Szablon:Dobry artykuł/archiwum/2019/05

Aktualnie na stronie głównej

Ufficio Primo – zabytkowy budynek biurowy znajdujący się przy ulicy Wspólnej 62 w Warszawie. Reprezentuje modernistyczny historyzm, nawiązuje do włoskiego renesansu. Budynek zaprojektował Marek Leykam, za konstrukcję odpowiadał J. Dowgiałło. Projekt zaprezentowano na wystawie w Zachęcie w 1950 roku. Budynek miał stanowić część planowanej dzielnicy ministerstw. Styl architektoniczny budynku stanowi syntezę zapożyczeń z różnych epok. Był elementem poszukiwań kompromisu między realizmem socjalistycznym a architekturą narodową, z zapożyczeniami treści zachodnioeuropejskich. Monumentalna bryła biurowca inspirowana była florenckimi pałacami miejskimi okresu quattrocenta z XV wieku. Architektura budynku była poddawana przez współczesnych krytyce, biurowiec uznawano za „odchylenie kosmopolityczne”. Czytaj więcej…

Inne Dobre Artykuły • Jak pisać w stylu encyklopedycznym?

Archiwum ekspozycji dobrych artykułów

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Dobry Artykuł.

1 maja edytuj

Spółdzielczy Dom Handlowy „Feniks” – secesyjny dom handlowy we Wrocławiu, we wschodniej części Rynku, znany również jako Kathedrale des Kommerz oraz Warenpalast. Najstarsza działająca placówka handlowa we Wrocławiu – czynna od 1904 roku. W chwili otwarcia był to jeden z największych i najnowocześniejszych obiektów handlowych w Europie. Według Normana Daviesa dom handlowy Barascha był świetnym przykładem secesji, a zarazem zapowiedzią epoki konsumpcjonizmu. Dom handlowy został wybudowany w miejsce dwóch kamienic przyrynkowych – Rynek 31, zwanej kamienicą Pod Złotym Dzbanem lub Pod Złotym Drzewem, i Rynek 32 – oraz sześciu kamienic mieszczańskich stojących przy ulicy Kurzy Targ 1 od strony południowej. Wnętrze domu handlowego było zwieńczone beczkowym szklanym dachem o konstrukcji stalowej, kratownicowym, ozdobionym stiukowym sklepieniem i barokowymi lunetami. Podłogi wyłożone były dębowym parkietem, a na ścianach znajdowały się mozaiki, reliefy, kryształowe lustra i kute secesyjne balustrady. Secesyjny wystrój wnętrz został zaprojektowany przez Juliusa Koblinsky’ego.

2 maja edytuj

Okręty pancerne typu Erzherzog Ferdinand Max – typ dwóch okrętów pancernych, zbudowanych dla Marynarki Wojennej Cesarstwa Austriackiego w latach 60. XIX wieku. W skład typu wchodziły okręty SMS Erzherzog Ferdinand Max oraz SMS Habsburg. Były ostatnimi pancernymi fregatami bateryjnymi zbudowanymi dla Imperium Austriackiego i ostatnimi okrętami ukończonymi wystarczająco wcześnie, by wziąć udział w bitwie pod Lissą przeciwko Włochom w 1866 roku. Pierwotnie okręty miały być uzbrojone w nowe, ładowane odtylcowo działa Kruppa, jednak wybuch wojny prusko-austriackiej uniemożliwił dostarczenie dział i austriacka flota zmuszona była uzbroić okręty w szesnaście starszych ładowanych odprzodowo armat 48-funtowych. Ukończone naprędce przed wybuchem wojny, oba okręty wzięły udział w bitwie pod Lissą w lipcu 1866 roku. Tam Erzherzog Ferdinand Max służył jako okręt flagowy admirała Wilhelma von Tegetthoffa i w czasie walki na bliskim dystansie staranował i zatopił włoski okręt pancerny Re d’Italia, co okazało się kluczowe dla wyniku bitwy. Po wojnie oba okręty zostały unieruchomione i przez resztę służby pozostawały bezczynne z powodu zmniejszenia wydatków na marynarkę wojenną przez rząd Austro-Węgier.

3 maja edytuj

The Beatles – brytyjski rockowy zespół muzyczny z Liverpoolu, działający w latach 1960–1970. Przez większość tego okresu w jego skład wchodzili John Lennon, Paul McCartney, George Harrison oraz Ringo Starr. Beatlesi wywodzą się z zespołu The Quarrymen, w którym występowali Lennon, McCartney i Harrison. Do 1962 roku występowali głównie w Liverpoolu i Hamburgu, gdzie odbyli kilka serii koncertów i poznali swojego późniejszego menedżera, Briana Epsteina. W 1962 roku związali się z producentem George’em Martinem, z którym pracowali do końca działalności. W tym samym roku wydali debiutancki singel Love Me Do. W 1963 roku odbyła się premiera ich pierwszego albumu, Please Please Me, który okazał się bestsellerem na terenie Wielkiej Brytanii. Na ten sam rok datuje się początki Beatlemanii, czyli ogromnej popularności Beatlesów, charakteryzującej się histerycznymi reakcjami fanów. W 1964 roku zespół po raz pierwszy wystąpił w Stanach Zjednoczonych, gdzie odcinek programu The Ed Sullivan Show z ich udziałem zgromadził największą telewizyjną publiczność w historii kraju. Beatlesi stali się tym samym prekursorami brytyjskiej inwazji, polegającej na rosnącej popularności brytyjskich muzyków w Stanach i na całym świecie.

