Antoni Mackiewicz
Antoni Mackiewicz (lit. Antanas Mackevičius, ur. 1826 lub 1828[1] w Cytowianach na Żmudzi, zm. 28 lub 16 grudnia 1863 w Kownie) – duchowny katolicki, inicjator powstania styczniowego 1863–64 na Litwie, naczelnik wojenny województwa kowieńskiego[2], organizator i dowódca oddziału partyzanckiego.
.jpeg)
| |
| Data i miejsce urodzenia |
1834 lub 1828 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Prezbiterat |
1855 |
Jego ojcem był Tadeusz Mackiewicz, szlachcic zaściankowy z okolic Cytowian, w powiecie rosieńskim na Litwie[3]. W wieku 12 lat udał się do Wilna, gdzie uczęszczał do gimnazjum, jako protegowany ojców marianów z Mariampola. Gimnazjum prawdopodobnie nie ukończył[3].
Następnie studiował dwa lata na uniwersytecie Świętego Włodzimierza w Kijowie[3]. W 1850 wstąpił do seminarium duchownego w Worniach[3]. Był znanym kaznodzieją wileńskim. Działalność duszpasterską i społeczną rozwinął pracując na Żmudzi. W 1855 pełnił funkcję wikariusza na parafii w Krakinowie, następnie jako filialista parafii Surwiliszki w kościele w Podbrzeziu[3].
Mackiewicz wcześnie zaangażował się w działalność rewolucyjną i niepodległościową. Nawiązał kontakty ze stronnictwem czerwonych na Litwie. W sierpniu 1862 roku brał udział w ślubie Zygmunta Sierakowskiego z Apolonią Dalewską, gdzie zgromadziło się całe przywództwo czerwonych i przedstawiciele białych[4].
8 marca 1863 roku odczytał manifest Rządu Narodowego w kościele Podbrzeziu w powiecie poniewieskim i zorganizował pierwszy oddział powstańczy na Litwie. Na czele 250 ochotników ruszył do puszczy krakinowskiej[3]. Chrzest bojowy oddział Mackiewicza przeszedł pod Megianami 27 marca, gdzie po połączeniu z oddziałem Bolesława Dłuskiego-Jabłonowskiego został zaatakowany przez Rosjan. Bitwa zakończyła się zwycięsko, mimo tego że większość niewprawionych w boju chłopów uciekła z pola bitwy[3]. Następnie Mackiewicz na czele już tylko 120 powstańców połączył się 19 kwietnia z oddziałem Sierakowskiego[3].
Połączone siły odniosły zwycięstwo 21 kwietnia pod Ginietyniami[3]. Zgrupowanie Sierakowskiego rosło w siłę, osiągając liczbę 2500 żołnierzy, i operowała w regionie Puszczy Zielonej[3]. Mackiewicz dowodził 3 batalionem[3]. Zadaniem Mackiewicza w tym okresie była likwidacja rosyjskiej administracji terenowej w regionie oraz zdobycie funduszy na działalność partyzancką[5]. Oddział Mackiewicza wziął udział w rozpoczętym 3 maja marszu Sierakowskiego na Kurlandię, dowodził prawym skrzydłem maszerującym w kierunku Birż przez Komaje i Rakiszki[6]. Marsz zakończył się klęską pod Sznurkiszkami, w której zgrupowanie zostało rozbite[7].
Po bitwie Mackiewicz, zebrawszy rozbitków ze zgrupowania Sierakowskiego, połączył się z oddziałem Ignacego Laskowskiego pod Podbrzeziem[6]. Następnie w czasie potyczki w okolicach Użwent 2 czerwca, do zgrupowania dołączył oddział Jana Staniewicza-Pisarskiego[8]. Wraz z nimi Mackiewicz odniósł zwycięstwo 6 czerwca pod Cytowianami[7]. Po bitwie Staniewicz odłączył się, a Mackiewicz wraz z Laskowskim skierował się na Żoginty, gdzie 18 czerwca zgrupowanie poniosło porażkę. Po kolejnej przegranej bitwie, 24 czerwca pod Montwidami, oba oddziały rozłączyły się[7]. Mackiewicz na czele 200 powstańców, skierował się na Poniewież.
