Witold Smętek
Witold Smętek (ur. 17 grudnia 1910 w Kaliszu, zm. 29 stycznia 1983 w Warszawie[1]) – polski lekkoatleta, oszczepnik, biegacz, piłkarz ręczny, tenisista stołowy, mistrz i rekordzista Polski. Urodził się jako osoba interpłciowa i przy urodzeniu przypisano mu płeć żeńską. W 1937 roku dokonał tranzycji płciowej, w kierunku płci męskiej.
 Smętek w 1935, przed tranzycją | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
sportowiec, nauczyciel |
| Alma Mater | |
| Małżeństwo |
Janina Rusinowska |
| Dzieci |
3 |
Życiorys edytuj
Wczesne życie edytuj
Witold Smętek urodził się jako Zofia Smętek 17 grudnia 1910 roku w Kaliszu[2]. Od dziecka interesował się sportem i ze względu na dobre warunki fizyczne osiągał bardzo dobre rezultaty[3], początkowo w sekcji lekkoatletycznej Kaliskiego Klubu Sportowego[2]. W 1928 roku wygrał wielkopolski czwórbój lekkoatletyczny i po konsultacjach z trenerami zdecydował się skupić na rzucie oszczepem[3]. W 1930 roku wygrał zorganizowane w Kaliszu zawody dla cyklistów[4]. W 1931 roku został doceniony przez władze mającego silną sekcję lekkoatletyczną klubu ŁKS Łódź – zaproponowano mu przejście do tego klubu[3].
Kariera sportowa edytuj
W nowym klubie nadal się rozwijał. W 1932 roku zdobył złoty medal mistrzostw Polski w rzucie oszczepem, dzięki czemu został powołany do reprezentacji, w której wystąpił czterokrotnie: 26 czerwca 1932 roku we Lwowie w wygranym 63:43 meczu z Czechosłowacją (ostatnie, 4. miejsce w rzucie oszczepem z wynikiem 29,87 m)[5], 15 lipca 1934 roku w Warszawie w przegranym meczu z Niemkami 35:64 (ostatnie, 4. miejsce w rzucie oszczepem z rezultatem 31,78 m)[6], 19 sierpnia 1934 roku w Poznaniu w wygranym 62:37 meczu z Japonią (ostatnie, 4. miejsce w pchnięciu kulą)[7] oraz 25 sierpnia 1935 roku w Dreźnie w przegranym 38,5:60,5 meczu z Niemkami (ostatnia, 4. lokata w rzucie oszczepem z wynikiem 28,92 m)[8].
Jako zawodnik klubowy zdobył w 1932 roku mistrzostwo kraju w hazenie, a w mistrzostwach Polski w biegach przełajowych zdobył czwarte miejsce[2]. W następnym roku trzykrotnie pobił rekord Polski w rzucie oszczepem, osiągając ostatecznie rezultat 38,23 m (najlepszy rezultat w karierze[9]). W tym samym dniu poprawił o dwa metry rekord świata, rzucając łącznie prawą i lewą ręką 59,34 m, ale wyniku nie uznano z powodu problemów ze sporządzeniem właściwego protokołu. Chociaż wynik nie został oficjalnie uznany, Smętek stał się znany w skali całego kraju[3]. W mistrzostwach Polski zajął natomiast stosunkowo niskie piąte miejsce, ale w latach 1934–1936 zdobył trzy srebrne medale[2].
Kontrowersje wokół płci i tranzycja edytuj
Od młodości był ze względu na swoją budowę i typ urody brany omyłkowo za chłopca. Z czasem podejrzenia, uwagi i plotki na temat jego płci narastały, szczególnie że w szatni zawsze przebierał się samotnie. Oprócz innych zawodniczek jego osobą zainteresowali się kabareciarze, felietoniści prasowi i satyrycy. W 1934 roku Smętek odszedł z ŁKS Łódź i przeniósł się do Kalisza, jednak już rok później przeprowadził się do Warszawy, gdzie podjął treningi w klubie Warszawianki i pracę w fabryce samolotów PZL. Wciąż był jednak obiektem zainteresowania prasy[3]. W 1935 w sztafecie 4×200 metrów zdobył brązowy medal mistrzostw kraju, w czerwcu 1936 zajął drugie miejsce w mistrzostwach Warszawy w biegu na 800 m, a w 1937 roku został mistrzynią Polski w tenisie stołowym[2].
W 1935 roku podejrzewano u niego interpłciowość, a rok później pisano o jego rzekomych planach korekty płci, co Smętek osobiście zdementował. Jan Szeląg zażartował w „Szpilkach”, że kwestia Smętek została wprowadzona do mediów jako trik reklamowy Melchiora Wańkowicza, który miałby w ten sposób promować swoją książkę Na tropach Smętka.
W październiku 1936 roku Smętek udał się na potajemne badania na VI Oddział Ginekologiczny Szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie, podczas których potwierdzono interpłciowość, a Smętek podjął decyzję o poddaniu się operacji korekty płci[10]. Smętek zataił początkowo tę informację przed mediami, ale 14 kwietnia 1937 roku wydał w tej sprawie oświadczenie, zapowiadając poddanie się operacji w następnym tygodniu. Informacja spowodowała dalszy skokowy wzrost zainteresowania jego osobą[3].
19 kwietnia Smętek zgłosił się do szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie, a operację przeprowadzono 23 kwietnia. Po operacji Smętek udzielił wywiadu kilku dziennikarzom i zapowiedział przyjęcie imion Witold Stanisław, jednak w części źródeł błędnie podawane jest imię Józef. W maju przeszedł jeszcze kolejną operację w związku z korektą płci. Jeszcze w tym samym roku otrzymał wezwanie do komisji lekarskiej komendy uzupełnień w Łodzi, ale nie wcielono go do wojska[3]. 21 września 1937 roku Sąd Okręgowy w Kaliszu zatwierdził zmianę jego danych osobowych z „Zofia Smętek” na „Witold Stanisław Smętek”[10].