4 maja edytuj

Rayman – komputerowa gra platformowa z 1995 roku, która powstała na podstawie projektu francuskiego twórcy gier komputerowych Michela Ancela. Produkcją gry zajęło się francuskie studio Ubi Pictures, a opublikowała ją firma Ubisoft. Bohaterem gry jest tytułowy człekokształtny twór składający się z sześciu oddzielonych od siebie kończyn. Jego celem jest odzyskanie Wielkiego Protonu skradzionego przez Mr. Darka, od tego artefaktu zależy ład baśniowej krainy. Rozgrywka w Raymanie jest podzielona na 18 poziomów, podczas których tytułowy bohater zdobywa stopniowo nowe zdolności, dające możliwość łatwiejszego poruszania się po terenie gry oraz pokonywania przeciwników. Ancel w 1992 roku przedłożył wydawnictwu Ubisoft projekt planowanej produkcji. Projekt spotkał się z akceptacją Ubisoftu, a dalszy proces tworzenia Raymana trwał trzy lata. Pierwotnie gra ukazała się na konsolach PlayStation, później zaś została przekonwertowana na kilka innych platform sprzętowych i zebrała wiele pozytywnych recenzji wśród krytyków. Przez kilka tygodni od publikacji sprzedaż Raymana osiągnęła aż 400 tysięcy egzemplarzy. Ilustracją sukcesu tej gry jest to, że w samej Wielkiej Brytanii nabywców znalazło łącznie 5 milionów sztuk.

5 maja edytuj

Pendolino – rodzina włoskich elektrycznych zespołów trakcyjnych dużych prędkości o prędkościach maksymalnych od 200 do 250 km/h, w większości przypadków posiadających wychylne nadwozie. Początkowo produkowane przez Fiat Ferroviaria, a później przez Alstom, który przejął Fiat Ferroviaria. Pomysł wychylania nadwozia pociągu zaczął być popularny w latach 60. i 70. W tym czasie wielu przewoźników kolejowych, którym zaimponowały koleje dużych prędkości uruchomione we Francji (TGV) i w Japonii (Shinkansen), zastanawiało się nad rozwiązaniem technicznym, pozwalającym na zwiększenie prędkości podróżowania bez konieczności budowania dodatkowych specjalnie przystosowanych torowisk, tak jak robiły to wspomniane dwa kraje. Poprzez wychylanie nadwozia pociąg jest w stanie pokonywać z większą prędkością łuki zaprojektowane dla wolniejszych pociągów, bezpiecznie i nie powodując dyskomfortu pasażerów. W 1974 roku, po wielu latach testów, prób i analiz, powstał pierwszy prototypowy elektryczny zespół trakcyjny z wychylnym nadwoziem. Do czasów obecnych powstało kilkaset jednostek, które są eksploatowane przez kilkunastu przewoźników w Europie i Azji.

6 maja edytuj

Ernő Jendrassik (ur. 7 czerwca 1858 w Koloszwarze, zm. 21 grudnia 1921 w Budapeszcie) – węgierski lekarz neurolog, pamiętany za prace nad odruchami. Opisany przez niego manewr ułatwiający wywołanie odruchu kolanowego do dziś znany jest jako manewr Jendrassika. Opublikował 123 prace w węgierskich i zagranicznych czasopismach, z których 23% poświęconych było medycynie wewnętrznej, 44% neurologii, a 14% psychiatrii. Zajmował się również filozofią, psychologią i psychiatrią sądową. Doniosłe były jego badania nad neurologią ruchu: rozpatrywał czynność mięśnia nie w związku z jego rzeczywistą lokalizacją, ale miejscem przyczepu. Przez niemal 20 lat kariery naukowej badał odruchy, począwszy od uznanej pracy z 1882 roku. Jendrassik wyróżnił trzy grupy odruchów: ścięgniste i okostnowe, skórne oraz złożone. Jendrassik prowadził też intensywne badania nad popularną wówczas hipnozą. Swoje badania prowadził w Klinice Chorób Wewnętrznych. Poza hipnozą badał też inne zjawiska fizjologiczne, najwięcej zainteresowania poświęcając jednak potędze sugestii, wolnej woli i sądowym implikacjom hipnozy.

7 maja edytuj

Carole Lombard (ur. 6 października 1908 w Fort Wayne, zm. 16 stycznia 1942 pod Potosi Mountain) − amerykańska aktorka filmowa, ikona kina lat 30. XX wieku. Szczególnie ceniona za energiczne, często niecodzienne role w produkcjach z gatunku screwball comedy. W drugiej połowie lat 30. była najlepiej zarabiającą gwiazdą filmową w Hollywood. Punktem zwrotnym w jej karierze był udział w screwball comedy Napoleon na Broadwayu. Lombard stała się jedną z głównych aktorek gatunku, pojawiając się między innymi w Hands Across the Table oraz Mój pan mąż. Za udział w drugim z tych filmów otrzymała nominację do Oscara w kategorii dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej. W latach 1939−1942 trzecia żona Clarka Gable’a. W roku 1999 została sklasyfikowana przez American Film Institute na 23. miejscu w rankingu „największych aktorek wszech czasów”. Po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do udziału w II wojnie światowej pod koniec 1941 roku, aktywnie włączyła się w sprzedaż bonów wojennych. Zginęła w katastrofie lotniczej razem ze swoją matką. Pośmiertnie została odznaczona przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta Medalem Wolności jako pierwsza kobieta, która zginęła na służbie podczas wojny.

