Zamek w Nidzicy – został wybudowany na początku XV wieku w stylu gotyckim jako siedziba prokuratora krzyżackiego.

Zamek krzyżacki w Nidzicy
Zabytek: nr rej. 87 z 27.06.1953
Ilustracja
Zamek w Nidzicy
Państwo

 Polska

Miejscowość

Nidzica

Adres

ul. Zamkowa 2

Styl architektoniczny

gotyk

Rozpoczęcie budowy

1398

Ukończenie budowy

1409

Ważniejsze przebudowy

XIX wiek, XX wiek

Zniszczono

1945

Kolejni właściciele

zakon krzyżacki

Położenie na mapie Nidzicy
Mapa konturowa Nidzicy, blisko centrum po prawej na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek krzyżacki w Nidzicy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na prawo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek krzyżacki w Nidzicy”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, na dole nieco na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek krzyżacki w Nidzicy”
Położenie na mapie powiatu nidzickiego
Mapa konturowa powiatu nidzickiego, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek krzyżacki w Nidzicy”
Położenie na mapie gminy Nidzica
Mapa konturowa gminy Nidzica, blisko centrum po lewej na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek krzyżacki w Nidzicy”
Ziemia53°21′34,36″N 20°25′44,83″E/53,359544 20,429119
Strona internetowa

Historia

edytuj

Budowę zamku rozpoczęto około 1398 roku, główne skrzydło zachodnie ukończono w 1405 roku, a pozostałe prace zakończono wiosną 1409 roku[1]. Rezydował w nim już krzyżacki prokurator. W dniu 12 lipca 1410 roku w drodze z armią w głąb państwa krzyżackiego nieobroniony zamek został zajęty przez wojska polskie. Podczas wojny głodowej w 1414 roku zamek obległo polskie rycerstwo i 6 lipca zdobyło po ośmiu dniach oblężenia. W 1454 roku zamek zajął propolski Związek Pruski i w lutym 1455 roku przekazał czeskim wojskom zaciężnym pod wodzą Jana Koldy z Žampachu, którzy odparli 28 kwietnia najazd wojsk krzyżackich[2]. W 1517 roku rozbudowano i umocniono przedzamcze. W 1784 roku spłonęło przedzamcze. W 1812 roku zamek zdewastowały wojska francuskie. W latach 1828–1830 zamek przebudowano na sąd i więzienie. W zimie 1945 roku wojska radzieckie zbombardowały zamek, który do odbudowy w latach 1961–1965 pozostawał ruiną[3].

Architektura

edytuj
 
Dziedziniec
 
Zamek przed II wojną światową

Warownia została zbudowana z cegły na wysokiej kamiennej podmurówce. Na poddaszu, w grubości murów, obiegają zamek krużganki obronne zarówno od strony zewnętrznej, jak i od strony dziedzińca. Elewacja od strony zachodniej pokryta jest ciemną cegłą. Zewnętrzną fasadę zdobią też duże ostrołukowe gotyckie okna. W jednej z sal, zamkniętej absydą, do dziś widoczne są gotyckie freski z początku XV wieku. Środkowa część odgrywała rolę refektarza z czytelnym, choć zniszczonym malowidłem ściennym świętej Weroniki w adoracji aniołów. Refektarz sąsiadował z kancelarią wójta. Spichrze i krużganki obronne mieściły się na ostatnim piętrze zachodniej części zamku. Wieże kryte dachami namiotowymi ozdobiono wnękami i płaskimi dekoracjami. W piwnicach wież znajdowało się więzienie. Nad bramą była zajmująca dwie kondygnacje kaplica zamkowa. W tej części zamku ulokowano komnaty dla gości zakonu, tu też mieszkał wójt oraz kapelan. Rycerze, giermkowie i służba zbrojna kwaterowali w bocznych skrzydłach budowli. Na dziedzińcu zamkowym znajdowała się niegdyś studnia zaopatrująca załogę w wodę. Po stronie wschodniej od strony wjazdu znajdowało się przedzamcze, przebudowane w 1517 roku. W południowo-wschodnim narożniku przedzamcza wznosiła się okrągła wieża. Ślimakowe schody wieży wiodły do pomieszczeń mieszkalnych wschodniego skrzydła. W 1583 roku do istniejącego przedzamcza dobudowano drugie flankowane dwoma niewielkimi cylindrycznymi basztkami (przedzamcze to spłonęło w 1784 roku). W jego miejscu rośnie dziś leciwy dąb. Pod koniec XV wieku zamek otoczono murem zewnętrznym uzbrojonym w dwie okrągłe basteje.

Odbudowa zamku

edytuj

Najwięcej zniszczeń dokonali na zamku żołnierze francuscy, stacjonujący tutaj z przerwami w latach 1806–1812. Od całkowitej ruiny zdewastowany przez Napoleończyków gmach uratował radca sądowy Ferdynand Tymoteusz Gregorovius[a], skuteczny pomysłodawca odbudowy (1828–1830) średniowiecznej twierdzy z przeznaczeniem na siedzibę sądu, prywatne mieszkania oraz więzienie. Jednak Gregorovius zastrzegł, by nidziczanie wybudowali mu pomnik. Pomnik wybudowany został dopiero po ponad siedemdziesięciu latach od odbudowy zamku. Pomnik mieści się w parku zamkowym. W 1945 roku zamek nie miał już tyle szczęścia – zbombardowany przez Rosjan spłonął, tracąc stropy i część murów. Szybko jednak podjęto decyzję o jego odbudowie. W 1949 obiekt odgruzowano, a trzy lata później ruszyły pierwsze prace zabezpieczające. Pełną restaurację zabytku, łącznie z konserwacją zachowanych malowideł w kaplicy i refektarzu rozpoczęto w 1961 roku i zakończono w 1965, po czym uroczyście oddano go w użytkowanie lokalnym instytucjom kulturalno-społecznym.

Współcześnie

edytuj
 
Cep bojowy i morgenszterny na zamku w Nidzicy

Aktualnie zamek służy za miejskie centrum biznesu, kultury i rozrywki. Mieści się w nim: Muzeum Ziemi Nidzickiej z ekspozycją etnograficzno-historyczną, Nidzicki Ośrodek Kultury, Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej, Galeria Autorska Hieronima Surpskiego, pracownia rzeźby i biblioteka miejska. Działa tutaj również hotel oraz restauracja. W okresie ferii zimowych oraz wakacji letnich w zamku odbywają się tematyczne kolonie[4] dla dzieci i młodzieży z całej Polski. Wstęp na przedzamcze i na dziedziniec zamku wysokiego wolny, do muzeum płatny. Kompleks otoczony jest gęstym XIX-wiecznym parkiem.

Galeria

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Sławomir Jóźwiak, Chronologia wznoszenia krzyżackiego murowanego zamku prokuratorskiego w Nidzicy w świetle źródeł pisanych, „Zapiski Historyczne”, tom 87 (3), Toruń 2022, s. 5-22, ISSN 0044-1791.
  2. KOLDA [online], skps.wroclaw.pl [dostęp 2024-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2009-01-24].
  3. Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 226
  4. Kolonie tematyczne dla dzieci w w Zamku w Nidzicy [online], 27 stycznia 2021 [dostęp 2023-10-10].

Linki zewnętrzne

edytuj