Zastrzeżenia patentowe

Zastrzeżenia patentowe (w przypadku wzoru użytkowego: zastrzeżenia ochronne) – cechy wynalazku definiujące zakres jego ochrony patentowej i stanowią element zarówno opisu patentowego, jak i zgłoszeniowego, który powinien zawierać co najmniej jedno zastrzeżenie patentowe.

Zastrzeżenia patentowe powinny być jasne, spójne (niesprzeczne) i oparte na opisie wynalazku i rysunkach, które służą do ich wykładni; określają cechy wynalazku, które łącznie podlegają ochronie (cechy znane oddzielone są od cech nowych słowami znamienny tym, że). Zastrzeżenia patentowe dzielą się na:

• niezależne – definiujące podstawowe i nieodłączne cechy wynalazku, oraz
• zależne – określające warianty i uzupełnienia dla cech występujących w zastrzeżeniach niezależnych.

Istnieją zasadniczo dwie skrajności w wykładni ochrony patentowej na podstawie zastrzeżeń patentowych:

• ochrona wynika ze ścisłej (dosłownej) interpretacji zastrzeżeń, przy korzystaniu z opisu i rysunków jedynie do rozwiązania i wyjaśnienia ewentualnych nieścisłości (dotyczących na przykład znaczenia użytych terminów technicznych)
• ochronę definiuje to, co znawcy dziedziny wynalazku mogliby wydedukować z opisu patentowego i rysunków, mając zastrzeżenia jako wskazówki do tego celu.

W myśl Konwencji o udzielaniu patentów europejskich faktyczny zakres ochrony patentowej leży między dwiema powyższymi skrajnościami.

Wymagania co do formy zastrzeżeń patentowych są bardzo zbliżone na całym świecie, a mimo to sprawa ta regulowana jest w każdym kraju oddzielnie przez inny akt prawny (w Polsce jest to ustawa Prawo własności przemysłowej, w przypadku patentu europejskiego zaś Konwencja o udzielaniu patentów europejskich). Pierwszym międzynarodowym aktem, który wspomina o zastrzeżeniach patentowych, nie precyzując jednak ich formy, jest nadal obowiązująca Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej z 1883 roku (artykuł 4). W Stanach Zjednoczonych zastrzeżenia patentowe stały się integralną częścią opisu wynalazku na mocy ustawy patentowej z 1790, jednak wówczas służyły raczej reklamie wynalazku, a nie jego ochronie prawnej. Współczesną interpretacje nadała w Stanach Zjednoczonych zastrzeżeniom patentowym ustawa patentowa 1870.

Przykład

Rysunek po prawej odwzorowuje wynalazek rozumiany jako spójny podzbiór pewnych cech wynalazczych spośród całego zbioru wynalazków świata (określanego jako stan techniki), gdzie:

• X – znane cechy wynalazku
• A, B, B1, D – nowe cechy wynalazku
• B2 i E – cechy, o których opis patentowy nie wspomina, a które mogą wiązać się z wynalazkiem.

W zgłoszeniu patentowym zamieszczono następujące zastrzeżenia patentowe:

1. Wynalazek mający cechy X, znamienny tym, że ma cechy A i B.
2. Wynalazek według zastrzeżenia 1 znamienny tym, że jako cechę B ma cechę B1.
3. Wynalazek według zastrzeżenia 1 albo 2 znamienny tym, że ma cechę D.

Na podstawie tych zastrzeżeń chronione są następujące warianty wynalazku:

1. wynalazek o cechach X•A•B (co wynika z zastrzeżenia nr 1)
2. wynalazek o cechach X•A•B1 (co wynika z zastrzeżeń nr 1 i 2 czytanych łącznie)
3. wynalazek o cechach X•A•B•D (co wynika z zastrzeżeń nr 1 i 3 czytanych łącznie)
4. wynalazek o cechach X•A•B1•D (co wynika z zastrzeżeń nr 1, 2 i 3 czytanych łącznie).

Opis wynalazku milczy jednak na temat cech B2 i E. Jeżeli cechy te mają zdolność patentową (to znaczy można je uznać za wynalazki), możliwe jest obejście patentu za pomocą wynalazku selektywnego lub patentu zależnego.

W tym pierwszym przypadku nieujawnionej cechy B2 zakres ochrony wynalazku selektywnego mogą definiować na przykład następujące zastrzeżenia patentowe:

1. Wynalazek mający cechy X, A i B znamienny tym, że ma cechę B2.
2. Wynalazek według zastrzeżenia 1 znamienny tym, że ma cechę D.

Jeden z najbardziej znanych przykładów ominięcia ochrony patentowej w ten właśnie sposób znany jest jako „casus Epilady”.

W drugim przypadku nieujawnionej cechy E można uzyskać patent zależny (lub dodatkowy, jeżeli zgłaszającym będzie sam uprawniony), definiując zakres ochrony wynalazku na przykład w następujący sposób:

1. Wynalazek mający cechy X, A i B znamienny tym, że ma cechę E.
2. Wynalazek według zastrzeżenia 1 znamienny tym, że ma cechy D i E.

Uprawniony z patentu zależnego na taki wynalazek – X•A•(D+E) – będzie musiał uzyskać w takim przypadku zgodę na korzystanie z wcześniejszego wynalazku (znamiennego cechami X, A i B) od jego właściciela. Możliwe jest udzielenie sobie takiej zgody jednocześnie przez właścicieli obu patentów, na przykład na zasadach licencji wzajemnej.

Zastrzeżenie patentowe typu szwajcarskiego

Gdy znane są efekty farmakologiczne danego związku chemicznego w leczeniu jednej choroby (np. grypy), a odkryto, że związek ten może być zastosowany w leczeniu zupełnie innej jednostki chorobowej (np. cukrzycy), ochronę takiego rozwiązania można uzyskać, formułując zastrzeżenie patentowe typu „szwajcarskiego”.

Ponieważ sam związek chemiczny jest znany, nie cechuje się już nowością i dlatego nie może zostać opatentowany. Ogólna idea wytworzenia leku zawierającego taki związek jest również znana (jest to tak zwane pierwsze zastosowanie medyczne). Wynalazcza jest zatem jedynie terapia danej choroby z zastosowaniem tego związku. Same sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi są jednak w większości krajów wyłączone z ochrony patentowej.

Zastrzeżenie typu szwajcarskiego ma formę:

1. Zastosowanie związku X do wytwarzania leku do terapii Y.

Taka forma definiuje tak zwane drugie zastosowanie medyczne tego związku, a zastrzegając wytwarzanie leku, nie sposób leczenia, jest zgodna z prawem.