Beskid Żywiecki

pasmo górskie w Polsce

Beskid Żywiecki, Beskid Wysoki[1]pasmo górskie w łańcuchu Karpat położone na granicy Polski i Słowacji, na styku trzech krain etnograficznych: Żywiecczyzny, Kysuc i Orawy. Należy do Zewnętrznych Karpat Zachodnich, a w ich obrębie do Beskidów Zachodnich. Jest drugim co do wysokości (po Tatrach) pasmem górskim w Polsce. Najwyższym szczytem jest Babia Góra, wznosząca się na wysokość 1725 m n.p.m. Innymi ważnymi szczytami są Pilsko (1557 m), Polica (1369 m), Romanka (1366 m) czy Wielka Racza (1236 m)[2].

Beskid Żywiecki
Ilustracja
Widok z Hali na Małej Raczy
Mapa regionu
Zasięg regionu w obrębie Polski
Megaregion

Region karpacki

Prowincja

Karpaty Zachodnie

Podprowincja

Zewnętrzne Karpaty Zachodnie

Makroregion

Beskidy Zachodnie

Mezoregion

Beskid Żywiecko-Kisucki
Beskid Żywiecko-Orawski

Zajmowane
jednostki
administracyjne

Polska:
woj. śląskie
woj. małopolskie
Słowacja:
kraj żyliński

Mapa graniowa
Grupa Wielkiej Raczy. Od prawej – Bendoszka Wielka, Przełęcz Przegibek, Wielka Racza
Widok z Wielkiej Raczy
Wyciąg orczykowy z Hali Miziowej
Grzbiet Babiej Góry porośnięty kosodrzewiną
Chałupa Chemików
Tęcza widziana z okolic Rysianki
Hala Boracza
Szafran spiski – Crocus scepusiensis
Baza namiotowa na Hali Górowej
Wodospad w Sopotni Wielkiej
Żniwa w Beskidzie Żywieckim
Panorama Pasma Babiogórskiego oraz grupy Pilska z Leskowca
Panorama z Hali na Muńczole
Masyw Rysianki i Lipowskiego Wierchu
Panorama Beskidu Żywieckiego z Pilska
Panorama Beskidu Żywieckiego z Rakonia

W swoim najszerszym znaczeniu Beskid Żywiecki obejmuje obszar, którego osią jest główny wododziałowy grzbiet karpacki rozdzielający zlewiska Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego na odcinku od Przełęczy Zwardońskiej do Przełęczy Sieniawskiej. Obszar ten rozciąga się od doliny górnej Soły i fragmentu doliny Kisucy na zachodzie, po doliny górnej Skawy i górnej Raby na wschodzie. Północną granicę stanowi linia kolejowa ŻywiecJeleśniaSucha Beskidzka, a południową wyznaczają doliny Bystrzycy oraz Białej i Czarnej Orawy. Tak szeroko definiowany Beskid Żywiecki jest obecny w literaturze turystyczno-krajoznawczej[3].

Geograficzna literatura naukowa definiuje Beskid Żywiecki bardziej wąsko. W niektórych regionalizacjach fizycznogeograficznych w jego skład nie wchodzi tzw. Pasmo Przedbabiogórskie. Inne wyłączają z niego Działy Orawskie i Pasmo Orawsko-Podhalańskie. W najnowszej regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku Beskid Żywiecki został formalnie zastąpiony dwoma odrębnymi regionami: Beskidem Żywiecko-Kisuckim oraz Beskidem Żywiecko-Orawskim[4].

Topografia edytuj

Region według J. Kondrackiego edytuj

Według Jerzego Kondrackiego, autora regionalizacji fizycznogeograficznej Polski, Beskid Żywiecki jest mezoregionem w ramach Beskidów Zachodnich, do którego w granicach Polski należą dwie izolowane części, łączące się ze sobą na terenie Słowacji[5]:

Pasmo Przedbabiogórskie (z masywami Mędralowej i Jałowca) według regionalizacji Jerzego Kondrackiego należy do Beskidu Makowskiego[6].

Region według J. Balona i M. Jodłowskiego edytuj

Najnowsza regionalizacja fizycznogeograficzna Polski z 2018 roku, opracowana przez międzyuczelniany zespół naukowców pod kierownictwem Jerzego Solona, w miejsce mezoregionu Beskid Żywiecki wprowadza cztery inne mezoregiony[7]:

Tym samym w stosunku do regionalizacji Jerzego Kondrackiego rozdzielono Beskid Żywiecki na dwa odrębne regiony, od których jednocześnie odłączono obszar niższych wzniesień orawskich na południu, a przyłączono Pasmo Przedbabiogórskie na północy. Taką modyfikację zaproponowali w 2004 roku Jarosław Balon i Miłosz Jodłowski[8].

Zdaniem autorów nowy podział ma uzasadnienie w znacznych różnicach wysokości i odmiennych piętrach roślinności jego części wschodniej i zachodniej, a także w układzie grzbietów górskich – Beskid Żywiecko-Kisucki to wydłużone pasmo z bocznymi grzbietami, Beskid Żywiecko-Orawski to zwarte masywy poprzedzielane głębokimi przełęczami. Nowa klasyfikacja nawiązuje także do regionalizacji słowackiej, która u siebie wyróżnia na tym terenie dwa pasma – Beskidy Kisuckie i Beskidy Orawskie[9].

Jako granicę pomiędzy Beskidem Żywiecko-Kisuckim a Żywiecko-Orawskim pierwotnie przyjęto Przełęcz Glinkę. W artykule z 2014 roku autorzy przenieśli granicę między nowo zdefiniowanymi pasmami na niewielkie obniżenie w grzbiecie głównym za Krawców Wierchem, włączając ten szczyt do Beskidu Żywiecko-Kisuckiego[10].

