9 Oszmiańska Brygada Armii Krajowej
9 Oszmiańska Brygada AK – polski oddział partyzancki[a] Okręgu Wilno Armii Krajowej.
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1944 |
| Rozformowanie |
1944 |
| Nazwa wyróżniająca |
Oszmiańska |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
chor. Jan Kolenda ps. "Mały". |
| Działania zbrojne | |
| Operacja Ostra Brama | |
| Organizacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
Dowódcą brygady był chor. Jan Kolenda ps. "Mały".
W lipcu 1944 w ramach Zgrupowania nr 3 Okręgu AK Wilno, brygada wzięła udział w Operacji „Ostra Brama”. Przez kilka dni kwaterowała w Dukielach w gminie Rudomino. W tym czasie liczyła ok. 300 partyzantów[2].
O świcie 18 lipca 1944, na obrzeżach Puszczy Rudnickiej, 9 Brygada Armii Krajowej została rozbrojona przez zmotoryzowane oddziały Armii Czerwonej[3].
Formowanie
edytujNa początku kwietnia 1944 polskie oddziały partyzanckie działające w Inspektoracie „F” mocno powiększyły swój stan liczbowy i zostały przekształcone w brygady. Z IV oddziału partyzanckiego pod dowództwem chor. Jana Kolendy ps „Mały” została zorganizowana 9 Brygada Armii Krajowej[4]. Pod koniec kwietnia wyznaczono koncentrację Zgrupowania nr 3 Okręgu Wilno Armii Krajowej. Miała ona nastąpić w rejonie miejscowości Klewica, Graużyszki, Wojsznaryszki. 9 Brygada stawiła się na koncentrację i została zakwaterowana w Graużyszkach[5]. Liczyła wtedy około 90 uzbrojonych żołnierzy–partyzantów[6].
Działania brygady
edytujW kwietniu 1944 brygada przeprowadziła kilka akcji. 15 kwietnia zajęła litewską wieś Knistuszki i rozbroiła członków samoobrony litewskiej. Następnego dnia stoczyła potyczkę z niemiecko-litewską ekspedycją karną[4].
12 maja w Graużyszkach odbyła się odprawa koordynacyjna dowódców brygad 3 Zgrupowania. Uczestniczył w niej też komendant okręgu ppłk „Wilk”. Plan działania przedstawił mjr „Jarema”. Przewidywał on rozbicie czterech kompanii z korpusu posiłkowego gen. Plechaviciusa stacjonujących w Murowanej Oszmiance. Brygada otrzymała zadanie ubezpieczać i osłaniać akcję[7].
W pierwszej dekadzie czerwca brygady 3 Zgrupowania otrzymały rozkaz zlikwidowania posterunku policji litewskiej w Holszanach rozmieszczony w budynku szkoły. 9 Brygada pozostawała w odwodzie. Akcję zaplanowano na 8 czerwca, początek akcji – 23.00. Niestety, jeszcze przed 23.00, do Holszan przybyła kolumna 5 niemieckich czołgów. W tych warunkach nastąpiło odwołanie akcji. Wszczęcie walki oznaczało spalenie wielu zabudowań w samym mieście[8].
Po akcji na Holszany brygada zajęła tereny wokół Kucewicz. Doszło tu do starcia z sowieckimi partyzantami, którzy według polskich relacji, rabowali wieś Kucewicze. Była to brygada sowieckich partyzantów im. Gastełło Manochina i 1 Witebska Brygada Potapienki, które jeszcze 5 czerwca sforsowały Wilię i po przekroczeniu toru kolejowego Mołodeczno-Wilno, podeszły pod Krewo. z Sowietami walczono też pod Tołmuciszkami. Według meldunku Manochina, dwie brygady sowieckie zmuszone zostały do wycofania się z tych terenów na skutek działania przeważających sił polskich. 13 czerwca 1944 roku sowieccy partyzanci po oderwaniu się z walką od brygad polskich, według meldunku Manochina, po 60 km marszu osiągnęli Wojstom. Dalej w swym meldunku Manochin stwierdza, że tereny Oszmiańszczyzny w czerwcu 1944 roku „były kontrolowane przez białopolaków, którzy przeprowadzili tutaj dużą pracę w organizacji wrogiego nam podziemia[9]”. W sumie, w okresie od kwietnia do czerwca 1944 brygada przeprowadziła 9 akcji bojowych[9].
