Świdry ogniowe

okrągłe dołki w cegłach gotyckich świątyń powstałe w XIII–XV w.

Świdry ogniowe, dołki pokutne – okrągłe znaki w kształcie dołków na cegłach gotyckich świątyń powstałe w XIII–XV w.

Dołki pokutne (świdry ogniowe)
Dołki pokutne (świdry ogniowe)
Liczne ślady użycia świdra ogniowego na ścianie Katedry w Gorzowie Wielkopolskim

Charakterystyka

edytuj

W Polsce występują od granicy zachodniej (Kamień Pomorski, Gubin) do Łowicza, oraz od wybrzeża bałtyckiego do północnego pogranicza śląskiego. Najwięcej dołków pokutnych występuje na świątyniach na Pomorzu Gdańskim i Przednim, Warmii i w Wielkopolsce. Poza Polską występują w Niemczech (na Rugii i w Dolnej Saksonii), Francji, Wielkiej Brytanii i Szwecji[1]. Dołki skoncentrowane są głównie w pobliżu zachodniego portalu oraz na południowej ścianie kościołów[2].

Z powodu braku przekazów źródłowych istnieje kilka hipotez tłumaczących znaczenie i sposób wykonania tych znaków:

  • otwory są wynikiem żłobienia palcem lub monetą przez grzeszników w celu zadośćuczynienia za popełnione czyny,
  • wykruszonej ze ściany kościoła i startej na proch cegle przypisywano lecznicze właściwości i używana była przez znachorów,
  • dołki powstały w wyniku rozpalania w tradycyjny sposób przy użyciu tzw. świdrów ogniowych „świętego ognia” w Wielką Sobotę[3].

Hipotezę, że ślady na cegłach powstawały w wyniku rozpalania ognia uznaje się za najbardziej prawdopodobną. Zwyczaj rytualnego krzesania ognia występował wśród wielu kultur, również wśród Słowian. Pierwotnym sposobem było rozniecenie ognia za pomocą świdra opartego o ścianę chaty, wierzono, że taki ogień jest święty. Po wprowadzeniu chrześcijaństwa zwyczaj ten przeniósł się na rozpalanie świdrem ognia wielkanocnego[1].

W 1992 roku dokonano inwentaryzacji świdrów ogniowych na katedrze pw. św. Mikołaja w Elblągu, naliczono wówczas 1054 znaki. Jest to najprawdopodobniej największa ilość dołków na jednym obiekcie w Polsce[1].

Przypisy

edytuj
  1. a b c Janusz Hochleitner, Tajemnicze znaki na cegłach gotyckich kościołów na przykładzie katedry św. Mikołaja w Elblągu, „Rocznik Elbląski”, t. XVIII, 2002, s. 95–102, ISBN 83-906881-7-4.
  2. Katarzyna Czaykowska, Dziury w cegłach [online], 27 sierpnia 2009 [dostęp 2018-05-16] (pol.).
  3. Sławomir Pawlak, Otwory po świdrach ogniowych. Architektura Sakralna Pomorza Zachodniego [online], www.architektura.pomorze.pl [dostęp 2018-05-16].

Linki zewnętrzne

edytuj