Aborygeni tajwańscy
Aborygeni tajwańscy (chiń. 原住民; pinyin yuánzhùmín) – autochtoniczna ludność Tajwanu. Republika Chińska oficjalnie uznaje 16 grup aborygeńskich: Ami, Atayal, Bunun, Hla’alua, Kanakanavu, Kavalan, Paiwan, Puyuma, Rukai, Saisiyat, Sakizaya, Sediq, Thao, Truku, Tsou, Yami[1]. Posługują się językami tajwańskimi, należącymi do rodziny języków austronezyjskich[2].
Historia
edytuj.jpg)
Do 1624 roku, kiedy Holendrzy ustanowili swoją kolonię na Tajwanie, Aborygeni stanowili główną ludność wyspy. Na zachodnim jej wybrzeżu pojawiali się Chińczycy, zwłaszcza z Fujianu, ale nie osiedlali się tam w większej liczbie. Większość zajmowała się rybactwem lub handlem z Aborygenami, którzy sprzedawali im lokalne produkty (w szczególności leśne). Aborygeni podówczas cieszyli się złą sławą niebezpiecznych barbarzyńców, i Chińczycy nie podejmowali prób ich intensywnej akulturacji[3]. Sytuacja zmieniła się wraz z przybyciem Holendrów, którzy z jednej strony podejmowali próby chrystianizacji Aborygenów, a równocześnie sprowadzili ponad 30 tys. Chińczyków na wyspę, by rozwinąć intensywną produkcję rolną (Aborygeni posługiwali się prostymi metodami uprawy wypaleniskowej) i jako pośredników do handlu i opodatkowywania Aborygenów. Efektem kolonialnej polityki były liczne powstania, które Holendrzy tłumili dzięki sile militarnej i wykorzystaniu sojuszy: z Aborygenami przeciw Chińczykom, z Chińczykami przeciw Aborygenom[4].
Populację tajwańskich Aborygenów zdziesiątkowały powstania antyholenderskie, a następnie antychińskie. Zamieszkujących zachodnią część wyspy Aborygenów Chińczycy nazywali Pingpuzu (chiń. 平埔族; dosł. „ludy nizin”) lub Aborygenami Nizinnymi, a wschodnią, górską część – Gaoshanzu (chiń. 高山; pinyin Gāoshān; dosł. „ludy gór”), lub Aborygenami Górskimi. Ponieważ tylko grupy, które wyemigrowały w góry lub pierwotnie w nich mieszkały, nie poddały się sinizacji, termin „Gaoshan” stał się synonimem „aborygena” i jest wciąż używany. Po zajęciu Tajwanu przez Japończyków w 1895 roku Aborygeni byli prześladowani jako „ludność dzika”. Po przejęciu władzy na Tajwanie przez Kuomintang w 1949 roku aż do lat 90. prowadzono przymusową sinizację Aborygenów.
Posiadają 8 reprezentantów w tajwańskim parlamencie.
