Wiesław Henryk Trzeciak
Wiesław Henryk Trzeciak (ur. 5 stycznia 1934 w Poznaniu, zm. 31 grudnia 2023[1]) – polski naukowiec, wykładowca, biochemik, profesor zwyczajny, doktor habilitowany nauk medycznych.
 Wiesław Trzeciak (2004) | |
| Data i miejsce urodzenia |
5 stycznia 1934 |
|---|---|
| Data śmierci |
31 grudnia 2023 |
| Zawód, zajęcie |
Pracownik naukowy, nauczyciel akademicki. |
| Tytuł naukowy |
profesor zw. dr hab. n. med. |
| Alma Mater | |
| Wydział |
Katedra Biochemii i Biologii Molekularnej |
| Stanowisko |
Pracownik naukowo-dydaktyczny (1963–2004); Kierownik Katedry (1995–2004). |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys edytuj
Wiesław Henryk Trzeciak urodził się 5 stycznia 1934 roku w Poznaniu. Ukończył Gimnazjum i Liceum im. Hugona Kołłątaja w Krotoszynie oraz studia w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego we Wrocławiu (mgr WF). Po ukończeniu studiów na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej w Poznaniu w 1963, pracował w Katedrze Chemii Fizjologicznej AM (obecnie Katedra Biochemii i Biologii Molekularnej). W 1968 uzyskał stopień dr n. med. Studia po-doktoranckie odbywał w Katedrze Biochemii Uniwersytetu w Edynburgu, jako stypendysta British Council. Stopień dr hab. n. med. otrzymał w roku 1980[2]. Pracował w uniwersyteckich laboratoriach badawczych w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Francji, USA, Kanadzie i Australii (7 lat łącznie). W 1995 objął stanowisko Kierownika macierzystej Katedry, a w roku 1992 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego[3]. Od roku 1996 przez 7 lat pracował dodatkowo w Zakładzie Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu. W roku 2004 przeszedł na emeryturę.
Zajmował się głównie regulacją dostarczania cholesterolu, substratu do syntezy hormonów steroidowych, w korze nadnerczy. Wykonał pierwszą analizę składu kropli lipidowych[4] oraz dowiódł, że kortykotropina pobudza syntezę hormonów steroidowych w wyniku aktywacji lipazy/esterazy cholesterolowej (HSL), która hydrolizując estry cholesterolu, zawarte w kroplach lipidowych, dostarcza substratu do syntezy hormonów steroidowych[5]. Wyjaśnił także mechanizm aktywacji HSL[6] oraz regulację ekspresji genu LIPE, kodującego HSL[7]. Wykazał, że glukokortykosteroidy hamują ekspresję genów CYP11A1 i CYP17, kodujących enzymy kluczowe dla syntezy hormonów steroidowych w korze nadnerczy[8] oraz dowiódł, że niektóre czynniki wzrostu[9][10] i neuropeptydy[11][12], indukując ekspresję genu CYP11A1, pobudzają różnicowanie komórek ziarnistych jajnika w kierunku komórek ciałka żółtego. Opisał także kilka nieznanych mutacji genu receptora androgenów (AR), powodujących zespół niewrażliwości na androgeny (AIS)[13][14].
Jest autorem około 170 publikacji naukowych, których współczynnik oddziaływania (IF) wynosi łącznie 192.3, indeks Hirscha (h-index) 27, a liczba cytacji około 2200.
Był członkiem Komitetu Biochemii i Biofizyki PAN (1996–2001), Komisji PAN: Genetyki i Biologii Molekularnej, Patofizjologii Komórki oraz Endokrynologii Doświadczalnej i Klinicznej, a także Komisji Medycyny Doświadczalnej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był także członkiem Rady Naukowej Instytutu Genetyki PAN w Poznaniu oraz Rady Naukowo-Programowej Studium Medycyny Molekularnej UM w Warszawie. Jest członkiem kolegium redakcyjnego Journal of Applied Genetics.
