Vocaloid (jap. ボーカロイド Bōkaroido)syntezator śpiewu stworzony przez firmę Yamaha. Pozwala użytkownikowi na tworzenie przebiegów śpiewu przez wpisywanie tekstu, który ma zostać zaśpiewany, oraz melodii.

Vocaloid
Logo Vocaloid
Logo programu
ilustracja
Autor Yamaha Corporation
Pierwsze wydanie 2004
Aktualna wersja stabilna ESV 5.2.0 12 grudnia 2018; ponad 5 lat temu
System operacyjny Windows XP, Vista, 7, Apple iOS (iVocaloid)
Rodzaj syntezator śpiewu
Licencja zamknięte oprogramowanie
Strona internetowa

Opis edytuj

Vocaloid to program przeznaczony na komputery osobiste. W nowatorski sposób zostały w nim połączone technologie syntezy mowy oraz syntezy dźwięku. Oferowany jest w wielu wersjach, różniących się barwą głosu oraz językiem. Doczekał się sześciu generacji, nazwanych kolejno „VOCALOID”, „VOCALOID 2”, „VOCALOID 3”, „VOCALOID 4”, „VOCALOID 5” oraz „VOCALOID 6”.

Wersje Vocaloida edytuj

Vocaloid – pierwsza generacja edytuj

Produkt Deweloper Język Rodzaj głosu Baza głosu Data wydania
Leon[1] Zero-G angielski męski 15 marca 2004
Lola[2] Zero-G angielski żeński 15 marca 2004
Miriam[3] Zero-G angielski żeński Miriam Stockley 1 lipca 2004
MEIKO[4] Crypton Future Media japoński żeński Meiko Haigō 5 listopada 2004
KAITO[5] Crypton Future Media japoński męski Naoto Fūga 17 lutego 2006

Vocaloid 2 – druga generacja edytuj

Produkt Deweloper Język Rodzaj głosu Baza głosu Data wydania
Sweet ANN[6] PowerFX angielski żeński Jody 29 czerwca 2007
Hatsune Miku (CV01)[7] Crypton Future Media japoński żeński Saki Fujita 31 sierpnia 2007
Kagamine Rin i Len (CV02) Act 1[8] Crypton Future Media japoński żeński (Rin)
męski (Len)
Asami Shimoda 27 grudnia 2007
Prima[9] Zero-G angielski żeński 14 stycznia 2008
Kagamine Rin i Len (CV02) Act 2[10] Crypton Future Media japoński żeński (Rin)
męski (Len)
Asami Shimoda 18 lipca 2008
Gackpoid[11] Internet Co., Ltd. japoński męski Gackt 31 lipca 2008
Megurine Luka (CV03)[12] Crypton Future Media japoński i angielski żeński Yū Asakawa 30 stycznia 2009
Megpoid[13] Internet Co., Ltd. japoński żeński Megumi Nakajima 25 czerwca 2009
SONiKA[14][15] Zero-G angielski żeński 14 lipca 2009
SF-A2 Miki[16] AH Software japoński żeński Miki Furukawa 4 grudnia 2009
Kaai Yuki[17] AH Software japoński żeński 4 grudnia 2009
Hiyama Kiyoteru[18] AH Software japoński męski Kiyoshi Hiyama 4 grudnia 2009
Big AL[19] PowerFX angielski męski Michael King (wersja wstępna)
Frank Sanderson
22 grudnia 2009
Hatsune Miku Append[20] Crypton Future Media japoński żeński Saki Fujita 30 kwietnia 2010
Tonio[21][22] Zero-G angielski męski 14 lipca 2010
Lily[23] Yamaha Corporation
Avex Management
Internet Co., Ltd.
japoński żeński Yūri Masuda (m.o.v.e.) 25 sierpnia 2010
VY1 Yamaha Corporation
Bplats
japoński unisex („kobieco” brzmiący) 1 września 2010
Gachapoid[24] Internet Co., Ltd. japoński męski Kuniko Amemiya 8 października 2010
Nekomura Iroha[25] AH Software japoński żeński Kyounosuke Yoshitate 22 października 2010
Utatane Piko[26] Sony Music Entertainment Japan
Ki/oon Records Inc.
japoński męski Piko 8 grudnia 2010
Kagamine Rin i Len Append[27] Crypton Future Media japoński żeński (Rin)
męski (Len)
Asami Shimoda 27 grudnia 2010
VY2 Yamaha Corporation
Bplats
japoński unisex („chłopięco” brzmiący) 25 kwietnia 2011