Oddział Mackiewicza koniec lipca, sierpień i wrzesień spędził w lasach poniewieskich. W tym czasie oddział Mackiewicza rozbudowywał bazę powstańczą, rozpraszał mniejsze oddziały rosyjskie, likwidował rosyjską administrację i posterunki policji. Mackiewicz stoczył również kilka większych potyczek z większymi oddziałami wroga, m.in. pod Poniewieżem (19 lipca), Bystropolem (31 lipca/1 sierpnia), Kiejdanami (12 sierpnia), Budą, Krakinowem (18 września), Remigołą (9 października)[9][7]. W tym czasie, w końcu sierpnia, Mackiewicz otrzymał nominację od Konstantego Kalinowskiego na komisarza politycznego województwa kowieńskiego[10].
W drugiej połowie października Mackiewicz opuścił lasy poniewieskie i udał się w kierunku lasów kowieńskich, gdzie połączył się z oddziałami Pawła Staniewicza i Kończy. Zgrupowanie poniosło porażkę 20 października pod Świętoborścią, w której poległ Staniewicz[7]. Po bitwie Mackiewicz kontynuował działalność partyzancką, założył obóz pod Gojżewkami, do jego oddziału dołączały mniejsze rozproszone partie. W końcu listopada miał pod bronią 272 partyzantów[11]. Zgrupowanie zostało rozbite 26 listopada, po kolejnej klęsce, ksiądz Mackiewicz rozpuścił oddział i przerwał działalność bojową. Rozkazał żołnierzom zgłosić się do walki na wiosnę, sam zaś zamierzał udać się do Francji[12].
Mackiewicz został zaaresztowany 17 grudnia przez rosyjskich żandarmów w czasie przeprawy przez Niemen, między Średnikami a Wilkami. Według rozbieżnych relacji zamierzał udać się do Warszawy, a stamtąd do Paryża, lub też dostać się do stolicy Francji drogą przez Berlin[13]. Możliwe że jego aresztowanie było możliwe dzięki zdradzie jego towarzyszy podróży Juliana Rodowicza i d'Artuzziego[7]. Po tygodniu 24 grudnia sąd polowy skazał go na karę śmierci, która została wykonana przez powieszenie 28 grudnia w Kownie[7].
Pamięć o ks. Antonim Mackiewiczu kultywowana jest na Żmudzi. W Podbrzeziu (obecnie w rejonie kiejdańskim), w domu księdza znajduje się Muzeum Powstania Styczniowego[14]. W Warszawie od 1938 jego imię nosi ulica w dzielnicy Praga-Północ. Jest też patronem jednej z ulic w Łodzi, równoległej do ulicy Sierakowskiego.
Przypisy edytuj
- ↑ (red.) Steponas Maculevičius, Doloresa Baltrušiene, Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo, Kraštotvarka, Kaunas, 1999, ISBN 9986-892-34-1, s. 123.
- ↑ Organizacja władz powstańczych w roku 1863 [Spis obejmuje Komitet Centralny oraz naczelników wojennych i cywilnych powiatów z województw: mazowieckiego, podlaskiego, lubelskiego, sandomierskiego, krakowskiego, kaliskiego, płockiego, augustowskiego, wileńskiego, kowieńskiego, grodzieńskiego, mińskiego, mohylewskiego, witebskiego, kijowskiego, wołyńskiego, podolskiego oraz z Galicji, Wielkopolski i Prus Zachodnich. AGAD, nr zespołu 245, s. 12.
- ↑ a b c d e f g h i j k Kozłowski 1974, s. 84.
- ↑ Kieniewicz 2009, s. 293.
- ↑ Łaniec 2001, s. 20.
- ↑ a b Łaniec 2001, s. 21.
- ↑ a b c d e f g Kozłowski 1974, s. 85.
- ↑ Łaniec 2001, s. 22.
- ↑ Łaniec 2001, s. 25-29.
- ↑ Łaniec 2001, s. 28.
- ↑ Łaniec 2001, s. 31.
- ↑ Łaniec 2001, s. 31-32.
- ↑ Łaniec 2001, s. 33.
- ↑ Artur Tarasiewicz, Muzeum Powstania Styczniowego — jedyne takie w świecie, Kurier Wileński, 18 stycznia 2013
Bibliografia edytuj
- Stanisław Łaniec, Ksiądz Antoni Mackiewicz w latach manifestacji, konspiracji i powstania (1861-1863), Olsztyn 2001.
- Eligiusz Kozłowski, Antoni Mackiewicz, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XIX, Wrocław 1974, s. 84-85.
- Wielka Ilustrowana Encyklopedja Powszechna t.IX. Kraków: Gutenberga, s. 260.