Lorysa górska

Lorysa górska
	Trichoglossus haematodus
	(Linnaeus, 1771)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	papugowe
Rodzina	papugi wschodnie
Podrodzina	damy
Plemię	Loriini
Rodzaj	Trichoglossus
Gatunek	lorysa górska
Synonimy
	Psittacus hæmatod. Linnaeus, 1771;
	Psittacus hæmatod. Linnaeus, 1771;
Podgatunki
	patrz opis w tekście
	patrz opis w tekście
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lorysa górska (Trichoglossus haematodus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny papug wschodnich (Psittaculidae), zamieszkujący Nową Gwineę oraz wiele wysp wschodniej Indonezji i Oceanii. Została introdukowana w Singapurze oraz w Hongkongu.

Taksonomia edytuj

Po raz pierwszy gatunek opisał Karol Linneusz w 1771^[4] na podstawie holotypu z wyspy Ambon. Klasyfikacja podgatunków lorysy górskiej i ich liczba jest niejasna^[5]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wymienia tylko 6 podgatunków – T. h. haematodus (włączono do niego T. h. intermedius), T. h. nigrogularis (włączono do niego T. h. caeruleiceps), T. h. massena (włączono do niego T. h. micropteryx), T. h. nesophilus, T. h. flavicans i T. h. deplanchii^[6]. Autorzy Kompletnej listy ptaków świata przyjęli podobną klasyfikację^[7]. Autorzy Handbook of the Birds of the World Alive wyróżniają 9 podgatunków: 6 tożsamych z podgatunkami uznawanymi przez IOC, dwa włączane do T. h. haematodus i T. h. nigrogularis oraz T. h. brooki, niewyróżniany ani przez IOC, ani przez autorów Kompletnej listy ptaków świata^[5]^[6]^[7]. Niektórzy autorzy za podgatunek lorysy górskiej uznawali również lorysę większą (T. forsteni), lorysę zieloną (T. weberi), lorysę obrożną (T. rubritorquis)^[5], lorysę timorską (T. capistratus), lorysę czarnobrzuchą (T. rosenbergii) i lorysę niebieskobrzuchą (T. moluccanus)^[8]^[2].

Podgatunki i zasięg występowania edytuj

Klasyfikacja podgatunków jest sporna. Poniższa lista uwzględnia podgatunki wyróżnione przez IOC oraz nieuznane jako oddzielne gatunki przez autorów Kompletnej listy ptaków świata^[6]^[7]^[5]:

T. h. haematodus (Linnaeus, 1771) – południowe Moluki, wyspy u zachodnich wybrzeży Nowej Gwinei, oraz zachodnia i północno-środkowa Nowa Gwinea;
T. h. nigrogularis G. R. Gray, 1858 – Wyspy Kai, Wyspy Aru oraz południowa Nowa Gwinea;
T. h. massena Bonaparte, 1854 – wschodnia Nowa Gwinea, wyspa Karkar, Archipelag Bismarcka, Wyspy Salomona oraz Vanuatu;
T. h. nesophilus Neumann, 1929 – Wyspy Ninigo i Wyspy Hermickie;
T. h. flavicans Cabanis & Reichenow, 1876 – Nowy Hanower i Wyspy Admiralicji
T. h. deplanchii J. Verreaux & Des Murs, 1860 – Nowa Kaledonia wraz z Wyspami Lojalności.

Została introdukowana w Singapurze oraz w Hongkongu^[9].

Morfologia edytuj

Wygląd zewnętrzny: Opis dotyczy podgatunku nominatywnego. Głowa brązowa lub czarna, z przodu głowy występują niebieskie lub lawendowe paski. Widoczna żółta lub zielona obroża. Wierzch ciała i sterówki zielone. Pierś czerwona, przepasana niebieskoczarno. Brzuch ciemnozielony. Nogawice i pokrywy podogonowe żółtozielone. Dziób pomarańczowoczerwony, tęczówka ciemnopomarańczowa^[10].
Rozmiary: Długość ciała 25–30 cm, masa ciała 121–137 g^[5].

Ekologia i zachowanie edytuj

Zamieszkują głównie obszary nizinne, odnotowywane były jednak do 2400 m n.p.m. Zasiedlają różnorodne środowiska, w tym lasy (włączając w to dziewicze lasy deszczowe^[5]), okolice siedlisk ludzkich, sawannę, zadrzewienia eukaliptusów, namorzyny, plantacje palm kokosowych. Prowadzą nomadyczny tryb życia ze względu na swoją zależność od kwitnących drzew. Przebywają w stadach z innymi papugami. Odpoczywają w stadach liczących setki osobników; na wyspach wolnych od drapieżników także i na ziemi^[10]. Głównym pokarmem lorys górskich są pyłek kwiatowy i nektar roślin, w tym eukaliptusów^[11]. Zjadają również owoce, nasiona i owady^[12].

