Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów/Synagoga w Szentes

Synagoga w Szentes
Szentesi zsinagóga
Państwo	brak flagi
	brak państwa
Budulec	murowana
Data budowy	1871
Data likwidacji	II wojna światowa
Tradycja	ortodoksyjna
Obecnie	muzeum
	Multimedia w Wikimedia Commons

Uwaga! Ta strona została już zintegrowana z artykułem głównym i ma charakter historyczny bądź archiwalny. Prosimy nie modyfikować tej strony.
Artykuł znajduje się obecnie pod hasłem Synagoga w Szentes.
Źródłowa wersja artykułu znajduje się pod hasłem hu:Szegedi zsinagóga

Synagoga w Szentes została zbudowana w latach 1868-1872 w stylu romantycznym według projektu architekta Ignáca Knábe z Budy. Odnowiono ją w latach 1997-1998-ych na podstawie planów architekta László Terney i obecnie samorząd miasta Szentes obsługuje w niej bibliotekę miejsca.

Przesłanki historyczne edytuj

Pojawienie się ludności żydowskiej w Szentes śledzić można od połowy XVIII wieku, ale liczba ich bardzo wolno wzrastała. Podczas spisu ludności z przełomu lat 1808/1809 ich stan liczebny wynosi jeszcze zaledwie 11 osób, ale w roku 1817-ym już zanotowano tu 17 rodzin z 92 osobami. Od tego to czasu datuje się powstanie tutejszej żydowskiej gminy wyznaniowej. Początkowo w celu urządzenia w niej bóżnicy, wydzierżawiono dom stolarza Sámuela Sarkadi pryz końcu ulicy Zrínyi utca, od strony placu Apponyi tér, który następnie w 1829 roku kupiono i przebudowano na świątynię. W roku 1848-ym w Szentes mieszka już 92 rodzin z 509 członkami. Dlatego też już w1854-ym roku postanowiono już zbudowanie synagogi, ale w końcu pozostali jedynie przy rozbudowie istniejącej bóżnicy.

Budowa nowej świątyni edytuj

Pojawienie się ustawy numer 1867:XVII. tc. o równouprawnieniu wiary izarelickiej działało pobudzająco na gminę żydowską w sprawie podjęcia odpowiedniej decyzji i już w 1868-ym roku podjęto decyzję o budowie synagogi. Sprawami budowy nowej świątyni kierował Náthán Purjesz. Opracowanie planów powierzono budowniczemu synagogi w Budzie, architektowi z Budy Ignácowi Knábe. Każdy jeden członek gminy wyznaniowej zobowiązał się do wykupienia dla nowej świątyni przynajmniej jednego krzesła modlitewnego. Przedsiębiorca budowlany z Nagykőrös, István Halász rozpoczął budowę nowej świątyni, ale kilkakrotnie trzeba było budowę wstrzymać, bo wydatki budowlane nie szły w parze z możliwościami finansowymi członków gminy wyznaniowej. Jesienią 1869 roku poproszono ministra oświaty i spraw wyznaniowych o wstrzymanie kosztownej budowy. Ale budowla była już w tak zaawansowanym stanie, że nie udzielono zezwolenia na wstrzymanie robót. Tak więc nawet jeżeli istniały bardzo poważne problemy, jesienią 1870 roku świątynię przykryto już dachem. W roku 1871-ym wykonano pierwsze sprzęty. Arkę przymierza, ławki i wszystkie inne prace stolarskie wykonali miejscowi rzemieślnicy. Jesienią 1871 roku w nowej świątyni odbyły się już pierwsze uroczyste nabożeństwa, ale fakt faktem, że siedziano jeszcze wówczas w niepomalowanych ławach. Wieczną lampę zainaugurowano jesienią 1872 roku. W architekturze synagogi, jednoczesne oddziaływanie stylów: gotyckiego, barokowego i blisko-wschodniego, wywierają wpływ romantyczny, a monumentalny charakter świątyni oddzielnie podkreśla ogrodzenie z wykuwanego żelaza, otaczające wejście do synagogi i park przy świątyni. Kolorowe witraże okien zdobią symbole rodzin, które łożyły na budowę synagogi. W roku 1901-ym remontowano go po raz pierwszy , a potem ponownie w 1910-ym, umieszczając wówczas wewnątrz oświetlenie elektryczne. Pozłacaną nową torę przekazano w 1912-zm roku. Do roku 1944 w synagodze regularnie odbywały się nabożeństwa z tym, że losy ludności żydowskiej między dwoma wojnami światowymi stawały się coraz gorsze.

