Wikipedia

Kozarze

wieś w województwie podlaskim

Kozarze – wieś w Polsce, położona w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, w gminie Ciechanowiec[5][6]. Leży nad rzeką Nurzec.

Kozarze
wieś
Ilustracja
Kozarze z lotu ptaka
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

wysokomazowiecki

Gmina

Ciechanowiec

Wysokość

130 m n.p.m.

Liczba ludności (2015)

428[2][3]

Strefa numeracyjna

86

Kod pocztowy

18-230[4]

Tablice rejestracyjne

BWM

SIMC

0395694

Położenie na mapie gminy Ciechanowiec
Mapa konturowa gminy Ciechanowiec, po lewej znajduje się punkt z opisem „Kozarze”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Kozarze”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Kozarze”
Położenie na mapie powiatu wysokomazowieckiego
Mapa konturowa powiatu wysokomazowieckiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Kozarze”
Ziemia52°40′11″N 22°28′25″E/52,669722 22,473611[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.

Nazwa wsi posiada budowę słowotwórczą opartą na strukturze morfologicznej, podobnie jak w przypadku miejscowości: Rybaki czy Piwowary[7].

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Najświętszej Maryi Panny z Fatimy w Ciechanowcu[8].

Integralne części wsi edytuj

Integralne części wsi Kozarze[5][6]
SIMC Nazwa Rodzaj
0395702 Adamowo część wsi

Historia edytuj

Można przypuszczać, że Kozarze istniały już w końcu XI w. W 1075 roku utworzono Biskupstwo mazowieckie, nadając mu ziemie również na wschodnim Mazowszu, w okolicy grodu w Święcku-Strumianach. Gród był otoczony zwartym kręgiem 44 wsi. W tym czasie nie były one wymieniane. W roku 1203 książę Konrad Mazowiecki potwierdził stan posiadania biskupstwa płockiego, wymieniając również wsie należące do kasztelanii święckiej. Dokument ten został w roku 1239 przepisany, zachowując się do naszych czasów. Według historyków zawiera on jednak niewątpliwie autentyczny stan posiadania biskupstwa mazowieckiego i to z czasów jego fundacji[9].

W akcie tym wymienia się, że: Bucce, Suchinicowo, Cosane (Kozarze), Woynowo, należące również do grodu w Święcku, zostały nadane na uposażenie kościoła w Zuzeli[10] przez Krystyna Pomianowicza[11].

Niektórzy właściciele wsi edytuj

  • początek XVI w. – Stanisław Kiszka[12]
  • 1542 – Jadwiga Ciechonowska c. Stanisława[13]
  • 1564 – Jan Szwejko (Świejko), który wszedł w posiadanie tej ziemi poprzez ożenek z ostatnią przedstawicielką rodu Ciechanowieckich, Anną[14]
  • królewski regestr poboru w powiecie drohiczyńskim z roku 1580 informuje, że posiadaczami wsi byli:
    • Mikołaj Kiszka, który płacił podatek od 7  włóki osiadłej (około 130 ha) i od jednego ogrodnika bezrolnego
    • ślachetny Stanisław Swejkowski z cześnikami swemi i dziatkami, niegdy Antoniego Swejka i z p. wdową Stanisławową (Agnes Sadowska c. Andreae Sadowskiego[15]) z Tworkowic, Kozarzów z włók osiadłych 12 po złotemu, z półwłóczka 1 pustego, gr 5, Od ogrodników bezrolnych 10, po gr. 4[16]
  • w roku 1622 najprawdopodobniej część Kozarzy przeszła na własność Anny Iwanowskiej
  • 1624 – Janusz Kiszka, odprzedał część wsi Konstantynowi Eustachemu Zalieskiemu, stolnikowi mścisławskiemu[17]
  • 1627 – Anna Iwanowska zbyła własność Janowi Stanisławowi Sapieże, który rok później przekazał pod zastaw 1000 złotych polskich 4 włóki Bożarskie wraz z poddanymi, pisarzowi ziemskiemu drohickiemu[18]. W spisie maiętności Ciechanowieckiej, wykonanej na zlecenie nowego właściciela części wsi, wymienieni:
    • Mikołaj Jazgar, wawrzyniec gryczka, Woiciech griczka, Jakub kucaba, Stanisław Ruchai, Symon (?)ysik, każdy uprawiający czwierc ciągłą i podla siebie czynszową
    • Andrzej Parząnczyk pracujący na półwłoce ciągłej i podla siebie czynszową
    • Jan woicik pracujący na półwłoce ciągłej i podla siebie włokę cynszową
    • Ruchaiko zwanem gryczką posiadający półwłoczek kwi(?)sewski zczynszu
    • Andrzej Parzonka uprawiający półwłoki Tendirendzinski zczynszu

