Actiones arbitrariae

Actiones arbitrariae (skargi arbitralne) – w prawie rzymskim grupa powództw charakteryzujących się dodatkowym upoważnieniem dla sędziego^[1]. Stanowiły one, w procesie formułkowym, wyjątek od zasady kondemnacji pieniężnej, powodującej możliwość uzyskania jedynie odszkodowania w pieniądzu a nie w naturze.

Charakterystyka powództw edytuj

Upoważnienie dla sędziego polegało na umieszczeniu przez pretora w formułce przyznawanego powództwa, między intentio a condemnatio, klauzuli arbitralnej o treści:

... jeżeli wedle twej oceny nie zwróci (nie okaże)...^[2].

Takie zastrzeżenie uzależniało wydanie wyroku od tego, czy pozwany mimo wezwania (arbitrium, arbitratus) sędziego dobrowolnie spornej rzeczy powodowi nie wydał lub nie okazał. Celem tego była ochrona interesów powoda dążącego w do odzyskania (względnie okazania) rzeczy.

Spełniając wezwanie sędziego (np. zwracając sporną rzecz), pozwany unikał kondemnacji pieniężnej. Niezastosowanie się pozwanego do wezwania narażało go na zasądzenie pieniężne w wysokości oszacowanej przez samego powoda, a więc mogące znacznie przekraczać wartość przedmiotu sporu. Wartość ta była potwierdzana przysięgą (iusiurandum) składaną przez powoda

Katalog actiones arbitrariae edytuj

Powództwami tymi były wszystkie powództwa rzeczowe, zawierające w intentio formułki sformułowanie „... o ile rzecz należy do powoda...^[3]” oraz niektóre powództwa in personam, np.:

Przypisy edytuj

↑ Institutiones 4,6,31: Ponadto pewne skargi nazywamy arbitralnymi, to jest zależnymi od uznania sędziego, przy których jeśli tylko ten, z którym toczy się spór, nie zaspokoi roszczenia powoda zgodnie z uznaniem sędziego, na przykład przez to że zwróci rzecz, albo ją okaże, albo wyda niewolnika z tytułu odpowiedzialności noksalnej, powinien zostać zasądzony. Lecz takie skargi mają charakter rzeczowy lub obligacyjny. Rzeczowy, jak na przykład skarga publiciańska, skarga serwiańska co do rzeczy dzierżawcy, quasi-serwiańska, zwana także actio hypotecaria; obligacyjna jest na przykład skarga, za której pomocą występuje się z tytułu tego, co zostało dokonane pod wpływem groźby lub podstępu, a także skarga, za której pomocą żąda się tego, co przyrzeczono świadczyć w określonym miejscu. Także skarga o okazanie uzależniona jest od uznania sędziego. W tych bowiem skargach i wielu podobnych sędzia może orzec według zasad dobra i słuszności, zgodnie z naturą rozpatrywanej sprawy, w jaki sposób należy zaspokoić roszczenie powoda.
Praeterea quasdam actiones arbitrarias id est ex arbitrio iudicis pendentes appellamus, in quibus nisi arbitrio iudicis is cum quo agitur actori satisfaciat, veluti rem restituat vel exhibeat vel solvat vel ex noxali causa servum dedat, condemnari debeat. Sed istae actiones tam in rem quam in personam inveniuntur. In rem veluti Publiciana, Serviana de rebuscoloni, quasi Serviana, quae etiam hypotecaria vocatur; in personam veluti quibus de eo agitur, quod aut metus causa aut dolo malo factum est, petitur. Ad exhibendum quoque actio ex arbitrio iudicis pendet. In his enim actionibus et ceteris similibus permittitur iudici ex bono et aequo secundum cuiusque rei de qua actum est naturam aestimare, quemadmodum actori satisfieri oporteat.
Tłumaczenie: Władysław Rozwadowski "Prawo rzymskie" Wydanie II. Poznań 1992 ISBN 83-01-10031-1
↑ ... neque nisi arbitrio tuo restituetur (exhibebitur)...
↑ ... rem AⁱAⁱ esse...

Bibliografia edytuj

MarekM. Kuryłowicz MarekM., AdamA. Wiliński AdamA., Rzymskie prawo prywatne, Kraków: „Zakamycze”, 1999, ISBN 83-7211-089-1, OCLC 830208116 .
Władysław Rozwadowski "Prawo rzymskie" Wydanie II. Poznań 1992 ISBN 83-01-10031-1

[1] Institutiones 4,6,31: Ponadto pewne skargi nazywamy arbitralnymi, to jest zależnymi od uznania sędziego, przy których jeśli tylko ten, z którym toczy się spór, nie zaspokoi roszczenia powoda zgodnie z uznaniem sędziego, na przykład przez to że zwróci rzecz, albo ją okaże, albo wyda niewolnika z tytułu odpowiedzialności noksalnej, powinien zostać zasądzony. Lecz takie skargi mają charakter rzeczowy lub obligacyjny. Rzeczowy, jak na przykład skarga publiciańska, skarga serwiańska co do rzeczy dzierżawcy, quasi-serwiańska, zwana także actio hypotecaria; obligacyjna jest na przykład skarga, za której pomocą występuje się z tytułu tego, co zostało dokonane pod wpływem groźby lub podstępu, a także skarga, za której pomocą żąda się tego, co przyrzeczono świadczyć w określonym miejscu. Także skarga o okazanie uzależniona jest od uznania sędziego. W tych bowiem skargach i wielu podobnych sędzia może orzec według zasad dobra i słuszności, zgodnie z naturą rozpatrywanej sprawy, w jaki sposób należy zaspokoić roszczenie powoda.
Praeterea quasdam actiones arbitrarias id est ex arbitrio iudicis pendentes appellamus, in quibus nisi arbitrio iudicis is cum quo agitur actori satisfaciat, veluti rem restituat vel exhibeat vel solvat vel ex noxali causa servum dedat, condemnari debeat. Sed istae actiones tam in rem quam in personam inveniuntur. In rem veluti Publiciana, Serviana de rebuscoloni, quasi Serviana, quae etiam hypotecaria vocatur; in personam veluti quibus de eo agitur, quod aut metus causa aut dolo malo factum est, petitur. Ad exhibendum quoque actio ex arbitrio iudicis pendet. In his enim actionibus et ceteris similibus permittitur iudici ex bono et aequo secundum cuiusque rei de qua actum est naturam aestimare, quemadmodum actori satisfieri oporteat.
Tłumaczenie: Władysław Rozwadowski "Prawo rzymskie" Wydanie II. Poznań 1992 ISBN 83-01-10031-1

[2] ... neque nisi arbitrio tuo restituetur (exhibebitur)...

[3] ... rem AⁱAⁱ esse...

[1]

[2]

[3]