8 maja edytuj

Emil Zátopek (ur. 19 września 1922 w Kopřivnicy, zm. 21 listopada 2000 w Pradze) – czeski biegacz, długodystansowiec. Czterokrotny złoty medalista olimpijski, 18-krotny rekordzista świata, trzykrotny mistrz Europy, wielokrotny mistrz Czechosłowacji. Uważany za jednego z najlepszych lekkoatletów wszech czasów. Zátopek, biegnący w charakterystycznym, brzydkim stylu, znany jest też jako prekursor biegu interwałowego, polegającego na naprzemiennym przyspieszaniu i zwalnianiu tempa. Jest jedynym zawodnikiem, który na jednych igrzyskach olimpijskich zdobył trzy złote medale w biegach na 5000 m, 10 000 m i maratonie. Wielokrotnie ustanawiał rekordy świata, jako pierwszy człowiek pobiegł 10 000 m poniżej 29 minut, z kolei w biegu godzinnym jako pierwszy przebiegł więcej niż 20 000 m. Od 1948 do 1954 roku był niepokonany w biegach na 10 000 m. Należał do Komunistycznej Partii Czechosłowacji, jednak pod koniec lat sześćdziesiątych został usunięty z niej za poparcie politycznych zmian praskiej wiosny. Po rehabilitacji został archiwistą w Pradze. Członek IAAF Hall of Fame. Magazyn Runner's World uznał go za najlepszego biegacza wszech czasów.

9 maja edytuj

Psychoza – amerykański dreszczowiec psychologiczny z 1960 roku w reżyserii Alfreda Hitchcocka i według scenariusza Josepha Stefano, opartego na powieści o tym samym tytule autorstwa Roberta Blocha z 1959 roku. W rolach głównych wystąpili Anthony Perkins, Janet Leigh, John Gavin oraz Vera Miles. Film wzbudzał emocje jeszcze przed premierą. Kontrowersyjna tematyka spowodowała, że studio Paramount Pictures odmówiło produkcji, zajmując się jedynie dystrybucją. Psychoza została przyjęta z mieszanymi odczuciami; krytycy byli poirytowani faktem, że nie organizowano żadnych pokazów przedpremierowych z ich udziałem. Z uwagi na kampanię reklamową, która przeszła do historii jako jedna z najsprawniej zaplanowanych i przeprowadzonych, zainteresowanie filmem było na tyle duże, że kolejki do kin tworzyły się od wczesnych godzin porannych i nie znikały do ostatnich wieczornych pokazów. Na seansach niejednokrotnie musiała interweniować policja. Psychoza otrzymała cztery nominacje do nagrody Akademii Filmowej, w tym m.in. za najlepszą reżyserię. Globalny sukces kasowy spowodował, że przy budżecie wynoszącym nieco ponad 800 tys. dolarów, dochód z Psychozy wyniósł 32 miliony dolarów, co było najbardziej kasowym projektem w karierze Hitchcocka.

10 maja edytuj

The Beatles – brytyjski rockowy zespół muzyczny z Liverpoolu, działający w latach 1960–1970. Przez większość tego okresu w jego skład wchodzili John Lennon, Paul McCartney, George Harrison oraz Ringo Starr. Beatlesi wywodzą się z zespołu The Quarrymen, w którym występowali Lennon, McCartney i Harrison. Do 1962 roku występowali głównie w Liverpoolu i Hamburgu, gdzie odbyli kilka serii koncertów i poznali swojego późniejszego menedżera, Briana Epsteina. W 1962 roku związali się z producentem George’em Martinem, z którym pracowali do końca działalności. W tym samym roku wydali debiutancki singel Love Me Do. W 1963 roku odbyła się premiera ich pierwszego albumu, Please Please Me, który okazał się bestsellerem na terenie Wielkiej Brytanii. Na ten sam rok datuje się początki Beatlemanii, czyli ogromnej popularności Beatlesów, charakteryzującej się histerycznymi reakcjami fanów. W 1964 roku zespół po raz pierwszy wystąpił w Stanach Zjednoczonych, gdzie odcinek programu The Ed Sullivan Show z ich udziałem zgromadził największą telewizyjną publiczność w historii kraju. Beatlesi stali się tym samym prekursorami brytyjskiej inwazji, polegającej na rosnącej popularności brytyjskich muzyków w Stanach i na całym świecie.

11 maja edytuj

Rayman – komputerowa gra platformowa z 1995 roku, która powstała na podstawie projektu francuskiego twórcy gier komputerowych Michela Ancela. Produkcją gry zajęło się francuskie studio Ubi Pictures, a opublikowała ją firma Ubisoft. Bohaterem gry jest tytułowy człekokształtny twór składający się z sześciu oddzielonych od siebie kończyn. Jego celem jest odzyskanie Wielkiego Protonu skradzionego przez Mr. Darka, od tego artefaktu zależy ład baśniowej krainy. Rozgrywka w Raymanie jest podzielona na 18 poziomów, podczas których tytułowy bohater zdobywa stopniowo nowe zdolności, dające możliwość łatwiejszego poruszania się po terenie gry oraz pokonywania przeciwników. Ancel w 1992 roku przedłożył wydawnictwu Ubisoft projekt planowanej produkcji. Projekt spotkał się z akceptacją Ubisoftu, a dalszy proces tworzenia Raymana trwał trzy lata. Pierwotnie gra ukazała się na konsolach PlayStation, później zaś została przekonwertowana na kilka innych platform sprzętowych i zebrała wiele pozytywnych recenzji wśród krytyków. Przez kilka tygodni od publikacji sprzedaż Raymana osiągnęła aż 400 tysięcy egzemplarzy. Ilustracją sukcesu tej gry jest to, że w samej Wielkiej Brytanii nabywców znalazło łącznie 5 milionów sztuk.

