Krzyż Partyzancki

polskie wojskowe odznaczenie państwowe

Krzyż Partyzanckipolskie wojskowe odznaczenie państwowe nadawane w latach 1945–1999[1].

Krzyż Partyzancki
Awers
Awers i rewers
Baretka
Baretka
Ustanowiono

26 października 1945

Wycofano

8 maja 1999
(ust.z dn.16.10.1992r.)

Wielkość

38 × 38 mm

Wydano

ponad 94 tys.

Powyżej

Złoty Medal Zasłużony na Polu Chwały

Poniżej

Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie

Projektant

nieznany

Historia edytuj

Krzyż Partyzancki został ustanowiony dekretem Rady Ministrów z dnia 26 października 1945 roku[2], zatwierdzonym przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Odznaczenie to zostało ustanowione „w celu upamiętnienia bohaterskiej walki zbrojnej żołnierzy oddziałów partyzanckich z hitlerowskim okupantem o Niepodległość, Wolność i Demokrację oraz celem nagrodzenia bojowych zasług w tej walce”.

W ustawie z 1960 roku uznano Krzyż Partyzancki jako odznaczenie wojenne stanowiące nagrodę za udział w walkach partyzanckich z hitlerowskim okupantem[3].

W latach 1944–1960 kolejność noszenia polskich odznaczeń była regulowana przepisami o poszczególnych odznaczeniach, lecz zasady i okoliczności noszenia odznaczeń nie były unormowane. W praktyce częściowo stosowano przepisy i zwyczaje przedwojenne, a częściowo korzystano z wzorów sowieckich[4]. Od 1960 Krzyż Partyzancki zajmował miejsce za Złotym Medalem Zasłużonym na Polu Chwały, a przed Medalem „Za waszą wolność i naszą”[5][6], a od 1992 roku – po obecnie obowiązujących odznaczeniach państwowych[7].

Z dniem 8 maja 1999 nadawanie Krzyża Partyzanckiego uznano za zakończone[8].

Zasady nadawania edytuj

Krzyż Partyzancki był nadawany jednorazowo organizatorom, dowódcom i członkom oddziałów partyzanckich walczących z Niemcami na terenie Polski, a także Polakom walczącym w oddziałach partyzanckich na terenie ZSRR, Jugosławii i Francji oraz cudzoziemcom walczącym w oddziałach partyzanckich na terenie Polski. Odznaczenie nadawało Prezydium Krajowej Rady Narodowej w drodze uchwały, od 1952 roku Rada Państwa, a od 1989 Prezydent RP. Nadawane było także miejscowościom.

Opis odznaki edytuj

 
Krzyż Partyzancki na pomniku, upamiętniającej ofiary egzekucji publicznej w Falejówce

Odznaką Krzyża Partyzanckiego[9] jest równoramienny krzyż, złocony o wymiarach 38 × 38 mm, brzegi krzyża są zakończone ornamentowanym obramowaniem. Na awersie pośrodku krzyża znajduje się orzeł, a na ramionach napis ZA – POLSKĘ – WOLNOŚĆ – i LUD (dewiza Armii Ludowej[10]). Na rewersie na poziomych ramionach napis PARTYZANTOM, na górnym pionowym ramieniu data 1939, a na dolnym data 1945.

Krzyże wykonywano ze złoconego mosiądzu. Projektant odznaczenia jest nieznany[1].

Wstążka odznaczenia jest ciemnozielona o szerokości 35 mm, z czarnymi paskami szerokości 7 mm po bokach, umieszczonymi 2 mm od jej brzegu.

Odznaczeni edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Krzyżem Partyzanckim.

Po raz pierwszy odznaczenia zostały nadane uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej „powziętą na posiedzeniu w dniu 12 czerwca 1946, w uznaniu dla wielkich zasług, położonych w czasie najazdu niemieckiego lat 1939–1945 przy organizowaniu oddziałów partyzanckich i prowadzeniu nieprzerwanej walki z najeźdźcą odznaczeni zostali: KRZYŻEM PARTYZANCKIM