Lęgi edytuj

Jaja lorysy górskiej (Trichoglossus haematodus)

Lęgi odnotowano przez większość roku^[10]. Lorysy górskie są monogamiczne^[11]. Gniazda zakładane są w dziuplach wyściełanych wiórami drzewnymi^[12]. Samica składa od 2 do 3 jaj o wymiarach około 27 na 22,5 mm, które są wysiadywane (wyłącznie przez samicę^[12]) przez około 23–25 dni (dane z niewoli)^[10]. Młode po wykluciu karmione są przez obydwoje rodziców. Gniazdo opuszczają po około 60 dniach, lecz jeszcze przez okres trzech tygodni są dokarmiane przez rodziców. Młode są podobne do rodziców, mają jednak krótsze pióra ogonowe, a ich dzioby nie są jeszcze mocno czerwone.

Długość życia w niewoli wynosi 15–25 lat^[10].

Status i zagrożenia edytuj

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje lorysę górską za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern)^[3]. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3]. Największe zagrożenie dla tego gatunku stanowi odławianie dzikich ptaków^[3].

Przypisy edytuj

↑ Trichoglossus haematodus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Rainbow Lorikeet (Trichoglossus haematodus). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2020-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Trichoglossus haematodus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Karol Linneusz, 1771, Plantarum altera, &c. Regni Animalis appendix, s. 524
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Collar, N., Christie, D.A. & Kirwan, G.M.: Coconut Lorikeet (Trichoglossus haematodus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2017. [dostęp 2017-06-03].
↑ ^a ^b ^c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-10-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Psittaculidae Vigors, 1825 - papugi wschodnie - Old World Parrots (Wersja: 2023-12-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-02-15].
↑ Michael P.M.P. Braun Michael P.M.P. i inni, Influences of oceanic islands & the Pleistocene on the biogeography & evolution of two groups of Australasian parrots (Aves: Psittaciformes: Eclectus roratus, Trichoglossus haematodus complex). Rapid evolution & implications for taxonomy & conservation, „European Journal of Ecology”, 3 (2), 2017, s. 47–66, DOI: 10.1515/eje-2017-0014, ISSN 1339-8474 [dostęp 2020-09-24] (ang.).
↑ Coconut Lorikeet Trichoglossus haematodus. BirdLife International. [dostęp 2017-06-03].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e World Parrot Trust: Coconut Lorikeet. Parrot Encyclopedia. [dostęp 2020-09-24].
↑ ^a ^b del Hoyo, J., Collar, N. & Kirwan, G.M.: Rainbow Lorikeet (Trichoglossus moluccanus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2017. [dostęp 2017-06-03].
↑ ^a ^b ^c Rainbow Lorikeet. Basic Information. Birds in Backyards. [dostęp 2020-10-05].

Linki zewnętrzne edytuj

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Trichoglossus haematodus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[ibc-2] Rainbow Lorikeet (Trichoglossus haematodus). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2020-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (ang.).

[iucn-3] Trichoglossus haematodus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[oryg-4] Karol Linneusz, 1771, Plantarum altera, &c. Regni Animalis appendix, s. 524

[hbwa-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Collar, N., Christie, D.A. & Kirwan, G.M.: Coconut Lorikeet (Trichoglossus haematodus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2017. [dostęp 2017-06-03].

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-10-05]. (ang.).

[uj-7] Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Psittaculidae Vigors, 1825 - papugi wschodnie - Old World Parrots (Wersja: 2023-12-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-02-15].

[taksonomia-8] Michael P.M.P. Braun Michael P.M.P. i inni, Influences of oceanic islands & the Pleistocene on the biogeography & evolution of two groups of Australasian parrots (Aves: Psittaciformes: Eclectus roratus, Trichoglossus haematodus complex). Rapid evolution & implications for taxonomy & conservation, „European Journal of Ecology”, 3 (2), 2017, s. 47–66, DOI: 10.1515/eje-2017-0014, ISSN 1339-8474 [dostęp 2020-09-24] (ang.).

[hongkong-9] Coconut Lorikeet Trichoglossus haematodus. BirdLife International. [dostęp 2017-06-03].

[pe-10] World Parrot Trust: Coconut Lorikeet. Parrot Encyclopedia. [dostęp 2020-09-24].

[hbwamolu-11] Hoyo, J., Collar, N. & Kirwan, G.M.: Rainbow Lorikeet (Trichoglossus moluccanus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2017. [dostęp 2017-06-03].

[bib-12] Rainbow Lorikeet. Basic Information. Birds in Backyards. [dostęp 2020-10-05].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]