12 maja edytuj

Pendolino – rodzina włoskich elektrycznych zespołów trakcyjnych dużych prędkości o prędkościach maksymalnych od 200 do 250 km/h, w większości przypadków posiadających wychylne nadwozie. Początkowo produkowane przez Fiat Ferroviaria, a później przez Alstom, który przejął Fiat Ferroviaria. Pomysł wychylania nadwozia pociągu zaczął być popularny w latach 60. i 70. W tym czasie wielu przewoźników kolejowych, którym zaimponowały koleje dużych prędkości uruchomione we Francji (TGV) i w Japonii (Shinkansen), zastanawiało się nad rozwiązaniem technicznym, pozwalającym na zwiększenie prędkości podróżowania bez konieczności budowania dodatkowych specjalnie przystosowanych torowisk, tak jak robiły to wspomniane dwa kraje. Poprzez wychylanie nadwozia pociąg jest w stanie pokonywać z większą prędkością łuki zaprojektowane dla wolniejszych pociągów, bezpiecznie i nie powodując dyskomfortu pasażerów. W 1974 roku, po wielu latach testów, prób i analiz, powstał pierwszy prototypowy elektryczny zespół trakcyjny z wychylnym nadwoziem. Do czasów obecnych powstało kilkaset jednostek, które są eksploatowane przez kilkunastu przewoźników w Europie i Azji.

13 maja edytuj

Ernő Jendrassik (ur. 7 czerwca 1858 w Koloszwarze, zm. 21 grudnia 1921 w Budapeszcie) – węgierski lekarz neurolog, pamiętany za prace nad odruchami. Opisany przez niego manewr ułatwiający wywołanie odruchu kolanowego do dziś znany jest jako manewr Jendrassika. Opublikował 123 prace w węgierskich i zagranicznych czasopismach, z których 23% poświęconych było medycynie wewnętrznej, 44% neurologii, a 14% psychiatrii. Zajmował się również filozofią, psychologią i psychiatrią sądową. Doniosłe były jego badania nad neurologią ruchu: rozpatrywał czynność mięśnia nie w związku z jego rzeczywistą lokalizacją, ale miejscem przyczepu. Przez niemal 20 lat kariery naukowej badał odruchy, począwszy od uznanej pracy z 1882 roku. Jendrassik wyróżnił trzy grupy odruchów: ścięgniste i okostnowe, skórne oraz złożone. Jendrassik prowadził też intensywne badania nad popularną wówczas hipnozą. Swoje badania prowadził w Klinice Chorób Wewnętrznych. Poza hipnozą badał też inne zjawiska fizjologiczne, najwięcej zainteresowania poświęcając jednak potędze sugestii, wolnej woli i sądowym implikacjom hipnozy.

14 maja edytuj

Carole Lombard (ur. 6 października 1908 w Fort Wayne, zm. 16 stycznia 1942 pod Potosi Mountain) − amerykańska aktorka filmowa, ikona kina lat 30. XX wieku. Szczególnie ceniona za energiczne, często niecodzienne role w produkcjach z gatunku screwball comedy. W drugiej połowie lat 30. była najlepiej zarabiającą gwiazdą filmową w Hollywood. Punktem zwrotnym w jej karierze był udział w screwball comedy Napoleon na Broadwayu. Lombard stała się jedną z głównych aktorek gatunku, pojawiając się między innymi w Hands Across the Table oraz Mój pan mąż. Za udział w drugim z tych filmów otrzymała nominację do Oscara w kategorii dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej. W latach 1939−1942 trzecia żona Clarka Gable’a. W roku 1999 została sklasyfikowana przez American Film Institute na 23. miejscu w rankingu „największych aktorek wszech czasów”. Po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do udziału w II wojnie światowej pod koniec 1941 roku, aktywnie włączyła się w sprzedaż bonów wojennych. Zginęła w katastrofie lotniczej razem ze swoją matką. Pośmiertnie została odznaczona przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta Medalem Wolności jako pierwsza kobieta, która zginęła na służbie podczas wojny.

15 maja edytuj

Emil Zátopek (ur. 19 września 1922 w Kopřivnicy, zm. 21 listopada 2000 w Pradze) – czeski biegacz, długodystansowiec. Czterokrotny złoty medalista olimpijski, 18-krotny rekordzista świata, trzykrotny mistrz Europy, wielokrotny mistrz Czechosłowacji. Uważany za jednego z najlepszych lekkoatletów wszech czasów. Zátopek, biegnący w charakterystycznym, brzydkim stylu, znany jest też jako prekursor biegu interwałowego, polegającego na naprzemiennym przyspieszaniu i zwalnianiu tempa. Jest jedynym zawodnikiem, który na jednych igrzyskach olimpijskich zdobył trzy złote medale w biegach na 5000 m, 10 000 m i maratonie. Wielokrotnie ustanawiał rekordy świata, jako pierwszy człowiek pobiegł 10 000 m poniżej 29 minut, z kolei w biegu godzinnym jako pierwszy przebiegł więcej niż 20 000 m. Od 1948 do 1954 roku był niepokonany w biegach na 10 000 m. Należał do Komunistycznej Partii Czechosłowacji, jednak pod koniec lat sześćdziesiątych został usunięty z niej za poparcie politycznych zmian praskiej wiosny. Po rehabilitacji został archiwistą w Pradze. Członek IAAF Hall of Fame. Magazyn Runner's World uznał go za najlepszego biegacza wszech czasów.

