Ładysław Żelazowski

Ładysław Żelazowski ps. „Zygfryd”, „D-18”, „Wiąz”, „Sowa”, „Kiwi” (ur. 18 grudnia 1901 w Warszawie, zm. 5 października 1993 w Płocku) – porucznik Armii Krajowej, instruktor Związku Harcerstwa Polskiego w stopniu harcmistrza, działacz samorządowy i społeczny.

Ładysław Żelazowski

„Zygfryd”, „D-18”, „Wiąz”, „Sowa”, „Kiwi”

porucznik
Data i miejsce urodzenia	18 grudnia 1901 Warszawa
Data i miejsce śmierci	5 października 1993 Płock
Przebieg służby
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Armia Krajowa
Jednostki	Szkoła Podchorążych Rezerwy Zgrupowanie „Chrobry II”
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa: powstanie warszawskie
Odznaczenia

Stopień instruktorski	harcmistrz
Mianowanie instruktorskie	1 IV 1923
Organizacja harcerska	Związek Harcerstwa Polskiego
członek Naczelnictwa Związku Harcerstwa Polskiego
Okres sprawowania	od 1948 do 1950
Komendant Hufca Płock
Okres sprawowania	od 1932 do 1939
Poprzednik	hm. Wacław Kulesza
Następca	hm. Jan Laszkiewicz
Komendant Tajnego Hufca Harcerskiego w Płocku
Okres sprawowania	od 1939 do 1943

Życiorys

Urodził się 18 grudnia 1901 roku w Warszawie, syn Antoniego Ludwika Żelazowskiego - pułkownika, mgr. farmaceuty, szefa zaopatrzenia medycznego i Józefy Pauliny z. d. Bilickiej. Był drugi z trójki rodzeństwa. Starsza siostra Irena - była łączniczką w Powstaniu Warszawskim. Młodszy brat Stefan był księgowym w Warszawie.

Ukończył szkołę powszechną, gimnazjum i Szkołę Nauk Społecznych ukończył w Warszawie. W 1918 roku jako gimnazjalista zgłosił się na ochotnika do wojska, został ranny w nogę podczas ofensywy pod Lwowem. W 1920 roku odbywał służbę wojskową w 201 Pułku Piechoty. W latach 1926–1927 przeszedł przeszkolenie w Szkole Podchorążych Rezerwy, którą ukończył w stopniu podporucznika. Do Płocka przybył w 1927 roku i podjął pracę jako nauczyciel wychowania fizycznego w gimnazjum im. Stanisława Małachowskiego. Od 1 września 1936 roku do wybuchu wojny był nauczycielem wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego w Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym im. Władysława Jagiełły.

W 1930 roku zawarł związek małżeński z Janiną Leokadią Deczyńską, (córką Stanisława i Wandy Piwnickiej), urodzoną w 1903 roku w Łubkach, nauczycielką szkoły powszechnej, uczestniczką tajnego nauczania, opiekunką drużyny harcerskiej. Miał córki Hannę (ur. 1932), ukończyła liceum ogólnokształcące w Płocku, oraz Krystynę (ur. 1948), ukończyła Liceum im. Władysława Jagiełły w Płocku, syna Jerzego (ur. 1936, zawodowy wojskowy), ukończył zasadniczą szkołę zawodową, później wieczorowe liceum ogólnokształcące. Wszystkie jego dzieci w szkołach należały do harcerstwa.

Działalność harcerska

W 1914 roku wstąpił do 1 Warszawskiej Drużyny Skautowej im. Romualda Traugutta. Od 1922 roku pełnił funkcję drużynowego 33 WDH im. H. Kołłątaja w Warszawie. W 1922 roku był też referentem Wydziału Prasy i Propagandy komendy Warszawskiej Chorągwi Męskiej. W 1923 roku został hufcowym 3. Hufca Harcerzy przygotowawczego (szkoły powszechne) w Warszawie. 1 kwietnia 1923 roku został mianowany rozkazem przodownikiem, natomiast 18 maja 1923 roku – podharcmistrzem (równoznaczny ze stopniem harcmistrza po zmianie systemu stopni instruktorskich). W latach 1923–1925 pełnił funkcję wizytatora warszawskich drużyn harcerzy. W latach 1928–1930 był kierownikiem Wydziału Programowego i Wydziału Wyszkolenia Harcerskiego komendy Płockiej Chorągwi Męskiej, a od 1 października 1927 roku był zastępcą komendanta Płockiej Chorągwi Męskiej, a następnie Płocko-Włocławskiej do czasu jej rozwiązania w 1931 roku w związku z nowym podziałem administracyjnym kraju. Był pionierem ruchu krótkofalarskiego w harcerstwie. W 1934 roku został kierownikiem Referatu Krótkofalarstwa przy Głównej Kwaterze Harcerzy. W efekcie działań Ładysława w Płocku powstał pierwszy Harcerski Ośrodek Przysposobienia Wojskowego Radiowo-Telegraficznego. W dniu 29.04.1934 r. uruchomił pierwsza harcerską radiostację krótkofalową.Stacja ta miała znak SPWR 4 a ministerstwo Poczt i Telegrafów przyznało znak amatorski SP1GW później SP1IJ. Pierwszym operatorem stacji był Ładysław, który otrzymał znak SP2RG. Radiostacja klubowa z jej operatorem SP2RG brała udział w jubileuszowym Zlocie Harcerstwa w Spale.