Późniejsze życie edytuj
Smętek stał się obiektem zainteresowania prasy nie tylko w Polsce, ale także za granicą. Nie odnosił już sukcesów sportowych i nie występował już w drużynie Warszawianki, choć tuż przed operacją wróżono mu karierę w sekcji piłki nożnej tego klubu. We wrześniu 1937 roku Smętek zaczął grać w drużynie piłkarskiej Okęcie Warszawa[10]. W maju 1939 roku udzielił wywiadu agencji Reutera, w którym przyznał, że chciałby ponownie przejść korektę płci ze względu na ciężkie przeżycia minionych dwóch lat[3]. W tym samym roku wydano we Francji książkę opisującą jego losy – „Confession amoureuse de la femme qui devint homme” (pol. Wyznanie miłości kobiety, która stała się mężczyzną)[2][3].
9 września 1939 roku, kiedy w Warszawie już trwały działania wojenne, w kościele na Saskiej Kępie Smętek poślubił warszawiankę Janinę Rusinowską, z którą doczekał się trojga dzieci. Rodzaj interseksualności, jaki reprezentował, umożliwiał mu bowiem po przeprowadzonym zabiegu posiadanie potomstwa[10]. W trakcie wojny działał w podziemiu, za co został zaaresztowany i umieszczony na krótko na Pawiaku (z braku dowodów został zwolniony przez Gestapo)[10]. Pod koniec lipca 1944 roku wydostał się z Warszawy do przebywającej pod Częstochową żony i doczekał tam do końca II wojny światowej[10].
_01.jpg)
Po II wojnie światowej Smętek został zapomniany przez środowisko sportowe, w części źródeł pojawiły się nawet nieprawdziwe informacje o jego rzekomej śmierci w czasie kampanii wrześniowej[3]. W 1955 roku Smętek ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim, promotorem jego pracy magisterskiej była Żanna Kormanowa[11]. Przez wiele lat pracował jako nauczyciel historii i wychowawca w Szkole Podstawowej nr 75 im. Marii Konopnickiej w Warszawie[10]. Był przewodnikiem PTTK i oprowadzał wycieczki po w Warszawie[3]. W roku 1973, po rozwodzie z pierwszą żoną, ożenił się z Władysławą[12]. Zmarł 29 stycznia 1983 roku w Warszawie i został pochowany jako Witold Smentek (tak zapisywano po wojnie jego nazwisko) na cmentarzu prawosławnym na Woli[10][13].
Przypisy edytuj
- ↑ Henryk Kurzyński, Maciej Rychwalski, Andrzej Socha, Tadeusz Wołejko Historia polskiej kobiecej lekkoatletyki w okresie międzywojennym, wyd. Komisja Statystyczna PZLA, Warszawa 2008, s. 393.
- ↑ a b c d e f Kalisz: Jak Zofia została Witoldem. Tajemnicza historia kaliskiej sportsmenki. [w:] Nasze Miasto [on-line]. Polskapresse Sp. z o.o, 2013-05-25. [dostęp 2014-10-23]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Przemysław Gajzler: Mistrzyni oszczepu została mężczyzną. [w:] Onet Sport [on-line]. Grupa Onet.pl S.A, 2014-10-14. [dostęp 2023-05-29]. (pol.).
- ↑ Mariusz Kurzajczyk: O Zofii co Witoldem została. 2013-05-14. [dostęp 2014-10-23]. (pol.).
- ↑ Stanisław Zaborniak: Z tradycji lekkoatletyki w Polsce w latach 1919–1939: Tom VI Udział lekkoatletów i lekkoatletek w międzynarodowej rywalizacji sportowej. Rzeszów: 2011, s. 236, 237. ISBN 978-83-7338-663-1.
- ↑ Stanisław Zaborniak: Z tradycji lekkoatletyki w Polsce w latach 1919–1939: Tom VI Udział lekkoatletów i lekkoatletek w międzynarodowej rywalizacji sportowej. Rzeszów: 2011, s. 238, 239. ISBN 978-83-7338-663-1.
- ↑ Stanisław Zaborniak: Z tradycji lekkoatletyki w Polsce w latach 1919–1939: Tom VI Udział lekkoatletów i lekkoatletek w międzynarodowej rywalizacji sportowej. Rzeszów: 2011, s. 240, 241. ISBN 978-83-7338-663-1.
- ↑ Stanisław Zaborniak: Z tradycji lekkoatletyki w Polsce w latach 1919–1939: Tom VI Udział lekkoatletów i lekkoatletek w międzynarodowej rywalizacji sportowej. Rzeszów: 2011, s. 241, 242, 243. ISBN 978-83-7338-663-1.
- ↑ Czołowe zawodniczki w rzucie oszczepem w latach 1930–1939 [online], pzla.pl/histor [dostęp 2014-10-29] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Marek Teler, Kobieta, która stała się mężczyzną, „Replika” (88), Warszawa: Fundacja Replika, 30 listopada 2020, ISSN 1896-3617.
- ↑ Tomasz Wituch, Bogdan Stolarczyk, Studenci Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1945-2000, Wydawnictwo Arkadiusz Wingert i Przedsięwzięcie Galicja, Kraków 2010, s. 165.
- ↑ Joanna Wojdowicz, Smętek/Smentek synchronicznie [online], LUSTRA – Blog scenariuszowy [zarchiwizowane z adresu 2022-03-09].
- ↑ śp. Witold Smentek – Szczegóły osoby zmarłej [online], cmentarz.prawoslawie.pl [dostęp 2021-11-25].