Działania w okresie Akcji „Burza”
edytujW końcu czerwca brygada weszła w skład Zgrupowania nr 3 Okręgu Wilno Armii Krajowej[10]. W pierwszych dniach lipca na te tereny spłynęły z lasów oddziały sowieckiej partyzantki, które żądały złożenia broni przez polskie oddziały. Prawdopodobnie z tej przyczyny 9 Brygada nie mogła wykonać dywersji i sabotażu w ramkach akcji „Burza”. Z powodu przyspieszonego natarcia sowieckiego brygada przesunęła się w kierunku Wilna, na pozycje wyjściowe do uderzenia na Wilno[11].
- Walki w ramach operacji „Ostra Brama”
9 Brygada wyruszyła ze Szwajcar na podstawy wyjściowe do natarcia usytuowane na południowym skraju wsi Góry. Otrzymała rozkaz uderzyć w kierunku na Rossę. Początek natarcia ustalono na 24:00. W rzeczywistości uderzono o świcie 7 lipca. Brygada, nie ponosząc większych strat, dotarła do bunkrów niemieckich na Hrybiszkach i zaatakowała je. Niemcy poddawali się. Z bunkra wyszedł podoficer i kilku żołnierzy. „Mały”, nie przeczuwając podstępu, wyszedł ze swoim gońcem do przodu. W tym momencie padła seria z karabinu maszynowego i dowódca oddziału partyzanckiego zginął na miejscu. Incydent ten zatrzymał pomyślnie rozwijające się natarcie polskie. Nieprzyjaciel rozpoczął ostrzał artyleryjski. Do akcji weszły samoloty. 9 Brygada rozproszyła się i cofnęła. Dowództwo objął por. Jan Dubiski ps. „Gracz”[12].
Obsada personalna
edytuj- Dowódcy
- chor. Jan Kolendo ps. „Mały”[b]
- kpt. Jan Dubiski ps. „Gracz”
- zastępca dowódcy - ppor. Eugeniusz Stosuj ps. „Kozioł”
- lekarz - dr Tadeusz Wiszniewski ps. „Hel”
- łącznik - „Fiołek”
Uwagi
edytuj- ↑ Nazwa „brygada” określała stopień samodzielności partyzanckiej danego oddziału. Na samodzielność pozwalał pewien minimalny stan (około 300 ludzi) i to była dolną granicą pojęcia „brygada”. Granica górna, określona względami swobody ruchu i manewrowania w walkach na tyłach nieprzyjaciela, wynosiła około 1000 ludzi[1].
- ↑ Zginął przy zdobywaniu Wilna 6 lipca 1944
Przypisy
edytuj- ↑ PSZ w II WŚ. Armia Krajowa 1950 ↓, s. 600.
- ↑ Boradyn, Chmielarz i Piskunowicz 1997 ↓, s. 53.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 279-280.
- ↑ a b Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 233.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 234.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 235.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 237.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 239.
- ↑ a b Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 240.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 265.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 266.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 269.
Bibliografia
edytuj- Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie: Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Armia Krajowa. T. III. Londyn: Instytut Historyczny im. Generała Sikorskiego, 1950.
- Roman Korab-Żebryk: Operacja wileńska AK. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04946-4.
- Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.
- Struktura Organizacyjna Armii Krajowej, Marek Ney-Krwawicz w: Mówią wieki nr 9/1986.
- Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 1996. ISBN 83-86100-18-4.
- Wzmianka o 9 Oszmiańskiej Brygadzie AK w Tygodniku Wileńszczyzny