Twierdza św. Elżbiety (Kropywnycki)
Twierdza św. Elżbiety (znane również lokalnie jako „kopce ziemne”) - dawna twierdza ziemna w mieście Kropywnycki, w geograficznym centrum Ukrainy
 nowoczesny widok z góry | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Światosława Chorobrogo 1 |
| Typ budynku |
kopce ziemne |
| Architekt |
Ivan Glebov |
| Inwestor |
L. Mentcelius |
| Zniszczono |
1784 |
| Właściciel |
własność publiczna |
Położenie na mapie miasta Kropywnycki  | |
Położenie na mapie Ukrainy  | |
Położenie na mapie obwodu kirowohradzkiego  | |
 48°29′53″N 32°15′14″E/48,498056 32,253889
| |
Historia
edytuj.jpg)
Po powstaniu Nowej Serbii na ziemiach ukraińskich Kozaków twierdza powstała w celu ochrony terytoriów serbskich osadników przed najazdami Tatarów. Twierdza św. Elżbiety została zbudowana zgodnie z dekretem Senatu, który utworzył także Nową Serbię. Dekret został podpisany przez cesarzową Elżbietę 4 stycznia 1752 r. Na podstawie dekretu serbski pułkownik Ivan Horvat otrzymał dyplom uznania, a Ivan Glebov otrzymał instrukcję[1][2].
Do budowy twierdzy przybył pułk hadiacko-myrodzki ukraińskich kozaków (1390 ludzi), a główne prace ukończył w ciągu czterech miesięcy: od czerwca do października 1754 r. Podczas prac zginęło 72 Zaporożów, 233 zachorowało, a 855 uciekło do Siczy[3].
Twierdza św. Elżbiety tylko raz brała udział w działaniach wojennych. Stało się to podczas wojny rosyjsko-tureckiej (1768–1774), której pierwsza kampania rozpoczęła się w 1769 r. najazdem chana krymskiego Kirima Gireja na prowincię Jelisawetgrad. 4 stycznia dowodzona przez niego 70-tysięczna armia turecko-tatarska przekroczyła granicę i 7 stycznia zatrzymała się w pobliżu stacji. Twierdza, w której ukrywał się generał Isakow wraz z garnizonem i okolicznymi mieszkańcami. Krymowie splądrowali okoliczne wsie i zniewolili okolicznych mieszkańców, jednak obrońcom miasta udało się odeprzeć ataki tatarskie i przepędzić najeźdźców. Była to ostatnia wyprawa Tatarów krymskich na Ukrainę[4].
Od 1775 roku twierdza św. Elżbiety ostatecznie utraciła swoje znaczenie obronne. W 1784 r. twierdzę zlikwidowano, a całą artylerię przewieziono do Chersonia. Stopniowo, w ciągu kilku lat, twierdza została rozbrojona. W 1794 r. przechowywano tu jeszcze 162 sztuki broni, które służyły 277 strzelcom. Do przygranicznych miast, głównie do Chersonia, eksportowano działa i artylerię. W kwietniu 1795 r. do Nowomyrhorody wysłano 5 armat. W dawnej twierdzy zachowały się jedynie dwie armaty – ustawione są one na kamiennych cokołach przy wejściu od strony dawnej bramy głównej[5].
.svg)
Całkowite zniesienie statusu twierdzy nastąpiło 15 marca 1805 roku. Rozwiązano garnizon, lecz w koszarach przez wiele lat mieścił się batalion (trzy kompanie).
Zarys twierdzy stał się emblematem miasta[6]
Stan obecny
edytuj
Na terenie dawnej twierdzy znajdują się zespoły pamięci poświęcone bohaterom II wojny światowej i wojny rosyjsko-ukraińskiej (2014-)[7]. Również w 2016 roku utworzono pomnik ofiar Wielkiego Głodu (w latach 1932–1933 miasto straciło 2238 mieszkańców)[8].
Przypisy
edytuj- ↑ на доповіді Сената «Генваря 4 дня 1752 года подписано Ея императорского Величества рукою тако: быть по сему, а данную генерал майору Глебову инструкцию велено оной крепости учинить наперед план и для рассмотрения прислать в военную коллегию». Центральний державний військово-історичний архів Росії Ф.349, інв.№ 9, спр.1445, стор.2-4
- ↑ Хто креслив перші плани фортеці Святої Єлисавети
- ↑ Фортеця Святої Єлисавети
- ↑ Об учреждении Губернского города в Екатеринославском Наместничестве, под названием Екатеринославля, и о составлении сего Наместничества из 15 уездов
- ↑ О устройстве новых укреплений по границам Екатеринославской губернии
- ↑ Кривенко В. Герб і прапор Кіровограда // Знак. — 1998. — № 17. — С. 5.
- ↑ Історичні вали фортеці Св. Єлисавети
- ↑ Загальноукраїнський том Національної книги пам'яті жертв Голодомору 1932–1933 років в Україні
Bibliografia
edytuj- Соколов Г. И. Историческая и статистическая записка о военном городе Елисаветграде // Записки Одесского общества истории и древностей. — Т. 2. — 1848. — С. 386–395;
- Українське козацтво: Мала енциклопедія. — Київ; Запоріжжя, 2005.
- Архів фортеці Єлисавети в ІР НБУВ / Інгульський степ, альманах. К. 2016.