Czarna (dopływ Wisły)

Czarna Staszowska (Czarna) – rzeka w południowo-wschodniej Polsce, lewobrzeżny dopływ górnej Wisły. Płynie przez teren województwa świętokrzyskiego, główna rzeka powiatu staszowskiego.

Czarna Staszowska

Regulacja koryta Czarnej w obrębie Staszowa
Kontynent	Europa
Państwo	Polska
Rzeka
Długość	61 km
Powierzchnia zlewni	1 358,6 km²
Średni przepływ	5 m³/s (Połaniec)
Źródło
Miejsce	strumienie w Górach Świętokrzyskich powyżej Smykowa
Wysokość	od 302 do 408 m n.p.m.
Współrzędne	50°44′34,4″N 20°51′47,9″E
Ujście
Recypient	Wisła
Miejsce	między Winnicą a Zawadą
Wysokość	ok. 154 m n.p.m.
Współrzędne	50°25′37″N 21°19′34″E
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego źródło ujście
Położenie na mapie Polski źródło ujście

Przebieg

Naturalne koryto Czarnej, przed Staszowem

Swoje początki rzeka ma w kilku miejscach. Jedno to torfowisko "Białe Ługi", gdzie wybijają wody spod Góry Kamień, Góry Stołowej i Góry Włochy (na wysokościach 302 - 408 m n.p.m.).

W okolicy Smykowa (na wysokości 246 m n.p.m.) od południa dopływa drugi strumień źródłowy Czarnej, zwany Gwiazdówką, wypływający w tzw. "Wodzienicy" - Kolonia, na wysokości 280 m n.p.m. pomiędzy miejscowościami Drugnia i Wierzbie.

Po połączeniu Czarna przepływa w pobliżu Rakowa, przez pastwiska stepowe Kotuszowa, Kurozwęk, następnie przez Staszów, gdzie ma charakterystyczne piaszczyste brzegi. Dalej mija Rytwiany, a przy Połańcu (między Winnicą a Zawadą) wpada do Wisły. Ujście rzeki znajduje się na wysokości 154 m n.p.m. w obrębie Niecki Połanieckiej.

Czarna przepływa przez:

• Pągowiec k. Rakowa
• Kotuszów
• Staszów
• Rytwiany
• Połaniec

Dorzecze

Zlewnię Czarnej można podzielić na dwa rejony: dorzecze rzeki Wschodniej (ok. 680 km²) oraz dorzecze właściwe rzeki Czarnej (bez dorzecza Wschodniej, ok. 698 km²).

Na 34. kilometrze Czarnej zbudowany jest zbiornik retencyjny Chańcza. Na odcinku od źródła do Chańczy rzeka niesie wody II klasy, żyją w niej między innymi raki i pstrągi. Wpadająca do zalewu rzeka Łagowica wprowadza wody poza klasowe, co obniża jakość wody w dalszym biegu Czarnej do klasy III. Od lat utrzymuje się w III ogólnej klasie czystości, pod względem fizyko-chemicznym nawet w I i II.

Dopływy

• Łukawka (L)
• Grodno (L)
• Średnica (L)
• Łagowica (L)
• Wschodnia (P)
• Desta (Desna według skanu mapy) (L)

Początek

• Gwiazdówka

Powodzie i regulacja rzeki

Czarna Staszowska okolice Mędrowa.

Czarna zbiera wody ze wschodniej części Gór Świętokrzyskich, przez co stwarza zagrożenie powodziowe prawie każdej wiosny w czasie roztopów. Szczególnie narażone są małe miejscowości w górnym biegu rzeki. Dla miejscowości poniżej zalewu Chańcza dodatkowym czynnikiem powodziowym jest upuszczanie nadmiernie nagromadzonej wody ze zbiornika w momencie przepełnienia w czasie powodzi. Od 2004 roku prowadzone są prace regulujące bieg rzeki w obrębie miasta Staszowa.

Przyroda

Drzewo nad Czarną nadcięte przez bobry

Czarna Staszowska wykształciła dolinę o płaskim dnie i miejscami o stromych zboczach (okolice Rakowa). Dno rzeki jest piaszczyste, żwirowo-kamienne, przy ujściu muliste. Brzegi średnio wysokie i niskie, przeważnie porośnięte olchą lub lasami sosnowymi.

Rzekę zamieszkuje ok. 20 gatunków ryb z ośmiu rodzin: karpiowate, ciernikowate, szczupakowate, piskorzowate, łososiowate, dorszowate, okoniowate, przylgowate. W środkowym i dolnym odcinku rzeki dominują karpiowate. W górnym odcinku dominuje okoń, pstrąg potokowy, płoć i śliz, stwierdzono także występowanie piekielnicy. Ciekawym okazem ichtiofauny jest bezszczękowy minóg strumieniowy oraz jego krewniak minóg ukraiński jak i hybrydy tych dwóch gatunków. Gatunkiem introdukowanym jest amur biały.

Czarna zamieszkana jest przez bobry, które na zakolach rzeki przed Staszowem zostawiają wiele śladów swojej bytności.

Zobacz też

• Rzeki w Polsce