Po Holokauście edytuj

W okresie II wojny światowej żydowska ludność z Szentes należała do tej grupy prowincjalnej ludności żydowskiej Węgier, której członków zupełnie zgładzono w obozach śmierci czy też pracy przymusowej. Tylko zaledwie kilka osób uratowało się, którzy przez pewien czas jeszcze co sobotę zachodzili do synagogi, a wtedy widać było świecenie się kolorowych okien. Natomiast od 1960-go roku świątynia ta przeważnie stała już opustoszona i osierocona. Z upływem czasu stan budynku psuł się coraz bardziej, a potem zawalił się jej sufit i dach. Synagoga w dalszym ciągu pozostała własnością gminy żydowskiej, ale w wyniku ówczesnej ateickiej polityki wyznaniowej państwa, na utrzymanie jej, oraz na konieczne remonty bieżące, zupełnie nie było już żadnych środków, nie potrafiono wykonać nawet najdrobniejsze remonty, tak więc w roku 1987-ym budynek zakupiło kierownictwo miasta Szentes. Rozebrano niebezpieczny dach oraz urządzania wewnętrzne, powodując tym samym nieodwracalne poważne szkody w historycznie wartościowych dziełach sztuki. Przez długie lata ściany świątyni stały obnażone, dopiero w roku 1992-ym budynek przykryto nowym dachem, ale o jego wykorzystaniu do jakichkolwiek celów, zadecydowano dopiero w roku 1996-ym. Kierownictwo miasta Szentes zadecydowało wówczas, że zabytkowy budynek odrestaurują dla celów biblioteki miejskiej. Jednocześnie ze związkiem węgierskich gmin żydowskich (Magyarországi Hitközségek Szövetsége) zawarto porozumienie o całkowitym zachowaniu zewnętrznej architektury świątyni, podczas kiedy w przypadku wnętrza przekształcono je odpowiednio do potrzeb współczesnej biblioteki. W ślad za rozpisanym konkursem, przyjęto projekt miejscowego architekta, László Terney (1947—1998) i jego współprojektantów. László Terney pomyłowo zsynchronizował ze sobą odrestaurowanie zewnętrznej architektury z wytworzeniem nowoczesnej biblioteki. Był on nie tylko wspaniałym projektantem, ale także takim człowiekiem, który świetnie znał się na języku poszczególnych stylów architektonicznych. Świątynię o potężnej kubaturze wnętrza podzielił na cztery poziomy, dodając jeszcze do niej suterynę, dzięki czemu Biblioteka Miejska uzyskała pożyteczną powierzchnię 1300 metrów kwadratowych. Ale nie zapomniano także o tym, ażeby w budynku wytworzyć oddzielne pomieszczenie upamiętniające grozę holokaustu, gdzie jednocześnie udokumentowano straszne męczeństwo narodu żydowskiego. Z tablicą pamiątkową izraelickich męczenników spotykamy się w lewym rogu głównego, ozdobnego wejścia do synagogi, którego obramowanie wykonano z elementów ozdobnego kutego żelaza dawnego ogrodzenia. Oprócz tego oddzielne tablice pamiątkowe upamiętniają nazwiska pierwszego architekta — projekatnta świątynii, Ignáca Knábe, oraz wykonującego restaurację budynku inżyniera architekta László Terneyego. László Terney jeszcze wziął udział w uroczystym przekazaniu budynku w roku 1998-ym, ale wtedy był już bardzo ciężko chorym i wkrótce zmarł. Wielu mieszczan z Szentes, którzy dobrze znali ojca László Terneyego, Bélę Terneyego ^[1], również za niego byli nadzwyczaj dumni ze wspaniałego dzieła jego syna.

Nieco z daleka wydaje się, jak gdyby promieniowała dawna monumentalna synagoga, a wokół niej zieleni się piękny park oraz niskie ogrodzenie z kutego żelaza.^[2]

Jegyzetek és források edytuj

↑ Béla Terney był wspaniałym profesorem geometrii i historii sztuki w Gimnazjum im. Mihálya Horvátha
↑ Od roku 1944 do 1998 upłynęło ponad pół wieku i przez te pół wieku budynek ten był strasznym świadkiem następstw nieopisanej wprost katastrofalnej tragedii ludzkiej i kulturalnej, przytłaczająco oddziaływującej na każdego przechodzącego tędy zdrowo myślącego człowieka, który dopiero po skonfrontowaniu się ze starszną prawdą potrafi dostatecznie zrozumieć grozę tamtych dni. Memento to musi odstraszająco wpłynąć na kolejne pokolenia ludzi, którzy powinni sobie uzmysłowić, jak starsznym przestępstwem było to, co swastyka i czerwona gwiazda z sierpem i młotem potrafiły wyrządzić ludzkości.

Csongrád megye építészeti emlékei (Pamiątki historyczne komitatu Csongrád)/ szerk. (redagował) Tóth Ferenc. Szeged, Kiad. a Csongrád Megyei Önkormányzat, 2000. 757, ISBN 963-7193-28-6 Szentesi zsinagóga - Synagoga w Szentes vide: strony 655-657.
A hagyomány szolgálatában : Történeti ismertető Szeged és Csongrád megye múzeumairól (W służbie tradycji: Historyczny przewodnik po muzeach Segedynu i komitatu Csongrád)/ szerk. (redagował) Lengyel András. Szeged, Móra Ferenc Múzeum, 2002. ISBN 963-7217-56-8 O miejscu pamiątkowym Holocaustu w Szentes vide: strona 207.

Źródła zewnętrzne edytuj

Szentes Szentes Szentes Szentes

[1] Béla Terney był wspaniałym profesorem geometrii i historii sztuki w Gimnazjum im. Mihálya Horvátha

[2] Od roku 1944 do 1998 upłynęło ponad pół wieku i przez te pół wieku budynek ten był strasznym świadkiem następstw nieopisanej wprost katastrofalnej tragedii ludzkiej i kulturalnej, przytłaczająco oddziaływującej na każdego przechodzącego tędy zdrowo myślącego człowieka, który dopiero po skonfrontowaniu się ze starszną prawdą potrafi dostatecznie zrozumieć grozę tamtych dni. Memento to musi odstraszająco wpłynąć na kolejne pokolenia ludzi, którzy powinni sobie uzmysłowić, jak starsznym przestępstwem było to, co swastyka i czerwona gwiazda z sierpem i młotem potrafiły wyrządzić ludzkości.

[1]

[2]