16 maja edytuj

Psychoza – amerykański dreszczowiec psychologiczny z 1960 roku w reżyserii Alfreda Hitchcocka i według scenariusza Josepha Stefano, opartego na powieści o tym samym tytule autorstwa Roberta Blocha z 1959 roku. W rolach głównych wystąpili Anthony Perkins, Janet Leigh, John Gavin oraz Vera Miles. Film wzbudzał emocje jeszcze przed premierą. Kontrowersyjna tematyka spowodowała, że studio Paramount Pictures odmówiło produkcji, zajmując się jedynie dystrybucją. Psychoza została przyjęta z mieszanymi odczuciami; krytycy byli poirytowani faktem, że nie organizowano żadnych pokazów przedpremierowych z ich udziałem. Z uwagi na kampanię reklamową, która przeszła do historii jako jedna z najsprawniej zaplanowanych i przeprowadzonych, zainteresowanie filmem było na tyle duże, że kolejki do kin tworzyły się od wczesnych godzin porannych i nie znikały do ostatnich wieczornych pokazów. Na seansach niejednokrotnie musiała interweniować policja. Psychoza otrzymała cztery nominacje do nagrody Akademii Filmowej, w tym m.in. za najlepszą reżyserię. Globalny sukces kasowy spowodował, że przy budżecie wynoszącym nieco ponad 800 tys. dolarów, dochód z Psychozy wyniósł 32 miliony dolarów, co było najbardziej kasowym projektem w karierze Hitchcocka.

17 maja edytuj

The Beatles – brytyjski rockowy zespół muzyczny z Liverpoolu, działający w latach 1960–1970. Przez większość tego okresu w jego skład wchodzili John Lennon, Paul McCartney, George Harrison oraz Ringo Starr. Beatlesi wywodzą się z zespołu The Quarrymen, w którym występowali Lennon, McCartney i Harrison. Do 1962 roku występowali głównie w Liverpoolu i Hamburgu, gdzie odbyli kilka serii koncertów i poznali swojego późniejszego menedżera, Briana Epsteina. W 1962 roku związali się z producentem George’em Martinem, z którym pracowali do końca działalności. W tym samym roku wydali debiutancki singel Love Me Do. W 1963 roku odbyła się premiera ich pierwszego albumu, Please Please Me, który okazał się bestsellerem na terenie Wielkiej Brytanii. Na ten sam rok datuje się początki Beatlemanii, czyli ogromnej popularności Beatlesów, charakteryzującej się histerycznymi reakcjami fanów. W 1964 roku zespół po raz pierwszy wystąpił w Stanach Zjednoczonych, gdzie odcinek programu The Ed Sullivan Show z ich udziałem zgromadził największą telewizyjną publiczność w historii kraju. Beatlesi stali się tym samym prekursorami brytyjskiej inwazji, polegającej na rosnącej popularności brytyjskich muzyków w Stanach i na całym świecie.

18 maja edytuj

Rayman – komputerowa gra platformowa z 1995 roku, która powstała na podstawie projektu francuskiego twórcy gier komputerowych Michela Ancela. Produkcją gry zajęło się francuskie studio Ubi Pictures, a opublikowała ją firma Ubisoft. Bohaterem gry jest tytułowy człekokształtny twór składający się z sześciu oddzielonych od siebie kończyn. Jego celem jest odzyskanie Wielkiego Protonu skradzionego przez Mr. Darka, od tego artefaktu zależy ład baśniowej krainy. Rozgrywka w Raymanie jest podzielona na 18 poziomów, podczas których tytułowy bohater zdobywa stopniowo nowe zdolności, dające możliwość łatwiejszego poruszania się po terenie gry oraz pokonywania przeciwników. Ancel w 1992 roku przedłożył wydawnictwu Ubisoft projekt planowanej produkcji. Projekt spotkał się z akceptacją Ubisoftu, a dalszy proces tworzenia Raymana trwał trzy lata. Pierwotnie gra ukazała się na konsolach PlayStation, później zaś została przekonwertowana na kilka innych platform sprzętowych i zebrała wiele pozytywnych recenzji wśród krytyków. Przez kilka tygodni od publikacji sprzedaż Raymana osiągnęła aż 400 tysięcy egzemplarzy. Ilustracją sukcesu tej gry jest to, że w samej Wielkiej Brytanii nabywców znalazło łącznie 5 milionów sztuk.

19 maja edytuj

Pendolino – rodzina włoskich elektrycznych zespołów trakcyjnych dużych prędkości o prędkościach maksymalnych od 200 do 250 km/h, w większości przypadków posiadających wychylne nadwozie. Początkowo produkowane przez Fiat Ferroviaria, a później przez Alstom, który przejął Fiat Ferroviaria. Pomysł wychylania nadwozia pociągu zaczął być popularny w latach 60. i 70. W tym czasie wielu przewoźników kolejowych, którym zaimponowały koleje dużych prędkości uruchomione we Francji (TGV) i w Japonii (Shinkansen), zastanawiało się nad rozwiązaniem technicznym, pozwalającym na zwiększenie prędkości podróżowania bez konieczności budowania dodatkowych specjalnie przystosowanych torowisk, tak jak robiły to wspomniane dwa kraje. Poprzez wychylanie nadwozia pociąg jest w stanie pokonywać z większą prędkością łuki zaprojektowane dla wolniejszych pociągów, bezpiecznie i nie powodując dyskomfortu pasażerów. W 1974 roku, po wielu latach testów, prób i analiz, powstał pierwszy prototypowy elektryczny zespół trakcyjny z wychylnym nadwoziem. Do czasów obecnych powstało kilkaset jednostek, które są eksploatowane przez kilkunastu przewoźników w Europie i Azji.

