek niesiony przez jedno ze zwierząt jucznych zsunął się z jego grzbietu, jeden z żołnierzy, który to zauważył, krzyknął za jego panem w „języku ojczystym”, żeby ten odwrócił się i go poprawił. Wydarzenie to spowodowało zamieszanie i wybuch paniki w oddziale, który zrozumiał okrzyk jako nakaz odwrotu w używanym wciąż w armii bizantyńskiej języku łacińskim[6].
Struktura edytuj
Zdanie składa się z powtórzonego czasownika torna „zawróć” (w trybie rozkazującym) i rzeczownika fratre „bracie”, który przyjmuje niestandardową dla łaciny klasycznej formę wołacza z końcówką -e[2]. Czasownik etymologicznie wywodzący się od łacińskiego TORNŌ, TORNĀRE zachował się we wschodnioromańskich językach regionu: w arumuńskim tornu „wracam”[7] oraz dakorumuńskim torn „przelewam”, dawniej także „wracam”[8]. Rzeczownik, wywodzący się od łacińskiego FRĀTER, również zachował się w obydwu językach, przybierając współczesne formy frati[7] w arumuńskim i frate[8] w dakorumuńskim.
Przypisy edytuj
- ↑ De Boor i Wirth 2014 ↓, s. 99–102.
- ↑ a b Dindelegan 2013 ↓, s. 2.
- ↑ Saramandu 2010 ↓, s. 93.
- ↑ Saramandu 2010 ↓, s. 94.
- ↑ De Boor i Wirth 2014 ↓.
- ↑ Saramandu 2002 ↓, s. 1–2.
- ↑ a b DXO ↓.
- ↑ a b DEX ↓.
Bibliografia edytuj
- Carolus De Boor, Peter Wirth: Theophylacti Simocattae historiae. Berlin: De Gruyter, 2014. ISBN 978-3-11-040742-6.
- Gabriela Pană Dindelegan, Romanian – a brief presentation, [w:] Gabriela Pană Dindelegan (red.), The Grammar of Romanian, Oxford: Oxford University Press, 2013, s. 1–7, ISBN 978-0-19-964492-6.
- Nicolae Saramandu: Torna, torna, fratre. [w:] Diacronia [on-line]. 2002. [dostęp 2020-04-22].
- Nicolae Saramandu: La Romanité orientale. Tybinga: Günther Narr-Verlag, 2010. ISBN 978-9-73-271759-2.
- Dictsiunar xiyisitu online a limbãljei armãneascã [online] [dostęp 2020-04-22].
- Dicṭionare ale limbii române [online] [dostęp 2020-04-22].