Vocaloid 3 – trzecia generacja edytuj

Produkt Deweloper Język Rodzaj głosu Baza głosu Data wydania
V3 Megpoid Internet Co., Ltd. japoński żeński Megumi Nakajima 21 października 2011
SeeU[28] SBS Artech koreański, japoński żeński Kim Dae-hee 21 października 2011
Mew[29] Yamaha Corporation japoński żeński Miu Sakamoto 21 października 2011
VY1V3[30] Yamaha Corporation
Bplats
japoński żeński 21 października 2011
Tone Rion MoeJapan japoński żeński 16 grudnia 2011
OLIVER PowerFX/VocaTone angielski męski 21 grudnia 2011
CUL 2.0 / CUL-REBiRTH[31] Internet Co., Ltd japoński żeński Eri Kitamura 22 grudnia 2011
Yuzuki Yukari[32] AH Software japoński żeński Chihiro Ishiguro 22 grudnia 2011
Bruno[33] Voctro Labs hiszpański męski 24 grudnia 2011
Clara[32] Voctro Labs hiszpański żeński 24 grudnia 2011
IA: Aria on the Planetes[34] 1st Place japoński żeński Lia 27 stycznia 2012
V3 Megpoid Native[35] Internet Co., Ltd japoński żeński Megumi Nakajima 16 marca 2012[36]
Aoki Lapis[37] urfer’s Paradise
Studio Deen
japoński żeński Nako Eguchi 6 kwietnia 2012[36]
V3 Lily Internet Co., Ltd japoński żeński Yuri Masuda 19 kwietnia 2012
Luo Tianyi Yamaha Corporation
Shanghai HENIAN
chiński żeński Shan Xin 12 lipca 2012
V3 Gackpoid Internet Co., Ltd japoński męski Gackt 13 lipca 2012
galaco Internet Co., Ltd japoński żeński Kō Shibasaki 5 sierpnia 2012 (dostępny jako nagroda konkursu Vocaloid 3 Music Contest)
VY2V3 Yamaha Corporation
Bplats
japoński unisex („chłopięco” brzmiący) 19 października 2012
MAYU Exit Tunes japoński żeński 5 grudnia 2012
AVANNA Zero-G angielski żeński Rachael Dey 22 grudnia 2012
V3 KAITO Crypton Future Media japoński, angielski męski Naoto Fūga 15 lutego 2013
Megpoid English Internet Co., Ltd. angielski żeński Megumi Nakajima 28 lutego 2013
ZOLA PROJECT Yamaha Corporation japoński męski 21 czerwca 2013
YANHE Shanghai HENIAN

Bplats

chiński żeński Liu Seira 11 lipca 2013
Hatsune Miku English Crypton Future Media angielski żeński Saki Fujita 31 sierpnia 2013
YOHIOloid PowerFX japoński, angielski męski Yohio 10 września 2013
V3 Hatsune Miku Crypton Future Media japoński żeński Saki Fujita 27 września 2013
MAIKA Voctro Labs hiszpański żeński 18 grudnia 2013
Merli[38] i-style Project japoński żeński Kamata Misaki 24 grudnia 2013
Macne Nana M17

Bplats

japoński, angielski żeński Haruna Ikezawa 31 stycznia 2014
V3 MEIKO Crypton Future Media japoński, angielski żeński Meiko Haigō 4 lutego 2014 
kokone Internet Co., Ltd. japoński żeński 14 lutego 2014
anon & kanon Yamaha Corporation japoński żeński 3 marca 2014
v flower Gynoid

Yamaha Corporation

japoński żeński 9 maja 2014
Tohoku Zunko AH Software japoński żeński Satō Satomi 5 czerwca 2014
IA ROCKS 1st Place japoński żeński Lia 27 czerwca 2014
galaco NEO Yamaha Corporation

Stardust Music, Inc.

japoński żeński Shibasaki Kō 5 sierpnia 2014
Rana We’ve Inc. japoński żeński Kakuma Ai 9 września 2014
V3 Gachapoid Internet Co., Ltd japoński męski Kuniko Amemiya 17 września 2014
Chika Internet Co., Ltd japoński żeński Chiaki Ito 16 października 2014
Xin Hua Gynoid

Yamaha Corporation

chiński żeński Wang Wen Yi 10 lutego 2015
Yuezheng Ling Shanghai HENIAN chiński żeński Qi Inory 17 lipca 2015
Akikoroid-chan[39] Lawson, Inc. japoński żeński Arimoto Nie do użytku publicznego: używane tylko przez sieć sklepów Lawson.