20 maja edytuj

Ernő Jendrassik (ur. 7 czerwca 1858 w Koloszwarze, zm. 21 grudnia 1921 w Budapeszcie) – węgierski lekarz neurolog, pamiętany za prace nad odruchami. Opisany przez niego manewr ułatwiający wywołanie odruchu kolanowego do dziś znany jest jako manewr Jendrassika. Opublikował 123 prace w węgierskich i zagranicznych czasopismach, z których 23% poświęconych było medycynie wewnętrznej, 44% neurologii, a 14% psychiatrii. Zajmował się również filozofią, psychologią i psychiatrią sądową. Doniosłe były jego badania nad neurologią ruchu: rozpatrywał czynność mięśnia nie w związku z jego rzeczywistą lokalizacją, ale miejscem przyczepu. Przez niemal 20 lat kariery naukowej badał odruchy, począwszy od uznanej pracy z 1882 roku. Jendrassik wyróżnił trzy grupy odruchów: ścięgniste i okostnowe, skórne oraz złożone. Jendrassik prowadził też intensywne badania nad popularną wówczas hipnozą. Swoje badania prowadził w Klinice Chorób Wewnętrznych. Poza hipnozą badał też inne zjawiska fizjologiczne, najwięcej zainteresowania poświęcając jednak potędze sugestii, wolnej woli i sądowym implikacjom hipnozy.

21 maja edytuj

Carole Lombard (ur. 6 października 1908 w Fort Wayne, zm. 16 stycznia 1942 pod Potosi Mountain) − amerykańska aktorka filmowa, ikona kina lat 30. XX wieku. Szczególnie ceniona za energiczne, często niecodzienne role w produkcjach z gatunku screwball comedy. W drugiej połowie lat 30. była najlepiej zarabiającą gwiazdą filmową w Hollywood. Punktem zwrotnym w jej karierze był udział w screwball comedy Napoleon na Broadwayu. Lombard stała się jedną z głównych aktorek gatunku, pojawiając się między innymi w Hands Across the Table oraz Mój pan mąż. Za udział w drugim z tych filmów otrzymała nominację do Oscara w kategorii dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej. W latach 1939−1942 trzecia żona Clarka Gable’a. W roku 1999 została sklasyfikowana przez American Film Institute na 23. miejscu w rankingu „największych aktorek wszech czasów”. Po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do udziału w II wojnie światowej pod koniec 1941 roku, aktywnie włączyła się w sprzedaż bonów wojennych. Zginęła w katastrofie lotniczej razem ze swoją matką. Pośmiertnie została odznaczona przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta Medalem Wolności jako pierwsza kobieta, która zginęła na służbie podczas wojny.

22 maja edytuj

Emil Zátopek (ur. 19 września 1922 w Kopřivnicy, zm. 21 listopada 2000 w Pradze) – czeski biegacz, długodystansowiec. Czterokrotny złoty medalista olimpijski, 18-krotny rekordzista świata, trzykrotny mistrz Europy, wielokrotny mistrz Czechosłowacji. Uważany za jednego z najlepszych lekkoatletów wszech czasów. Zátopek, biegnący w charakterystycznym, brzydkim stylu, znany jest też jako prekursor biegu interwałowego, polegającego na naprzemiennym przyspieszaniu i zwalnianiu tempa. Jest jedynym zawodnikiem, który na jednych igrzyskach olimpijskich zdobył trzy złote medale w biegach na 5000 m, 10 000 m i maratonie. Wielokrotnie ustanawiał rekordy świata, jako pierwszy człowiek pobiegł 10 000 m poniżej 29 minut, z kolei w biegu godzinnym jako pierwszy przebiegł więcej niż 20 000 m. Od 1948 do 1954 roku był niepokonany w biegach na 10 000 m. Należał do Komunistycznej Partii Czechosłowacji, jednak pod koniec lat sześćdziesiątych został usunięty z niej za poparcie politycznych zmian praskiej wiosny. Po rehabilitacji został archiwistą w Pradze. Członek IAAF Hall of Fame. Magazyn Runner's World uznał go za najlepszego biegacza wszech czasów.

23 maja edytuj

Psychoza – amerykański dreszczowiec psychologiczny z 1960 roku w reżyserii Alfreda Hitchcocka i według scenariusza Josepha Stefano, opartego na powieści o tym samym tytule autorstwa Roberta Blocha z 1959 roku. W rolach głównych wystąpili Anthony Perkins, Janet Leigh, John Gavin oraz Vera Miles. Film wzbudzał emocje jeszcze przed premierą. Kontrowersyjna tematyka spowodowała, że studio Paramount Pictures odmówiło produkcji, zajmując się jedynie dystrybucją. Psychoza została przyjęta z mieszanymi odczuciami; krytycy byli poirytowani faktem, że nie organizowano żadnych pokazów przedpremierowych z ich udziałem. Z uwagi na kampanię reklamową, która przeszła do historii jako jedna z najsprawniej zaplanowanych i przeprowadzonych, zainteresowanie filmem było na tyle duże, że kolejki do kin tworzyły się od wczesnych godzin porannych i nie znikały do ostatnich wieczornych pokazów. Na seansach niejednokrotnie musiała interweniować policja. Psychoza otrzymała cztery nominacje do nagrody Akademii Filmowej, w tym m.in. za najlepszą reżyserię. Globalny sukces kasowy spowodował, że przy budżecie wynoszącym nieco ponad 800 tys. dolarów, dochód z Psychozy wyniósł 32 miliony dolarów, co było najbardziej kasowym projektem w karierze Hitchcocka.