Działalność w konspiracji

W październiku 1939 roku powstał w Płocku Tajny Hufiec Harcerski, którego został komendantem. Jego zastępcą został hm. Jan Laszkiewicz pseud. „Sas”. Po nawiązaniu kontaktu z Komendą Okręgu Polskiej Organizacji Zbrojnej w grudniu 1941 r. wprowadził Hufiec w skład Okręgu POZ, zostając Szefem Oddziału II. W maju 1943 roku, uciekając przed aresztowaniem przez gestapo, przedostał się przez „zieloną granicę” do Warszawy i został powołany do Sztabu Podokręgu AK na tereny północno-zachodnie byłego województwa warszawskiego. Po wybuchu powstania warszawskiego walczył początkowo w ramach zgrupowania „Chrobry”, a następnie wykonywał odpowiedzialne zadania w kwatermistrzostwie Komendy Powstania. Po upadku powstania jako jeniec przebywał w różnych obozach na terenie Niemiec.

Działalność powojenna

Od pierwszych dni po wyzwoleniu rozpoczął organizowanie harcerstwa wśród młodzieży i dzieci polskich wywiezionych do Niemiec. Na terenie brytyjskiej strefy okupacyjnej powstała Chorągiew o nazwie „Grunwald” (później „Kresowa”) z siedzibą w Lubece, której został pierwszym komendantem (1945-1946). W czerwcu 1946 roku wraz z wieloma harcerzami powrócił do kraju i został nauczycielem Liceum im. Władysława Jagiełły w Płocku. Od 1 września 1946 roku otrzymał płatny urlop celem pełnienia funkcji kierownika Wydziału WF Głównej Kwatery Harcerzy (1946-1948). W latach 1947–1948 pełnił także obowiązki przewodniczącego Komisji Dyscyplinarnej i był kierownikiem Wydziału WF i Zdrowia (1948) oraz Wydziału Kultury Fizycznej (1948-1949) Naczelnictwa ZHP. W 1947 roku wstąpił do PPS, a po zjednoczeniu partii został członkiem PZPR, pełniąc funkcję członka Egzekutywy POP przy Naczelnictwie ZHP. W Głównej Kwaterze pracował do stycznia 1950 roku. Następnie zawiesił działalność harcerską. Po powrocie do Płocka nie podjął już pracy nauczycielskiej. Jako były członek Armii Krajowej został usunięty z PZPR i nie mógł znaleźć pracy. Pracował potem jako księgowy. Dopiero po politycznej odwilży został rehabilitowany i ponownie przyjęty w szeregi PZPR. W latach 1956–1959 był członkiem Naczelnej Rady Harcerskiej. Jako emeryt pracował nadal społecznie w harcerstwie, ZBoWiD i Komitecie Osiedlowym. Był radnym Miejskiej Rady Narodowej w Płocku. Od 1965 do 1984 roku był członkiem Komisji Rewizyjnej Hufca Płock oraz w latach 1985-1993 członkiem i przewodniczącym Komisji Historycznej Hufca.

Zmarł 5 października 1993 roku w Płocku. Został pochowany z honorami harcerskimi na cmentarzu przy Al. Kobylińskiego w Płocku.

Wyróżnienia i odznaki

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzeniu Polski (1976),
• Złoty Krzyż Zasługi (1971),
• Srebrny Krzyż Zasługi z mieczami (1943)
• Srebrny Krzyż Zasługi (1939),
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928),
• Medal 3 Maja (1925),
• Medal „XV lecia Odzyskania Dostępu do Morza" (1938),
• Krzyż Partyzancki (1959),
• Warszawski Krzyż Powstańczy (1983),
• Medal za Warszawę 1939–1945 (1946),
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 (1946),
• Odznaka Grunwaldzka (1946),
• Medal 30-lecia Polski Ludowej (1974),
• Medal 40-lecia Polski Ludowej (1984),
• Złote Odznaczenie im. Janka Krasickiego (1977),
• Honorowy Krzyż Harcerski z Czasów Walk o Niepodległość (1939),
• Złoty Krzyż „Za Zasługi dla ZHP”(1981)
• Srebrny Krzyż „Za Zasługi dla ZHP z Rozetą-Mieczami"(1981),
• Odznaka pamiątkowa Polskiej Organizacji Wojskowej (1939).

Publikacje

• Olędzki W., Żelazowski Ł., Wychowanie fizyczne w obozach letnich, Warszawa 1932.

Upamiętnienie

• Hufiec ZHP Płock im. Obrońców Płocka 1920r. wraz z Muzeum Mazowieckim, przygotowali wystawę czasową "Ładysław Tadeusz Żelazowski (1902 – 1993). Harcerz i społecznik". Wystawa była dostępna od 25 listopada 2022 roku do 15 stycznia 2023. Był to jeden z elementów obchodów 110. rocznicy powstania harcerstwa płockiego.
• 15 kwietnia 2023 roku, w trakcie apelu z okazji XIII Święta Hufca ZHP Płock, odsłonięty został skwer im. Ładysława Żelazowskiego. Imię nadane uchwałą nr 839/XLVIII/2022 Rady Miasta Płock z dnia 24 listopada 2022 r. . W uroczystości wzięła rodzina hm. Żelazowskiego, Posłanka na Sejm RP Elżbieta Gapińska prezydent Płocka Andrzej Nowakowski, skarbniczka ZHP hm. Katarzyna Brzyska, władze hufca ZHP Płock, harcerze i zuchy.

Bibliografia

• B. Sandomierski, M. Kacprzak Dzieje Harcerstwa Płockiego 1912-2012, Płock,2013.
• B. Sandomierski, D. Korzan, Dzieje Krótkofalarstwa Płockiego 1934-2014, Płock,2015.