Vocaloid 4 – czwarta generacja edytuj

Produkt Deweloper Język Rodzaj głosu Baza głosu Data wydania
VY1V4 Yamaha Corporation

Bplats

japoński unisex („kobieco” brzmiący) 17 grudnia 2014
CYBER DIVA Yamaha Corporation angielski żeński Jenny Shima 4 lutego 2015
Yuzuki Yukari V4 AH-Software japoński żeński Ishiguro Chihiro 18 marca 2015
Megurine Luka V4X Crypton Future Media japoński żeński Asakawa Yuu 19 marca 2015
Gackpoid V4 Internet Co., Ltd. japoński męski Gackt 30 kwietnia 2015
SF-A2 miki V4 AH-Software japoński żeński Furukawa Miki 18 czerwca 2015
Nekomura Iroha V4 AH-Software japoński żeński Kyounosuke Yoshitate 18 czerwca 2015
v4 flower Gynoid japoński żeński 16 lipca 2015
Sachiko Yamaha Corporation japoński żeński Sachiko Kobayashi 27 lipca 2015
ARSLOID Yamaha Corporation

UNIVERSAL MUSIC JAPAN

japoński męski Akira Kano 23 września 2015
RUBY PowerFX

VocaTone

angielski żeński 7 października 2015
Kaai Yuki V4 AH-Software japoński żeński 29 października 2015
Hiyama Kiyoteru V4 AH-Software japoński męski Kiyoshi Hiyama 29 października 2015
Megpoid V4 Internet Co., Ltd. japoński żeński Megumi Nakajima 5 listopada 2015
DEX Zero-G angielski męski Sam Blakeslee 20 listopada 2015
DAINA Zero-G angielski żeński AkiGlancy 20 listopada 2015
Rana V4 We’ve Inc. japoński żeński Kakuma Ai 1 grudnia 2015
Kagamine Rin i Len V4X Crypton Future Media japoński żeński (Rin)

męski (Len)

Asami Shimoda 24 grudnia 2015
Kagamine Rin i Len V4 English Crypton Future Media japoński żeński (Rin)

męski (Len)

Asami Shimoda 24 grudnia 2015
Unity-chan! Unity Technologies Japan

Yamaha Corporation

japoński żeński Asuka Kakumoto 14 stycznia 2016
Fukase Yamaha Corporation japoński, angielski męski Satoshi Fukase 28 stycznia 2016
Stardust Shanghai HENIAN

Quadimension

japoński żeński Chalili 13 kwietnia 2016
Otomachi Una Internet Co., Ltd

MTK

japoński żeński Aimi Tanaka 30 lipca 2016
Hatsune Miku V4X Crypton Future Media japoński żeński Fujita Saki 31 sierpnia 2016
Hatsune Miku V4 English Crypton Future Media angielski żeński Fujita Saki 31 sierpnia 2016
Głosy Append
  • Miku Append – głos żeński, język japoński (dark, soft, sweet, light, vivid, solid)
  • Kagamine Append – głos żeński (Rin – warm, sweet, power), język japoński. Głos męski (Len – power, cold, serious), język japoński.
  • Kaito Append (Power, Whisper) – Głos męski, j.japoński.
  • Meiko Append (Power, Dark, Whisper) – Głos żeński, j. japoński.
  • Gumi Extend (Sweet, Power, Adult, Whisper) – Głos żeński, j. japoński.
  • Gakupo Extend (Power, Whisper, Native) – Głos męski, j.japoński.

UTAUloid edytuj

Oprócz komercyjnego Vocaloida istnieje także jego darmowy odpowiednik o nazwie UTAUloid (powszechnie nazywany UTAU). Posiada on inne banki brzmień oraz umożliwia tworzenie nowych brzmień przez użytkowników. Nie jest to produkt firmy Yamaha i nie jest z nią powiązany.