24 maja edytuj

The Beatles – brytyjski rockowy zespół muzyczny z Liverpoolu, działający w latach 1960–1970. Przez większość tego okresu w jego skład wchodzili John Lennon, Paul McCartney, George Harrison oraz Ringo Starr. Beatlesi wywodzą się z zespołu The Quarrymen, w którym występowali Lennon, McCartney i Harrison. Do 1962 roku występowali głównie w Liverpoolu i Hamburgu, gdzie odbyli kilka serii koncertów i poznali swojego późniejszego menedżera, Briana Epsteina. W 1962 roku związali się z producentem George’em Martinem, z którym pracowali do końca działalności. W tym samym roku wydali debiutancki singel Love Me Do. W 1963 roku odbyła się premiera ich pierwszego albumu, Please Please Me, który okazał się bestsellerem na terenie Wielkiej Brytanii. Na ten sam rok datuje się początki Beatlemanii, czyli ogromnej popularności Beatlesów, charakteryzującej się histerycznymi reakcjami fanów. W 1964 roku zespół po raz pierwszy wystąpił w Stanach Zjednoczonych, gdzie odcinek programu The Ed Sullivan Show z ich udziałem zgromadził największą telewizyjną publiczność w historii kraju. Beatlesi stali się tym samym prekursorami brytyjskiej inwazji, polegającej na rosnącej popularności brytyjskich muzyków w Stanach i na całym świecie.

25 maja edytuj

Rayman – komputerowa gra platformowa z 1995 roku, która powstała na podstawie projektu francuskiego twórcy gier komputerowych Michela Ancela. Produkcją gry zajęło się francuskie studio Ubi Pictures, a opublikowała ją firma Ubisoft. Bohaterem gry jest tytułowy człekokształtny twór składający się z sześciu oddzielonych od siebie kończyn. Jego celem jest odzyskanie Wielkiego Protonu skradzionego przez Mr. Darka, od tego artefaktu zależy ład baśniowej krainy. Rozgrywka w Raymanie jest podzielona na 18 poziomów, podczas których tytułowy bohater zdobywa stopniowo nowe zdolności, dające możliwość łatwiejszego poruszania się po terenie gry oraz pokonywania przeciwników. Ancel w 1992 roku przedłożył wydawnictwu Ubisoft projekt planowanej produkcji. Projekt spotkał się z akceptacją Ubisoftu, a dalszy proces tworzenia Raymana trwał trzy lata. Pierwotnie gra ukazała się na konsolach PlayStation, później zaś została przekonwertowana na kilka innych platform sprzętowych i zebrała wiele pozytywnych recenzji wśród krytyków. Przez kilka tygodni od publikacji sprzedaż Raymana osiągnęła aż 400 tysięcy egzemplarzy. Ilustracją sukcesu tej gry jest to, że w samej Wielkiej Brytanii nabywców znalazło łącznie 5 milionów sztuk.

26 maja edytuj

Pendolino – rodzina włoskich elektrycznych zespołów trakcyjnych dużych prędkości o prędkościach maksymalnych od 200 do 250 km/h, w większości przypadków posiadających wychylne nadwozie. Początkowo produkowane przez Fiat Ferroviaria, a później przez Alstom, który przejął Fiat Ferroviaria. Pomysł wychylania nadwozia pociągu zaczął być popularny w latach 60. i 70. W tym czasie wielu przewoźników kolejowych, którym zaimponowały koleje dużych prędkości uruchomione we Francji (TGV) i w Japonii (Shinkansen), zastanawiało się nad rozwiązaniem technicznym, pozwalającym na zwiększenie prędkości podróżowania bez konieczności budowania dodatkowych specjalnie przystosowanych torowisk, tak jak robiły to wspomniane dwa kraje. Poprzez wychylanie nadwozia pociąg jest w stanie pokonywać z większą prędkością łuki zaprojektowane dla wolniejszych pociągów, bezpiecznie i nie powodując dyskomfortu pasażerów. W 1974 roku, po wielu latach testów, prób i analiz, powstał pierwszy prototypowy elektryczny zespół trakcyjny z wychylnym nadwoziem. Do czasów obecnych powstało kilkaset jednostek, które są eksploatowane przez kilkunastu przewoźników w Europie i Azji.

27 maja edytuj

Ernő Jendrassik (ur. 7 czerwca 1858 w Koloszwarze, zm. 21 grudnia 1921 w Budapeszcie) – węgierski lekarz neurolog, pamiętany za prace nad odruchami. Opisany przez niego manewr ułatwiający wywołanie odruchu kolanowego do dziś znany jest jako manewr Jendrassika. Opublikował 123 prace w węgierskich i zagranicznych czasopismach, z których 23% poświęconych było medycynie wewnętrznej, 44% neurologii, a 14% psychiatrii. Zajmował się również filozofią, psychologią i psychiatrią sądową. Doniosłe były jego badania nad neurologią ruchu: rozpatrywał czynność mięśnia nie w związku z jego rzeczywistą lokalizacją, ale miejscem przyczepu. Przez niemal 20 lat kariery naukowej badał odruchy, począwszy od uznanej pracy z 1882 roku. Jendrassik wyróżnił trzy grupy odruchów: ścięgniste i okostnowe, skórne oraz złożone. Jendrassik prowadził też intensywne badania nad popularną wówczas hipnozą. Swoje badania prowadził w Klinice Chorób Wewnętrznych. Poza hipnozą badał też inne zjawiska fizjologiczne, najwięcej zainteresowania poświęcając jednak potędze sugestii, wolnej woli i sądowym implikacjom hipnozy.