Podczas pracy w Katedrze prowadził ćwiczenia, seminaria i wykłady z Biochemii dla studentów Wydziału Lekarskiego i Oddziału Stomatologii oraz dla studentów anglojęzycznych. Był promotorem 25. prac doktorskich. Czterech jego doktorantów uzyskało tytuły profesorskie.
Osiągnięcia naukowe edytuj
Wykonanie pierwszej analizy składu chemicznego kropli lipidowych z kory nadnerczy. Wyjaśnienie mechanizmu aktywacji enzymu lipazy/esterazy cholesterolowej z kory nadnerczy przez kortykotropinę (ACTH) oraz regulacji ekspresji genu LIPE kodującego ten enzym. Wykazanie, że glukokortykosteroidy, za pośrednictwem ich receptora, hamują ekspresję genów CYP11A1 i CYP17, kodujących enzymy kluczowe dla syntezy hormonów steroidowych w korze nadnerczy. Udowodnienie, że niektóre czynniki wzrostu i neuropeptydy, indukując ekspresję CYP11A1, pobudzają różnicowanie komórek ziarnistych jajnika w kierunku komórek ciałka żółtego. Potwierdzenie, że u podłoża zespołu niewrażliwości na androgeny (AIS) leżą mutacje genu receptora androgenów (AR), ustalenie lokalizacji i charakteru mutacji oraz zaburzeń konformacji i funkcji receptora.
Nagrody krajowe i wyróżnienia zagraniczne edytuj
Wielokrotnie nagrody Rektora AM za osiągnięcia naukowe; Nagroda Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej indywidualna (1987); Nagroda Ministra Zdrowia I Opieki Społecznej zespołowa (1992); Nagroda Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej indywidualna (1994); Zjazd Federacji Europejskich Towarzystw Biochemicznych (FEBS) Amsterdam (1971); Zjazd Amerykańskiego Towarzystwa Endokrynologicznego, Anaheim (1986); IV Kongres Europejskiego Towarzystwa Ginekologicznego, Madonna di Campiglio (1999); Zjazd Federacji Europejskich Towarzystw Biochemicznych (FEBS), Birmingham (2003); Złoty Krzyż Zasługi.
Osobiste edytuj
Żona: Olga Żmuda-Trzeciak, dr n. med.(Uniwersytet Medyczny, Poznań).
Dzieci: Joanna, PhD. (Litt) (University of Chicago), Professor, Kent State University, Cleveland, USA; Tomasz dr hab. (Uniwersytet Medyczny, Poznań) Kierownik Kliniki Ortopedii i Traumatologii Uniwersytet Medyczny, Poznań; Sergiusz PhD, (London School of Economics, UK), adiunkt, Collegium Civitas, Warszawa.
Przypisy edytuj
- ↑ Wiesław Henryk Trzeciak : Nekrologi [online], www.nekrologi.net [dostęp 2024-01-03].
- ↑ Wiesław Henryk Trzeciak – CV. oficjalna strona. [dostęp 2020-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-12)].
- ↑ Prof. dr hab. Wiesław Henryk Trzeciak, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [dostęp 2020-01-12].
- ↑ Ann. N.Y. Acad. Sci. 212: 361-377, 1973.
- ↑ Eur. J. Biochem. 37: 327-333, 1973.
- ↑ Eur. J. Biochem. 46: 201-207, 1974.
- ↑ J. Mol. Endocrinol. 46: 29-36, 2011.
- ↑ Mol. Cell. Endocrinol. 52: 43-50, 1987.
- ↑ Mol. Endocrinol. 7: 206-213, 1993.
- ↑ J. Biol. Chem. 262: 15246-15250, 1987.
- ↑ Proc. Natl. Acad. Sci. USA 83: 7490-7494, 1986.
- ↑ Mol. Endocrinol. 1: 500-504, 1987.
- ↑ Gynecol. Endocrinol. 19,109-114, 2004.
- ↑ Fertil. Steril. 85: 1822-1826, 2006.