Baba (wierzenia słowiańskie)

Baba - istota demoniczna z wierzeń słowiańskich przybierająca postać brzydkiej, starej kobiety.

E. D. Polenowa Baba Jaga Ilustracja do bajki Syn Filipko, 1906

W dawnych czasach dożywanie późnej starości przez kobiety było rzadkością. Ze względu na komplikacje związane z porodami, zazwyczaj mężczyźni żyli znacznie dłużej od swoich żon, a starość u kobiety uważano za coś nienaturalnego.

Ze względu na przypisywane im nadnaturalne zdolności, wiekowe kobiety w dawnej wsi zajmowały się leczeniem i odmawianiem uroków. Zbierały zioła, sporządzały maści, czarowały i odbierały porody. Budziły powszechny szacunek, ale także irracjonalny lęk. Nazywano je widzącymi, mądrymi, znachorkami.

U Słowian istniały podania o kobietach mających tajemnicze zdolności. Były to Szeptuchy, Mądre Baby, Czarownice i Wiedźmy.

W ludowych wierzeniach istniał przekaz, że stare kobiety zawdzięczają długowieczność istotom z mrocznego świata, którym obiecały w zamian służbę po śmierci. Dusza starej kobiety miała zostać przeniesiona po śmierci do odpychającego i pokracznego ciała baby, której było bliżej do demona niż do człowieka.

Rodzaje bab

Baba Jagodowa

Baba Jagodowa była ubrana w suknię z leśnych roślin, a na głowie rosły jej zioła. Spotykano ją w gęstych, niezdobytych lasach. Nie lubiła ludzi, była złośliwa i i nieprzyjacielska. Zadaniem Baby Jagodowej było pilnowanie natury, dbanie o krzewy jagód, o grzyby, siedliska pająków i robaków, i o wszystkie inne leśne dobra.

Według podań o Babie Jagodowej zakradała się ona po cichu do dzieci zapuszczających się w głąb lasu, aby złapać je za szyję i udusić. Tym właśnie istotom przypisywano nagłą śmierć lub zaginięcie dziecka w lesie.

Baba Grochowa

Baba Grochowa (zwana też Polną) była ubrana w wysuszone pęki grochowin, a na głowie miała zamiast włosów sterczący łubin. Jej zadaniem było doglądanie pól obsianych fasolą, grochem czy zbożami. Jeśli spotkała leniwego rolnika śpiącego w polu, dusiła go i gryzła, a niepilnowane dzieci porywała i zjadała. Gospodarz zostawiał na skraju pola dzban mleka i misę miodu, jako podarek dla Baby Grochowej, aby pracować bezpiecznie.

Baba Cmentarna

Baba Cmentarna to przerażający demon pojawiający się na cmentarzach po świeżym pochówku. Rozgrzebywała groby i rozrzucała kości, a przyłapana zaciągała świadka pomiędzy mogiły. Według podań żywiła się duszami świeżo pochowanych ludzi, zwłaszcza młodych i niewinnych. Nie była ona w stanie skrzywdzić żywego człowieka, ale jej spotkanie zwiastowało nieszczęście.

W średniowieczu cmentarze zakładano przy kościołach i kaplicach, więc często w centrum miasta. Groby były płytkie, więc narażone na hieny cmentarne. Często za Baby Cmentarne brano biedotę, która z braku dachu nad głową szukała schronienia na cmentarzu.

Kazimierz Władysław Wasilkowski - Leśna nimfa ze świerszczem i cytrą

Baba Leśna

Baba Leśna (niekiedy utożsamiana z Babą Jagodową) to demon puszczy, który pod postacią pięknej nimfy wabił naiwnych mężczyzn na bezdroża. W wyniku stosunku seksualnego Baba Leśna zachodziła w ciążę, a mężczyzna umierał, zazwyczaj uduszony.

Kiedy Baba Leśna się starzała, przestawała być piękna. Źródła opisują ją jako szpetną staruchę o kudłatych włosach, obwisłych piersiach i wysłużonych szatach. Nie potrafiła wówczas wabić mężczyzn tak skutecznie, jak za młodu, więc napadała na ludzi, biła ich i dusiła, oraz darła z ich pleców pasy. Nie mogła już płodzić własnych dzieci, więc porywała ludzkie, wynosiła je w głąb lasu i pożerała.

Baba Wodna

Baba Wodna (zwana też Brzegową) żyła nad brzegiem zbiorników wodnych. Podobnie, jak rusałki, tańczyły nad wodą nago w świetle księżyca, aby uwieść naiwnych młodzieńców. Były jednak stare i szpetne, więc im się to nie udawało. Przyglądały się rusałkom z ukrycia, z zazdrością.

Demony te powstawały z czarnych dusz złych, rozwiązłych, kłótliwych i złośliwych kobiet. Pod postacią Baby Wodnej stawały się zgorzkniałe i bardzo agresywne. W bestialski sposób mordowały mężczyzn zasypiających na brzegu.

Babom Wodnym przypisywano zaginięcia w okolicach zbiorników wodnych.

Ilustracja przedstawiająca południcę

Baba Żytnia

Baba Żytnia to rodzaj południcy. Przechadzała się pomiędzy łanami żyta. Atakowała ludzi pracujących w polu w ciągu dnia. Była wysoka i odziana na biało. Widząc ją należało paść na ziemię i czekać, aż odejdzie. W przypadku, gdy ktoś tego nie zrobił, Baba Żytnia karała zuchwalstwo łamaniem rąk i nóg.

Baba Studzienna

Baba Studzienna powstała w wierzeniach w wyniku zwyczaju dokonywania kary śmierci na winnych kobietach poprzez topienie ich w studni. Dusza takiej osoby zmieniała się w demona, który podczas najciemniejszej godziny nocnej potrafił spełniać życzenia w zamian za odpowiednią zapłatę. Niekiedy prosiła o wrzucenie do studni dziecka.

Mikeszyn M. O., Baba Jaga. Projekt kart do gry dla Cesarskiej Fabryki Kart. Akwarela, tusz, pióro, 1890

Znane baby

• Baba Jaga - stara wiedźma mieszkająca w chacie na kurzej nóżce, zawdzięczająca swoje nadnaturalne moce bogu Welesowi.
• Siuda Baba - baba ze zwyczaju z okolic Krakowa.
• Baba Anujka - postać prawdziwa, rumuńsko-jugosławiańska seryjna morderczyni z przełomu XIX i XX w.
• Baba z Babiej Góry - legendarna olbrzymka z Beskidu Żywieckiego.