  • Defoko/Utane Uta (głos bazowy) – głos żeński, język japoński
  • Momone Momo – głos żeński, język japoński
  • Amane Luna – głos żeński, język japoński
  • Nana Haruka – głos żeński, język japoński
  • Mako Nagone – głos żeński, język japoński
  • Soune Taya – głos żeński i męski, język japoński
  • Chii Feirune – głos żeński, język japoński
  • Aido Feirune – głos męski, język angielski, japoński. Posiada wersje Append.
  • Zuii Takoe – głos żeński, wielojęzyczny utau.
  • Hoshine Stella – głos żeński, języki: japoński, angielski, hiszpański
  • Mitani Nana – głos żeński, język japoński
  • Mizuki Lena – głos żeński, język japoński
  • Chii Tomero
  • Imouto Defo
  • Otsu Hibikine
  • Kurane Zanda
  • Feliks – głos męski, język japoński
Utau stworzone przez użytkowników 2ch (VIPPERloids)
  • Kasane Teto – głos żeński, język japoński
  • Kasane Ted (męska wersja Teto Kasane) – głos męski, język japoński
  • Yokune Ruko – głos żeński i męski, język japoński
  • Namine Ritsu – głos męski (głos pochodzący od kobiety), język japoński
  • Rook – głos męski, język japoński
  • Miko Ooka – głos żeński, język japoński
  • Sukone Tei – głos żeński, język japoński
  • Oniko Hinomoto – głos żeński, język japoński

Utau może być nieskończenie wiele, ponieważ tworzą je zwykli użytkownicy.

Macne Ke edytuj

Oprogramowanie bazowane na Vocaloidzie przeznaczone na komputery Apple. Rozszerzenie dźwiękowe VoiceBanku jest w formacie AIFF. Głosy są utworzone na podstawie znanych piosenkarzy i seiyū. Ceny VoiceBanków są w granicach 980¥ do 2,980¥. Wykupuje się je na ACT2[40]. Dwie pierwsze wersje oprogramowania nie obsługują Apple Loops, natomiast pozostałe tak. VoiceBanki można odtworzyć też w UTAU (jeśli do folderu z VB dodamy specjalnie utworzone pliki.FRQ).

  • Macne Nana – głos żeński, język japoński
  • Macne Petit – głos żeński, język japoński
  • Macne Coco (Black & White) – głosy żeńskie, język japoński
  • Macne Papa – głos męski, język japoński
  • Macne Sasayaki Nana – głos żeński, język japoński

Character Vocal Series edytuj

Jest to seria programów Vocaloid 2, składająca się z trzech pozycji – Miku Hatsune, Rin/Len Kagamine oraz Luka Megurine. Każdemu z tych głosów dana została reprezentująca go postać w stylu anime, a także specyfikacje takie jak wiek, wzrost, waga i styl muzyki, który jakoby „preferują”, a do którego najbardziej się nadają. Barwy głosu tej serii Vocaloidów zostały zaprogramowane przez firmę Crypton Future Media, współpracującą z Yamahą.

Miku Hatsune edytuj

Główny artykuł: Hatsune Miku.

Miku Hatsune (jap. 初音 ミク Hatsune Miku) to pierwsza wersja drugiej generacji programu Vocaloid, a zarazem pierwsza postać z serii Character Vocal Series. Swobodne tłumaczenie jej imienia i nazwiska brzmi „pierwszy dźwięk przyszłości”. Oprogramowanie to jest przystosowanie głównie do tworzenia muzyki J-pop, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, by użyć go do tworzenia innych gatunków muzycznych. Japoński serwis Nico Nico Douga, w ramach reklamy tej wersji Vocaloida, spopularyzował postać Miku poprzez filmiki z jej udziałem (głównie w formie animacji 2D oraz 3D), w których tle rozbrzmiewał głos Vocaloida Miku do melodii znanych piosenek. Sporą popularność zdobył filmik przedstawiający Miku trzymającą w ręku dymkę – rodzaj cebuli, często błędnie uznawanej za por – śpiewając przy tym utwór Ievan Polkka. Postać Miku zdobyła popularność na tyle dużą, że powstała manga (Hatsune Mix), a także gry z nią w roli głównej (13-sai no Hello Work DS oraz Hatsune Miku: Project Diva).

Miku wystąpiła 22 sierpnia 2009 na koncercie Animelo Summer Live 2009 ReBridge w Japonii. Została przedstawiona na wielkim ekranie na scenie, znajdującym się za muzykami grającymi akompaniament. Dostępne jest rozszerzenie o nazwie Miku Append, które dodaje sześć nowych barw głosu, co pozwala na większą ekspresję.