Razem tegoż właściciela w Kozarzach: włók ciągłych 2  czynszowych 4, domów osiadłych 9 z młynarzem, 1 dom pusty[18].

 
Kozarze na fragmencie mapy Nowych Prus Wschodnich z 1795 r.
 
Kozarze na fragmencie mapy rosyjskiej z 1828 r.

Po podpisaniu pierwszego traktatu tylżyckiego Nurzec stał się rzeką graniczną. Mieszkańcy wsi (do 1807 r. parafia Ciechanowiec) zostali przydzieleni do parafii w Kuczynie. Dopiero w roku 1998 Biskup łomżyński Stanisław Stefanek erygował w północnej części Ciechanowca nową parafię, pw. NMP z Fatimy[21], w której znalazły się Kozarze.

Po przeciwnej stronie Nurca, w obszarze od Ciechanowca do Tworkowic, stacjonował oddział wojsk rosyjskich. Obok Ciechanowca wyznaczono tzw. временый лагеръ, przy Tworkowicach Временный Артелериской Лагеръ. Pomiędzy nimi ulokowano постояны лагеръ[22]. Żołnierze stacjonowali w obozie postojowym w tzw. pałatkach. Wały ziemne chroniące żołnierzy zachowały się do dziś.

W drugiej połowie wieku XVIII w miejscowości znajdowała się karczma będąca własnością rodu Ossolińskich, dzierżawiona przez ciechanowieckich żydów: Lejzora Dawidowicza oraz jego syna Tobiasza Lejzorowicza[23]. Karczma istniała również w wieku XIX i na początku XX.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich podaje, że w roku 1827 w Kozarzach w 23 domach żyło 174 mieszkańców.

Na początku XIX w. cegielnia funkcjonowała w obszarze późniejszego majątku Adamowo[22]. W II połowie XIX w. w obrębie majątku Nowodwory, którego część należy współcześnie do Kozarzy również założono cegielnię[24]. Z wypalonych tu cegieł wybudowano między innymi kościół parafialny w Kuczynie i zabudowania pałacowe rodziny Starzeńskich w Ciechanowcu-Nowodworach. Po drugiej wojnie światowej próbowano cegielnię uruchomić ponownie, lecz zrezygnowano z powodu niewielkich już złoży gliny.

Pod koniec XIX w. wieś w powiecie mazowieckim, gmina Klukowo, parafia Kuczyn. Osad 42. Grunty rolne o powierzchni 639 morgów[24]. W roku 1929 wymieniony, gospodarujący na 118 ha ziemi w Adamowie, właściciel ziemski – Kołaczkowski Stan[25].

W roku 1921 we wsi 51 gospodarstw i 292 mieszkańców (146 mężczyzn i 146 kobiet). Wszyscy zadeklarowali narodowość polską i wyznanie rzymskokatolickie. W folwarkach: Adamowo 1 dom i 6 mieszkańców, w Dominikowie 4 domy i 96 mieszkańców[26].

 
Bunkier (półkaponiera) w Adamowie zbudowany przez Rosjan w latach 1940–1941

W 1939 r. Kozarze na krótko znalazły się pod okupacją niemiecką, a na mocy porozumienia rosyjsko-niemieckiego z dnia 23 sierpnia 1939 i dodatkowego, tajnego protokołu z dnia 28 września 1939 pod rosyjską. W obszarze pobliskiego majątku Dominikowo znajdowało się polowe lotnisko rosyjskie oraz szkoła kadetów[12], natomiast w Adamowie, również wysiłkiem mieszkańców Kozarzy, Sowieci zbudowali cztery bunkry, wchodzące w skład Linii Mołotowa. Pod piąty wykonano wykopy, lecz z powodu niemieckiego uderzenia w dniu 22 czerwca 1941 zaplanowanego zadania nie ukończono.