Demografia i rozmieszczenie Aborygenów
edytuj
| Jednostka administracyjna | Łącznie | Mężczyzn | Kobiet | |
|---|---|---|---|---|
| nazwa chińska | Nazwa polska | |||
| Miasta wydzielone | ||||
| 新北市 | Nowe Tajpej | 55 008 | 25 573 | 29 435 |
| 臺北市 | Tajpej | 16 248 | 6 835 | 9 413 |
| 桃園市 | Taoyuan | 70 599 | 33 814 | 36 785 |
| 臺中市 | Taizhong | 33 314 | 15 349 | 17 965 |
| 臺南市 | Tainan | 7 589 | 3 192 | 4 397 |
| 高雄市 | Kaohsiung | 33 859 | 15 889 | 17 970 |
| Prowincje | ||||
| 臺灣省 | Tajwan | 337 094 | 168 408 | 168 686 |
| w tym: | ||||
| 宜蘭縣 | Yilan (powiat) | 16 848 | 8 309 | 8 539 |
| 新竹縣 | Xinzhu (powiat) | 21 258 | 10 484 | 10 774 |
| 苗栗縣 | Miaoli | 11 241 | 5 437 | 5 804 |
| 彰化縣 | Zhanghua | 5 589 | 2 446 | 3 143 |
| 南投縣 | Nantou | 28 916 | 14 547 | 14 369 |
| 雲林縣 | Yunlin | 2 360 | 926 | 1 434 |
| 嘉義縣 | Jiayi (powiat) | 5 820 | 2 777 | 3 043 |
| 屏東縣 | Pingdong | 58 981 | 29 289 | 29 692 |
| 臺東縣 | Taidong | 78 816 | 40 593 | 38 223 |
| 花蓮縣 | Hualian | 92 472 | 46 699 | 45 773 |
| 澎湖縣 | Peskadory | 489 | 221 | 268 |
| 基隆市 | Keelung | 9 321 | 4 530 | 4 791 |
| 新竹市 | Xinzhu | 3 929 | 1 699 | 2 230 |
| 嘉義市 | Jiayi | 1 054 | 451 | 603 |
| 福建省 | Prowincja Fujian | 1 214 | 628 | 586 |
| w tym: | ||||
| 金門縣 | Kinmen | 1 019 | 515 | 504 |
| 連江縣 | Lienjiang | 195 | 113 | 82 |
| Łącznie | 554 925 | 269 688 | 285 237 | |
- Populacja Aborygenów w latach 1995–2016[5]
Kultura
edytuj
Aborygeni tajwańscy początkowo nie znali pisma, ale używali systemu węzłów do odnotowywania najistotniejszych zdarzeń historycznych. Żyją we wspólnotach wiejskich, mają organizację rodową i plemienną. Są rolnikami (uprawy na nawadnianych polach tarasowych) i myśliwymi. W kulturze istotny jest wąż (w sztuce liczne przedstawienia istot o głowach ludzkich i ciałach węży).
Religia
edytujPierwotnie byli animistami, część z nich oddawała cześć totemom, przedstawiającym najczęściej węże. W przeszłości Aborygeni tajwańscy byli łowcami głów, które przechowywali.
W okresie rządów dynastii Qing część Aborygenów przyjęła buddyzm.
Około 70% tajwańskich Aborygenów wyznaje chrześcijaństwo (głównie katolicyzm i prezbiterianizm), co jest wynikiem przeprowadzonej w XIX wieku chrystianizacji.
Język
edytuj
Niegdyś Aborygeni tajwańscy posługiwali się wyłącznie językami tajwańskimi z grupy języków austronezyjskich. Obecnie część z tych języków już wymarła, do czego w dużej mierze przyczyniła się polityka sinizacji za rządów Czang Kaj-szeka, podczas której w 1953 r. narzucono Aborygenom standardowy język mandaryński. Dopiero w ostatnich latach języki tajwańskie zostały wprowadzone do szkół.
Obecnie językami tajwańskimi posługuje się ok. 200 tys. Aborygenów.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ CIP Introduction. Council of Indigenous Peoples, Executive Yuan, 2010. [dostęp 2011-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-22)]. (ang.).
- ↑ Ewa Zajdler: Niechińskie języki Tajwanu. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2000.
- ↑ Lin 1989 ↓, s. 104.
- ↑ Lin 1989 ↓, s. 105–106.
- ↑ a b 現住原住民人口數 (Populacja ludności aborygeńskiej). [w:] 內政統計月報 (Miesięczny biuletyn wydziału statystyk wewnętrznych) [on-line]. 內政部社會司 (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Wydział Statystyk). [dostęp 2017-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-20)]. (chiń. • ang.).
Bibliografia
edytuj
- Li Yih-yuan. Four Hundred Years of Ethnic Relations in Taiwan. „New Asia Academic Bulletin”. 8, s. 103–115, 1989. Institute of Ethnology, Academia Sinica. (ang.).
- Obyczaje, ludy, języki świata. Encyklopedia PWN. Warszawa: PWN, 2006.
- Ewa Zajdler: Niechińskie języki Tajwanu. Warszawa: Dialog, 2000.