Wikipedia

Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu

areszt w Toruniu
(Przekierowano z Areszt Śledczy Toruń)

Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu (tzw. Okrąglak, dawniej nazywany również „beczką” i „ulem”[1]) – budynek Zakładu Karnego Inowrocław – Oddziału Zewnętrznego w Toruniu[2], znajdujący się przy ul. Piekary 53 w Toruniu. Jest to jedyne w Polsce więzienie w kształcie rotundy[3]. Budynek figuruje w gminnej ewidencji zabytków (nr 2885)[4].

Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu (Okrąglak)
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Miejscowość

Toruń

Adres

ul. Piekary 53

Położenie na mapie Torunia
Mapa konturowa Torunia, w centrum znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu (Okrąglak)”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu (Okrąglak)”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu (Okrąglak)”
Ziemia53°00′40″N 18°36′05″E/53,011111 18,601389
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

W 1853 roku władze pruskie podjęły decyzję o budowie nowego więzienia-aresztu przy ulicy Becker Strasse (ob. ulica Piekary), w sąsiedztwie gmachu sądu. Plan więzienia powstał w 1859 roku. W 1864 roku mistrz budowlany Kraps przygotował szczegółowy projekt rzutów na planie koła[5]. W tym samym roku rozpoczęto budowę gmachu. Prace ukończono w 1866 roku[6].

Budynek mierzy 20 m wysokości i 18 m średnicy[6]. W chwili oddania do użytku składał się z piwnicy, parteru i czterech pięter. W piwnicy ulokowano pomieszczenia pomocnicze (kuchnię, jadalnię, łaźnię, pralnie, magazyny) oraz karcery[5]. Średnica klatki schodowej wynosi 6 m. Na każdym półpiętrze schodów zamontowano platformy, będące dla dozorców punktem obserwacyjnym[7]. Na każdym piętrze znajdowało się 18 cel. 12 większych o ok. 15 m² powierzchni i 6 mniejszych o ok. 7² powierzchni[8]. Nad klatką schodową zbudowano szklany dach[7]. Kształt oparto na koncepcji więzienia angielskiego filozofia i prawnika Jeremego Benthama, który zalecał budowę więzienia z jednym centralnym punktem obserwacyjnym, umożliwiającym obserwowanie całego więzienia (tzw. panoptikon)[5][6].

Obok więzienia wybudowano budynek administracyjny, warsztat i kuchnię przywięzienną. Cały teren został otoczony murem o wysokości 3 m. Więzienie i budynek sądu połączono podziemnym korytarzem[5].

Przez pierwsze 10 lat budynek pełnił funkcję więzienia Kreisgericht (Sądu Powiatowego). W 1879 roku Okrąglak przemianowano na das landgerichtliche Gefängnis (pol. krajowe więzienie sądowe)[9].

Z zachowanych dokumentów wynika, że w Okrąglaku wykonywano karę śmierci poprzez powieszenie[5].

W latach 1920–1939 pełnił on funkcję więzienia karno-śledczego (w 1935 roku odnotowano rekordową liczbę: 600 osadzonych)[1][3]. Podczas II wojny światowej był on małym zakładem karnym. Do 1957 roku w więzieniu osadzano również kobiety. W latach 1989–1993 w toruńskim areszcie przeprowadzono generalny remont, poprzedzony pracami archeologicznymi, na czas którego zawieszono funkcjonowanie placówki. W wyniku prowadzonych wówczas prac zmniejszono cele, drewniane podłogi zastąpiono betonowymi, dobudowano wiele dodatkowych krat i bram, wyposażając je w zabezpieczenia elektromagnetyczne, nadbudowano także mur ochronny. Przeprowadzono również odczyszczenie elewacji budynku[1].

Obecnie w podziemiu znajdują się pozostałości dawnego muru miejskiego i baszty Koci Ogon[3].

Budynek w kulturze edytuj

W budynku powstały zdjęcia do filmu Rok spokojnego słońca reżyserii Krzysztofa Zanussiego[10]. W 2012 roku premierę miał film Marcina Gładycha pt. Panoptikon – paradokument historyczny przedstawiający stulecie historii Polski i Torunia oczami więźniów Okrąglaka[11].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Lech Kamiński: Toruński Areszt Śledczy obchodzi 150. urodziny. pomorska.pl, 2014-11-20. [dostęp 2023-10-28].
  2. ↑ Oddział Zewnętrzny w Toruniu. sw.gov.pl. [dostęp 2023-10-28].
  3. ↑ a b c Sylwia Derengowska: Urodziny „Okrąglaka”. torun.pl, 2014-11-13. [dostęp 2023-10-28].
  4. ↑ Gmina Miasta Toruń: Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Torunia na lata 2022–2025. 2021, s. 136.
  5. ↑ a b c d e Robert Żytkowicz: Powstanie „Okrąglaka” w Toruniu. muzeum.torun.pl. [dostęp 2023-10-28].
  6. ↑ a b c Janicka 2003 ↓, s. 97.
  7. ↑ a b Janicka 2003 ↓, s. 99.
  8. ↑ Janicka 2003 ↓, s. 98.
  9. ↑ Janicka 2003 ↓, s. 100.
  10. ↑ Rok spokojnego słońca w bazie filmpolski.pl
  11. ↑ Premiera filmu „Panoptikon” w reżyserii Marcina Gładycha. tofifest.pl. [dostęp 2023-10-28].

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Budynek_przy_ul._Piekary_53_w_Toruniu&oldid=72307881”