Wyzwolenie Kozarzy spod okupacji hitlerowskiej nastąpiło 13 sierpnia 1944 roku[27].

Zmiany przynależności administracyjnej edytuj

Po wojnie i współcześnie edytuj

W wyniku reformy rolnej z lat 1944–1945 w obrębie Kozarzy znalazł się w całości pobliski majątek ziemski Adamowo (ostatni przedwojenny właściciel Józef Gromada), jak i w dużej części Dominikowo (wchodzący w skład posiadłości ziemskiej Nowodwory) – ostatni właściciel Michał Starzeński.

 
Zagroda w Kozarzach – rok 1995

Powojenne działania i inwestycje w Kozarzach edytuj

  • 1944 – przygotowanie budynku szkoły do prowadzenia zajęć
    Osobny artykuł: Szkoła Podstawowa w Kozarzach.
  • połowa lat 50. – doprowadzenie programu I Polskiego Radia z radiowęzła w Ciechanowcu za pomocą linii napowietrznej. Odbiornikami były tzw. toczki, zwane również kołchoźnikami. Instalacja działała do końca lat 60.
  • koniec lat 50. – położenie nowego bruku w części wioski
  • 1959 – zbudowano nową szkołę. W starej urządzono dwa mieszkania dla nauczycieli
  • grudzień 1960 – doprowadzenie energii elektrycznej, oświetlenie wioski lampami ulicznymi
  • początek lat 60. – Kółko rolnicze zostało wyposażone w podstawowy sprzęt
  • 1963 – utworzenie strefy przeciwpożarowej w środkowej, najbardziej zagęszczonej części wsi – wymiana słomianego przykrycia dachów na ognioodporne przykrycie dachówkowe lub eternitowe
  • połowa lat 60. – utwardzenie żwirem pozostałej części drogi prowadzącej do Ciechanowca
  • 1974 – urządzenie przez członków LZS boiska piłki nożnej na tzw. wądoliskach, przy współpracy z władzami Gminy w Ciechanowcu
  • 1975 – zorganizowanie Klubu Rolnika, wyposażenie pomieszczenia w stoliki, krzesła, szafki
  • 1979 – adaptacja budynku szkoły podstawowej na potrzeby Domu Pomocy Społecznej dla 18 pensjonariuszy
  • 1981 – położenie dywanika asfaltowego na żwirowej części drogi
  • 1985 – rozpoczęcie budowy nowych obiektów DPS, gdzie umiejscowiono też kaplicę pod wezwaniem Miłosierdzia Bożego, dostępną również dla mieszkańców wioski. Inwestycję ukończono w roku 1994
  • początek lat 90. – budowa remizy strażackiej z przestronną salą i zapleczem kuchennym. Strażacy dysponują jednym wozem bojowym
  • początek lat 90. – doprowadzenie wody ze studni głębinowej w Ciechanowcu z możliwością podłączenia węży strażackich do sieci wodnej
  • 1995 – uruchomienie oczyszczalni mechaniczno-biologicznej przy Domu Pomocy Społecznej o przepustowości 40 m³/d.
  • 2001 – przebudowa i wyasfaltowanie brukowanej części drogi
  • 2005 – położenie chodnika z jednej strony zmodernizowanej drogi[29]
  • wrzesień 2008 – zakup średniego samochodu strażackiego dla OSP[30]
  • 2010 – opracowanie Planu odnowy miejscowości Kozarze[31]
  • 2011:
    • IV-VIII – prace nad przebudową świetlicy wiejskiej wraz z zagospodarowaniem otoczenia[32]
    • 3 IX – w pięćdziesiątą rocznicę powstania, OSP w Kozarzach otrzymała sztandar ufundowany przez instytucje, firmy i osoby prywatne[33]
    • XII – przebudowa drogi dojazdowej do remizy OSP[34]
  • 2015:
    • IV-VI – montaż kolektorów słonecznych wraz z oprzyrządowaniem
    • X – położenie instalacji światłowodowej w związku z „Budową nadbużańskiej szerokopasmowej sieci dystrybucyjnej – realizacja I i II etapu” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2007–2013[35]