28 maja edytuj

Carole Lombard (ur. 6 października 1908 w Fort Wayne, zm. 16 stycznia 1942 pod Potosi Mountain) − amerykańska aktorka filmowa, ikona kina lat 30. XX wieku. Szczególnie ceniona za energiczne, często niecodzienne role w produkcjach z gatunku screwball comedy. W drugiej połowie lat 30. była najlepiej zarabiającą gwiazdą filmową w Hollywood. Punktem zwrotnym w jej karierze był udział w screwball comedy Napoleon na Broadwayu. Lombard stała się jedną z głównych aktorek gatunku, pojawiając się między innymi w Hands Across the Table oraz Mój pan mąż. Za udział w drugim z tych filmów otrzymała nominację do Oscara w kategorii dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej. W latach 1939−1942 trzecia żona Clarka Gable’a. W roku 1999 została sklasyfikowana przez American Film Institute na 23. miejscu w rankingu „największych aktorek wszech czasów”. Po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do udziału w II wojnie światowej pod koniec 1941 roku, aktywnie włączyła się w sprzedaż bonów wojennych. Zginęła w katastrofie lotniczej razem ze swoją matką. Pośmiertnie została odznaczona przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta Medalem Wolności jako pierwsza kobieta, która zginęła na służbie podczas wojny.

29 maja edytuj

Emil Zátopek (ur. 19 września 1922 w Kopřivnicy, zm. 21 listopada 2000 w Pradze) – czeski biegacz, długodystansowiec. Czterokrotny złoty medalista olimpijski, 18-krotny rekordzista świata, trzykrotny mistrz Europy, wielokrotny mistrz Czechosłowacji. Uważany za jednego z najlepszych lekkoatletów wszech czasów. Zátopek, biegnący w charakterystycznym, brzydkim stylu, znany jest też jako prekursor biegu interwałowego, polegającego na naprzemiennym przyspieszaniu i zwalnianiu tempa. Jest jedynym zawodnikiem, który na jednych igrzyskach olimpijskich zdobył trzy złote medale w biegach na 5000 m, 10 000 m i maratonie. Wielokrotnie ustanawiał rekordy świata, jako pierwszy człowiek pobiegł 10 000 m poniżej 29 minut, z kolei w biegu godzinnym jako pierwszy przebiegł więcej niż 20 000 m. Od 1948 do 1954 roku był niepokonany w biegach na 10 000 m. Należał do Komunistycznej Partii Czechosłowacji, jednak pod koniec lat sześćdziesiątych został usunięty z niej za poparcie politycznych zmian praskiej wiosny. Po rehabilitacji został archiwistą w Pradze. Członek IAAF Hall of Fame. Magazyn Runner's World uznał go za najlepszego biegacza wszech czasów.

30 maja edytuj

Psychoza – amerykański dreszczowiec psychologiczny z 1960 roku w reżyserii Alfreda Hitchcocka i według scenariusza Josepha Stefano, opartego na powieści o tym samym tytule autorstwa Roberta Blocha z 1959 roku. W rolach głównych wystąpili Anthony Perkins, Janet Leigh, John Gavin oraz Vera Miles. Film wzbudzał emocje jeszcze przed premierą. Kontrowersyjna tematyka spowodowała, że studio Paramount Pictures odmówiło produkcji, zajmując się jedynie dystrybucją. Psychoza została przyjęta z mieszanymi odczuciami; krytycy byli poirytowani faktem, że nie organizowano żadnych pokazów przedpremierowych z ich udziałem. Z uwagi na kampanię reklamową, która przeszła do historii jako jedna z najsprawniej zaplanowanych i przeprowadzonych, zainteresowanie filmem było na tyle duże, że kolejki do kin tworzyły się od wczesnych godzin porannych i nie znikały do ostatnich wieczornych pokazów. Na seansach niejednokrotnie musiała interweniować policja. Psychoza otrzymała cztery nominacje do nagrody Akademii Filmowej, w tym m.in. za najlepszą reżyserię. Globalny sukces kasowy spowodował, że przy budżecie wynoszącym nieco ponad 800 tys. dolarów, dochód z Psychozy wyniósł 32 miliony dolarów, co było najbardziej kasowym projektem w karierze Hitchcocka.

31 maja edytuj

The Beatles – brytyjski rockowy zespół muzyczny z Liverpoolu, działający w latach 1960–1970. Przez większość tego okresu w jego skład wchodzili John Lennon, Paul McCartney, George Harrison oraz Ringo Starr. Beatlesi wywodzą się z zespołu The Quarrymen, w którym występowali Lennon, McCartney i Harrison. Do 1962 roku występowali głównie w Liverpoolu i Hamburgu, gdzie odbyli kilka serii koncertów i poznali swojego późniejszego menedżera, Briana Epsteina. W 1962 roku związali się z producentem George’em Martinem, z którym pracowali do końca działalności. W tym samym roku wydali debiutancki singel Love Me Do. W 1963 roku odbyła się premiera ich pierwszego albumu, Please Please Me, który okazał się bestsellerem na terenie Wielkiej Brytanii. Na ten sam rok datuje się początki Beatlemanii, czyli ogromnej popularności Beatlesów, charakteryzującej się histerycznymi reakcjami fanów. W 1964 roku zespół po raz pierwszy wystąpił w Stanach Zjednoczonych, gdzie odcinek programu The Ed Sullivan Show z ich udziałem zgromadził największą telewizyjną publiczność w historii kraju. Beatlesi stali się tym samym prekursorami brytyjskiej inwazji, polegającej na rosnącej popularności brytyjskich muzyków w Stanach i na całym świecie.