  1. Marszałek Polski Michał Rola-Żymierski,
  2. Prezes Rady Ministrów Edward Osóbka-Morawski,
  3. Wicepremier Władysław Gomułka,
  4. Gen. dyw. Franciszek Jóźwiak,
  5. Gen. dyw. inż. Marian Spychalski,
  6. Gen. dyw. Aleksander Zawadzki,
  7. Minister kultury i sztuki Władysław Kowalski,
  8. Józef Cyrankiewicz (zachowano oryginalną pisownię)[11].
  9. Aleksander Szymański (1927-2017)

Miejscowości odznaczone Krzyżem Partyzanckim:

 
Legitymacja do odznaczenia, wydana dla Czesława Kurowskiego[12]

Wg Stefana Oberleitnera w sumie w latach 1945–1989 nadano 76 664 Krzyży Partyzanckich, a w latach 1990–1999 odznaczono jeszcze wielu żołnierzy świadomie pomijanych przez komunistyczne władze[1], m.in. partyzantów związanych z ruchem narodowym i NSZ[13]. W kolejnych latach odznaczono:

  • 1990 – 1862 osoby,
  • 1991 – 723 osoby,
  • 1992 – 1140 osób,
  • 1993 – 1325 osób,
  • 1994 – 1658 osób,
  • 1995 – 5267 osób,
  • 1996 – 2167 osób,
  • 1997 – 939 osób,
  • 1998 – 975 osoby,
  • 1999 – 1330 osób,

razem – 17 386 osoby[1].

Wg danych Biura Odznaczeń Państwowych Kancelarii Rady Państwa oraz Biura Odznaczeń Kancelarii Prezydenta RP nadano 75 374 krzyże do 1987 r., a później jeszcze dodatkowo 18 651 krzyży; łącznie – 94 025 krzyży[14].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c d Stefan Oberleitner: Ordery, odznaczenia i odznaki III Rzeczypospolitej Polskiej 1990–1999. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001, s. 54-55. ISBN 83-7174-726-8.
  2. Dekret z dnia 26 października 1945 r. o „Krzyżu Partyzanckim” (Dz.U. z 1945 r. nr 50, poz. 288)
  3. Art. 11 ustawa z dnia 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach (Dz.U. z 1960 r. nr 10, poz. 66)
  4. Zbigniew Krotke: Polski Krzyż Zasługi 1923-2000. Dzieje i katalog. Białystok, Lublin: PTN, 2010, s. 168. ISBN 978-83-896162-1-0
  5. „Instrukcja Kancelarii Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 r. w sprawie sposobu noszenia orderów i odznaczeń” (M.P. z 1960 r. nr 25, poz. 122)
  6. „Uchwała Rady Państwa z dnia 6 stycznia 1977 r. w sprawie opisu odznak orderów i odznaczeń oraz sposobu ich noszenia” (M.P. z 1977 r. nr 2, poz. 13)
  7. „Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 listopada 1992 r. w sprawie opisu, materiału, wymiarów wzorów rysunkowych oraz sposobu i okoliczności noszenia odznak orderów i odznaczeń” (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 452)
  8. Art. 2 pkt. 1 ust. 1 ustawy z dnia 16 października 1992 r. Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 451) i art. 1 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustaw Dz.U. z 1995 r. nr 83, poz. 419) w zw. z art. 11 ustawy z dnia 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach.
  9. Art. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o „Krzyżu Partyzanckim”
  10. K. Satora, Emblematy, godło i symbole GL i AL, Warszawa 1973
  11. „Uchwała Prezydium Krajowej Rady Narodowej z dnia 12 czerwca 1946 r. o odznaczeniach w uznaniu dla wielkich zasług, położonych w czasie najazdu niemieckiego lat 1939–1945 przy organizowaniu oddziałów partyzanckich i prowadzeniu walki z najeźdźcą” (M.P. z 1946 r. nr 116, poz. 216)
  12. Czesław Kurowski, [w:] Służba zdrowia Wojska Polskiego II RP [online], gabinet.eu (Internetowy Katalog Branży Medycznej), 19 października 2011 [dostęp 2013-04-09] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-14].
  13. Odznaczeni Krzyżem Partyzanckim. nsz.com.pl. [dostęp 2015-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-18)].
  14. Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. I). Warszawa: 2008, s. 20.

Bibliografia edytuj

  • Wanda Bigoszewska: Polskie ordery i odznaczenia. Warszawa: Wyd. Interpress, 1989. ISBN 83-223-2287-9.

Linki zewnętrzne edytuj