Demografia edytuj

W roku 2009 Kozarze były najbardziej zaludnioną wsią w gminie (4,7% ogółu populacji). Na 103 zabudowania, niewiele ponad dwadzieścia rodzin zajmowało się prowadzeniem gospodarstwach rolnych. Kilka osób pracowało w pobliskim Ciechanowcu, a kilkunastoosobowa grupa w Domu Pomocy Społecznej, w którym mieszka stała, 114 osobowa grupa pensjonariuszy. Kilkadziesiąt osób pobierało rentę lub emeryturę. Naliczono również 14 osób bezrobotnych[36].

Wykres liczby ludności Kozarzy:

[37][24][38][39][31][40][41][42]:

Warunki naturalne edytuj

 
Kąpielisko nad Nurcem na tzw. Przechodzie

Klimat ma charakter umiarkowany, przejściowy z wyraźnym wpływem czynników kontynentalnych. Lato trwa średnio 60–70 dni, a zima 100–110. Według A. Górniaka Kozarze leżą w obrębie mazowieckiego regionu klimatycznego, subregion nadbużański. Suma rocznych opadów wynosi około 600 mm. Ich największa intensywność przypada od kwietnia do września (60%). Dominują wiatry zachodnie – 23,9% o średniej prędkości 2,3 m/s.

Płynący w pobliżu Nurzec wyznacza naturalną granicę między Wysoczyzną Wysokomazowiecką a Drohiczyńską. Wysokości względne pomiędzy poszczególnymi formami morfologicznymi dochodzą do kilkunastu metrów, a nachylenia terenu sięgają miejscami ponad 20°.

W okolicy przeważają sosnowe lasy o umiarkowanemu zwarciu podszytu.

Część wsi zawiera się w tzw. Obszarze Chronionego Krajobrazu Doliny Bugu i Nurca.

Zestawienie powierzchni użytków
Rodzaj użytku Hektarów %
Ziemia orna 439,55 64,3
Łąki 9,36 1,37
Pastwiska 63,20 9,25
Lasy 128,89 18,16
Sady 2,32 0,34
Użytki kopalniane 0,10 0,01
Nieużytki 6,14 0,90
Drogi 17,42 2,55
Grunty zabudowane 15,04 2,20
Rowy 1,49 0,22


Zestawienie klasowości
Klasa ziemi ornej Hektarów %
RIIIb 17,53 3,99
RIVa 208,95 47,54
RIVb 103,99 23,66
RV 67,99 15,47
RVI 40,98 9,32
RVIz 0,12 0,03


Organizacje pożytku publicznego (stan 2009) edytuj

  • Osobny artykuł: Ochotnicza Straż Pożarna w Kozarzach.
    , jednostka typu „S”, Kozarze 9B, 18-230 Ciechanowiec
  • Stowarzyszenie na rzecz osób niepełnosprawnych „NATURA”, Kozarze 63, 18-230 Ciechanowiec
  • Stowarzyszenie „TUTOR”, Kozarze 93, 18-230 Ciechanowiec
  • Dom Pomocy Społecznej

Usługi (stan 2009) edytuj

  • dwa gospodarstwa agroturystyczne, w tym jedno o profilu artystyczno-ekologicznym
  • cztery zakłady świadczące usługi remontowo-budowlane
  • zakład krawiectwa damskiego, ciężkiego i męskiego
  • sklep spożywczy
  • firma handlu stałego i obwoźnego