Rin/Len Kagamine edytuj

Główny artykuł: Kagamine Rin i Len.

Rin Kagamine oraz Len Kagamine (jap. 鏡音 リン・レン Kagamine Rin/Ren) – druga wersja programu Vocaloid 2, zawierająca głosy dwóch postaci – Rin (dziewczyna) oraz Len (chłopak). Wbrew popularnej opinii nie są oni rodzeństwem, lecz lustrzanymi odbiciami. Ich nazwisko, Kagamine, oznacza po japońsku „lustrzany dźwięk”, zaś ich imiona to gra słów i oznacza kierunki – lewy i prawy. Odwołując się do oficjalnego blogu, paczka zawiera dwa zestawy głosów: jeden dla Rin, a drugi dla Lena, obydwa zapewnione przez aktorkę głosową Asami Shimodę. Pomimo że oprogramowanie zawiera głosy dwóch postaci, kosztuje tyle samo co Miku Hatsune. Odegrali jedynie małe role w anime (Zoku) Sayonara Zetsubou Sensei, gdzie ich dwoje, Miku, Kaito i Meiko (oraz różni inni ludzie i postacie) próbują stać się głosem Meru Otonashi. 12 czerwca 2008 roku Crypton ogłosił, że ulepszona edycja, nazwana „act2”, pojawi się w lipcu 2008. Użytkownicy, którzy zakupili starą wersję otrzymają dysk rozszerzający bez opłaty. 18 lipca 2008 na oficjalnym blogu firmy pojawiły się beta demonstracyjne utwory z użyciem nowej wersji. Dysk rozszerzający to zupełnie inne oprogramowanie i nie ma wpływu na oryginalną instalację Kagamine Rin/Lena, dając użytkownikowi opcję wybrania, czy chce używać starej czy nowej wersji oddzielnie, czy też ich kombinacji. Dostępne jest rozszerzenie o nazwie Append, które pozwala na większą kompresje głosu.

Luka Megurine edytuj

Luka Megurine (jap. 巡音 ルカ Megurine Ruka) to trzeci Vocaloid z serii Character Vocal Series. Jej nazwisko to kombinacja Meguri (巡 – jap. krążyć) oraz Ne (音 – jap. dźwięk). Oprogramowanie pojawiło się w sprzedaży 30 stycznia 2009. Głos w nim zawarty przypomina głos 20-letniej dziewczyny, pozwala tworzyć piosenki zarówno w języku japońskim, jak i angielskim. Jej wygląd został zaprojektowany przez artystę mangowego Kei Garou, tego samego, który zrobiłł projekty Miku, Rin i Lena. Postać, która ją ilustruje, w przeciwieństwie do pozostałych maskotek serii, nie jest ubrana w szkolny strój. Jest strojem jest nieco bardziej współczesny Cheongsam.

Gackpoid i Megpoid edytuj

Oprócz serii Character Vocal Series istnieją również dwie osobne edycje Vocaloid ilustrowane postaciami w stylu anime. Różnią się one jednak tym, że ich głosy są wzorowane na słynnych japońskich artystach. Przeniesienia głosu artystów do oprogramowania Vocaloid podjęła się firma Internet Co.

  • Gakupo Kamui, znany jako Gackpoid – jego głos jest wzorowany na głosie japońskiego wokalisty Gackta. Ukazany jako długowłosy samuraj ubrany w klasyczny samurajski strój. Jego postać przypomina Alto Saotome z anime Macross Frontier.
  • GUMI, znana jako Megpoid – jej głos jest wzorowany na głosie japońskiej wokalistki Megumi Nakajimy. Postać, która ją ilustruje, jest podobna do Ranki Lee z anime Macross Frontier, której głosu udzielała właśnie Nakajima.

AH Software edytuj

Firma ta stworzyła trzy wersje Vocaloida zilustrowane postaciami w stylu anime, podobnie jak seria Character Vocal Series oraz postacie firmy Internet Co.