Urodzeni w Kozarzach, mieszkali w Kozarzach edytuj

Obiekty zabytkowe i pamięci narodowej (stan 2009) edytuj

  • dwa domy drewniane z początku XX w.
  • cmentarz–mogiła zbiorowa, z okresu II wojny światowej, przy drodze do Ciechanowca. Pochowano tu około 200 Polaków, Żydów, jeńców radzieckich rozstrzelanych w latach 1941–1944. Wpisany do rejestru zabytków pod nr rej. A-427, decyzją wojewody łomżyńskiego z dnia 30 grudnia 1991 r.[43]
  • mogiła zbiorowa – zlokalizowana w lesie, między wsią Kozarze i Zaszków. Granitowa płyta memoratywna z napisem: Wymordowani przez okupanta hitlerowskiego w czerwcu 1944 r. Cześć Ich Pamięci. Pochowano tu 80 niezidentyfikowanych osób narodowości polskiej[44]
  • przydrożny krzyż z roku 1890,za którym pochowani są zabici z okresu I wojny światowej
  • fragment czółna (dłubanki), długości 5,35 m, z I w. p.n.e., znaleziony nad urwiskiem Nurca, wykonany z drewna dębowego, konserwowany w latach 1999–2004 w Muzeum Archeologicznym w Biskupinie. Współcześnie zabytek jest wyeksponowany w Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu[45].
 
Wielka wiosenna panorama Kozarzy

Herb i flaga wsi edytuj

 
Herb wsi Kozarze

11 listopada 2019 roku podjęto procedurę związaną z ustanowieniem herbu i flagi wsi. Wybrano dziewięcioosobową Komisję społeczną, w tym przewodniczącego.[46] 4 grudnia ogłoszono konkurs otwarty na projekt herbu i flagi.[47] 3 lipca 2020 roku Komisja społeczna podjęła uchwałę w sprawie wzorów herbu i flagi dla wsi Kozarze.[48]

Herb: Tarcza typ hiszpański, zielona, przedzielona w pas białą falą symbolizującą wody rzeki Nurzec. Na górnej części kozioł srebrny (biały) ze złotymi (żółtymi) rogami i kopytami, zwrócony w lewo. Na środku dolnej części srebrne koło młyńskie. Młyn w Kozarzach funkcjonował przez kilka wieków. Koło młyńskie jest jednocześnie symbolem mozolnej, rolniczej pracy. Po lewej i prawej stronie tarczy, na wskroś, dwa stojące, złote (żółte) kłosy pszenicy, w odbiciu lustrzanym

 
Flaga wsi Kozarze

Flaga: Barwy identyczne jak w herbie. Proporcje płata w stosunku 5:8. Płat zielony, podzielony białą, poziomą falą symbolizującą wody rzeki Nurzec na dwa, w stosunku ¾ do ¼. Na górnej części (¾) kozioł srebrny (biały) ze złotymi (żółtymi) rogami i kopytami, zwrócony w lewo

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 60262
  2. ↑ Wieś Kozarze w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-01-27], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 525 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
  7. ↑ I. Halicka, Nazwy miejscowe środkowej i zachodniej Białostocczyzny: dzierżawcze, patronimiczne i rodzinne, Tom 1, PWN, 1976, s. 207.
  8. ↑ Opis parafii na stronie diecezji łomżyńskiej
  9. ↑ J. Maroszek, Dzieje obszaru gminy Szepietowo w XV-XX wieku, Szepietowo 2006, s. 7–8.
  10. ↑ Zuzela, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 679.
  11. ↑ Kościół w Żuźlu na Wisłą...(po prawej 12 w. od dołu), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 664.
  12. ↑ a b c d e N. D. Tomaszewski, Historia Ciechanowca do roku 1947, Ciechanowiec 2008, s. 28, 30, 32, 35, 40, 55, 56, 68, 78, 79, 86, 87, 88, 98, 138, 141, 311, 320.
  13. ↑ S. V. Dumin, A. Rachuba, J. Sikorska-Kulesza, Ciechanowieccy herbu Dąbrowa, DiG, 1997.
  14. ↑ Tropami Tajemnic Ziemi Sokołowskiej – Szwejkowie herbów Trzaska i Dąbrowa.
  15. ↑ Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego (Dopelnienie Niesieckiego) Krakow 1870 — С. 365—366.
  16. ↑ Polska XVI w. pod względem geograficzno-statystycznym, tom VI cz. I, Podlasie, opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego, s. 13, 49–50.
  17. ↑ Teki Dworzaczka, Biblioteka Kórnicka PAN, Regestry grodzkie i ziemskie, Gniezno, Część 1 (Nr 337).
  18. ↑ a b Spis maiętności Ciechanowieckiej z dnia 25 maja 1628 r. wykonany na zlecenie Jana Stanisława Sapiehy.
  19. ↑ Dobra Koce.
  20. ↑ A. Laszuk, Zaścianki i królewszczyzny, Struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII w., Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, Warszawa 1998.
  21. ↑ Diecezja Łomżyńska: CIECHANOWIEC.
  22. ↑ a b Планъ местечка Цехановца съ Окрестностями Снятъ йнструментально въ 1828 Году. Генерального Штаба Штабсъ капетаномъ Давудовымъ и Падпоручникомъ Раевскимъ.
  23. ↑ Lucjan Budlewski: Żydzi w Ciechanowcu w XVIII-XIX wieku. Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy. [dostęp 2012-05-17].
  24. ↑ a b c Nowodwory (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 246.
  25. ↑ Polish Business Directory Project JRI Poland in cooperation with Jewishgen, 1929, s. 129.
  26. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r., Województwo białostockie, Powiat wysokomazowiecki, Gmina Klukowo.
  27. ↑ Historia miasta. Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy. [dostęp 2012-05-17].
  28. ↑ Teksty pieśni obrzędowych, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2012.
  29. ↑ Inwestycje w 2005 roku. Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy. [dostęp 2012-05-17].
  30. ↑ Protokół Nr 23/08 z posiedzenia Komisji Budżetu, Rolnictwa i Rozwoju Gospodarczego Rady Miejskiej w Ciechanowcu odbytego w dniu 25 września 2008 roku w Urzędzie Miejskim w Ciechanowcu.
  31. ↑ a b Plan odnowy miejscowości Kozarze na lata 2010–2017, Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 249/XLVI/10 Rady Miejskiej w Ciechanowcu z dnia 9 listopada 2010 roku.
  32. ↑ Miejski Portal Internetowy – Remonty świetlic wiejskich.
  33. ↑ 50 lat Ochotniczej Straży Pożarnej w Kozarzach. Ciechanowiec. Miejski Portal Internetowy, 2011-09-08. [dostęp 2012-05-17].
  34. ↑ Zarządzenie Nr 126/12 Burmistrza Ciechanowca z dnia 28 marca 2012 r. w sprawie przyjęcia sprawozdania z wykonania budżetu gminy za 2011 r.
  35. ↑ http://ciechanowiec.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=4781&Itemid=107#top_s, 16 X 2015 r.
  36. ↑ [1]: dostęp 24 lipca 2012 r.
  37. ↑ Kozarze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 541.
  38. ↑ Mapa Wojskowego Instytutu Geograficznego, Warszawa 1937, opracowana na podstawie mapy z roku 1935, pas 38, słup 35.
  39. ↑ Strategia rozwoju gminy Ciechanowiec do roku 2020, Ciechanowiec, 2008, Załącznik Nr 1 do Uchwały 102/XVI/08 Rady Miejskiej w Ciechanowcu z dnia 28 kwietnia 2008.
  40. ↑ [2]: dostęp 24 lipca 2012 r.
  41. ↑ Protokoły sesji GRN w Klukowie, lata 1950–1954, 90/14.
  42. ↑ PPRN w Wysokiem Mazowieckiem, Sprawozdania statystyczne, 428/1/120.
  43. ↑ D. Stankiewicz, Cmentarze żydowskie województwa podlaskiego, [w:] https://archive.ph/20101226130145/http://bialystok.jewish.org.pl/page5.html
  44. ↑ Ogólnopolska, komputerowa baza cmentarzy wojennych, [w:] https://archive.is/20121221150945/http://groby.radaopwim.gov.pl/grob/8324/.
  45. ↑ Dr inż. Leszek Babiński – Konserwacja. leszekbabinski.comlu.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-28)]..
  46. ↑ Protokół Nr 1 Komisji społecznej z dnia 11 listopada 2019 roku w sprawie ustanowienia herbu i flagi wsi Kozarze
  47. ↑ Protokół Nr 2 Komisji społecznej z dnia 4 grudnia 2019 roku w sprawie ustanowienia herbu i flagi wsi Kozarze
  48. ↑ Uchwała Komisji społecznej z dnia 3 lipca 2020 roku w sprawie ustanowienia herbu i flagi wsi Kozarze
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kozarze&oldid=72933755”