  • SF-A2 Miki – głosu tej wersji użyczyła Miki Furukawa, członkini zespołu Supercar. Jej postać to młoda, czerwonowłosa dziewczyna, mająca na rękach i nogach wzory przypominające połączenia części ciała robota, przez co można wnioskować, iż jest robotem lub istotą z innej planety.
  • Yuki Kaai – jej głos stworzony został z materiału zawierającego głosy dzieci ze szkoły podstawowej. Ukazana jako 9-letnia dziewczynka.
  • Kiyoteru Hiyama – jego głos dopracowano w partiach sopranowych, dzięki czemu brzmi naturalnie w wysokich partiach brzmienia. Ukazany jako nauczyciel.
  • Nekomura Iroha – ukazana jako różowowłosa dziewczyna w kasku z głośnikami zamiast rąk.

Przypisy edytuj

  1. Vocaloid Leon. Zero-G. [dostęp 2011-10-29]. (ang.).
  2. Vocaloid Lola. Zero-G. [dostęp 2011-10-29]. (ang.).
  3. Vocaloid Miriam. Zero-G. [dostęp 2011-10-29]. (ang.).
  4. Vocaloid Meiko. Crypton. [dostęp 2011-10-29]. (jap.).
  5. Vocaloid Kaito. Crypton. [dostęp 2011-10-29]. (jap.).
  6. Vocaloid 2 – Sweet Ann. kvraudio.com. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
  7. Vocaloid 2 – Hatsune Miku. Crypton. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  8. Vocaloid 2 – Kagamine Rin/Len Act 1. Crypton. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  9. Vocaloid 2 – Prima. Zero-G. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
  10. Vocaloid 2 – Kagamine Rin i Len Act 2. Zero-G. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  11. Vocaloid 2 – Kamui Gakupo. Internet Co., Ltd. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  12. Vocaloid 2 – Megurine Luka. Crypton. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  13. Vocaloid 2 – Gumi. Internet Co., Ltd. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  14. Vocaloid 2 – Sonika. Zero-G. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
  15. Vocaloid 2 – Sonika. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
  16. Vocaloid 2 – SF-A2 Miki. AH Software. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  17. Vocaloid 2 – Kaai Yuki. AH Software. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  18. Vocaloid 2 – Hiyama Kiyoteru. AH Software. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  19. Vocaloid 2 – Big Al. kvraudio.com. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
  20. Vocaloid 2 – Hatsune Miku Append. Crypton. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  21. Vocaloid 2 – Tonio. Zero-G. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
  22. Vocaloid 2 – Tonio. Zero-G. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
  23. Vocaloid 2 – Lily. Internet Co,. Ltd. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  24. Vocaloid 2 – Gachapoid. Internet Co., Ltd. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  25. Vocaloid 2 – Nekomura Iroha. AH Software. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  26. Vocaloid 2 – Utatane Piko. Vocaloidism. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
  27. Vocaloid 2 – Kagamine Rin i Len Append. Crypton. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
  28. Korean, Convenience Store Vocaloid Characters Unveiled. ANN. [dostęp 2011-10-31]. (ang.).
  29. Vocaloiid 3 – Mew. vocaloid.com. [dostęp 2011-11-01]. (jap.).
  30. Vocaloiid 3 – VY1V3. vocaloid.com. [dostęp 2011-11-01]. (jap.).
  31. Eri Kitamura, Lia Turned Into Vocaloid Idol Characters. ANN. [dostęp 2011-10-31]. (ang.).
  32. a b Vocaloid 3 Characters Profile – Clara. ANN. [dostęp 2011-10-31]. (ang.).
  33. Vocaloid 3 Characters Profile – Bruno. ANN. [dostęp 2011-10-31]. (ang.).
  34. Vocaloid 3 Characters Profile – IA. ANN. [dostęp 2011-10-31]. (ang.).
  35. INTERNET working on V3 revamp of V2 GUMI. vocaloidism.com. [dostęp 2012-03-09]. (ang.).
  36. a b Aoki Lapis and Megpoid Native release dates announced. vocaloidism.com. [dostęp 2012-03-09]. (ang.).
  37. Vocaloid 3 Aoki Lapis. vocaloidism.com. [dostęp 2011-10-31]. (ang.).
  38. 2nd Project – VOCALOID3 i-style Project. ANN. [dostęp 2012-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-10)]. (ang.).
  39. Akikoroid-chan. kawaiikakkoiisugoi.com. [dostęp 2011-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-25)]. (ang.).
  40. Mac音ナナ シリーズ [online] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-21].

Linki zewnętrzne edytuj