Grupy górskie i ważniejsze szczyty edytuj

Według granic przyjętych w regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku, na terenie Beskidu Żywieckiego występują następujące grupy górskie oraz szczyty[11]:

Literatura turystyczno-krajoznawcza zalicza do Beskidu Żywieckiego ponadto[12]:

Hydrografia edytuj

Najważniejszymi rzekami Beskidu Żywieckiego są Soła na północnym zachodzie, Skawa na północnym wschodzie, Kisuca na południowym zachodzie oraz, współtworzące Orawę, Biała Orawa i Czarna Orawa na południowym wschodzie. Głównym grzbietem górskim od Przełęczy Zwardońskiej, przez Babią Górę, po Przełęcz Sieniawską przebiega Wielki Europejski Dział Wodny. Na północ od tej linii wody spływają przez Sołę i Skawę, a dalej przez Wisłę do Morza Bałtyckiego. Cieki południowe przez Kisucę i Orawę, a następnie przez Wag i Dunaj płyną do Morza Czarnego. Zlewnię Soły od zlewni Skawy rozdziela grzbiet boczny odchodzący od Mędralowej na północ w stronę Jałowca. Zlewnię Kisucy od zlewni Orawy rozgranicza niski grzbiet odchodzący na południe pomiędzy Świtkową a Beskidem Bednarów w Grupie Wielkiej Raczy[13].

Wspomniane rzeki są tworzone przez liczne potoki górskie spływające spod szczytów i przełęczy Beskidu Żywieckiego, tworząc układy mikrozlewni z lokalnymi dopływami[14]:

Na obrzeżach Beskidu Żywieckiego znajduje się kilka sztucznie utworzonych zbiorników wodnych. W Żywcu na Sole istnieje zbiornik retencyjny Jezioro Żywieckie. Na Słowacji w Nowej Bystrzycy znajduje się Jezioro Bystrzyckie na Bystrzycy, a obok Namiestowa położone jest Jezioro Orawskie, do którego wpływają Półgórzanka oraz Biała i Czarna Orawa, co daje tutaj początek rzece Orawie[15].

Geologia i ukształtowanie terenu edytuj

Beskid Żywiecki pod względem geologicznym przynależy do Karpat Zewnętrznych i jest zbudowany ze skał fliszowych powstałych w okresach kredy i paleogenu. Na obrzeżu Karpat Wewnętrznych znajdowało się wówczas morze. Z otaczających go wzniesień znoszony był do niego przez rzeki materiał skalny, który osiadał na dnie tworząc poziome warstwy o grubości do kilku tysięcy metrów, zbudowane z piaskowców grubo i drobnoziarnistych, łupków ilastych i zlepieńców. Warstwy te uległy następnie zespoleniu, a na przełomie paleogenu i neogenu, podczas orogenezy alpejskiej formującej cały łuk górski Karpat, zostały sfałdowane i wypiętrzone, a następnie oderwane od podłoża i poprzesuwane, tworząc układ nachodzących na siebie płaszczowin. Beskid Żywiecki jest składową rozległej płaszczowiny magurskiej. Zachowanymi świadectwami powstawania fliszu karpackiego na dnie morza są hieroglify – bruzdy na powierzchni piaskowców, będące śladami działalności organizmów morskich lub ruchów słabo zespolonych osadów[16].

Ukształtowanie rzeźby terenu jest wynikiem procesów erozyjnych trwających od neogenu po dzień dzisiejszy. W rejonach o dominacji twardych piaskowców utworzyły się grzbiety górskie z kopulastymi szczytami, natomiast w miejscach występowania mniej odpornych łupków i zlepieńców powstały doliny rzeczne. Najwyższe wzniesienia w szczytowych partiach często są nagie i skaliste (Babia Góra, Pilsko). Charakterystyczna jest dysproporcja w nachyleniu stoków – stoki północne lub północno-zachodnie są bardziej strome, czasami urwiste, stoki południowe lub południowo-wschodnie są łagodnie nachylone, co widać szczególnie w masywie babiogórskim. Jest to skutkiem skośnego ustawienia warstw skalnych. Podczas fałdowania warstwy skalne nieraz zostały odwrócone, tak, że czasami młodsze znalazły się pod spodem. Ślady fałdowania są widoczne w naturalnych odsłonięciach skalnych, np. w Zerwie Cylowej pod Małą Babią Górą czy w Wodospadzie na Mosornym Potoku[17].

W niektórych miejscach występują osuwiska, utworzone w łatwo nasiąkających wodą skośnie ułożonych warstwach łupków, lub w lejach źródliskowych potoków jako erozja wsteczna podcinająca zbocza. Wśród najbardziej znanych są osuwiska w dolinie potoku Straceniec pod Krawców Wierchem oraz w Zerwie Cylowej. W przyszłości potok Bystra podcinający stoki przełęczy Bory Orawskie może doprowadzić do kaptażu – przeciągnięcia wód słowackiego Złotego Potoku na polską stronę. Podobne zjawisko odbywa się pod przełęczą Głuchaczki[18].

W górnych partiach niektórych szczytów znajdują się gołoborza, szczególnie duże znajdują się na Babiej Górze. Te położone powyżej 1600 m są jeszcze czynne, niższe są już ustabilizowane korzeniami roślin. Na Babiej Górze, głównie na jej północnych zboczach, istnieją dobrze uformowane żleby: Szeroki Żleb, Piarżysty Żleb i Żleb Poszukiwaczy Skarbów. W Beskidzie Żywieckim występują także jaskinie, z których największymi są Jaskinia Oblica w Paśmie Policy oraz Jaskinia w Sopotni Wielkiej. Mniejsze jaskinie, dawniej penetrowane przez zbójników ulokowane są w masywie babiogórskim (Złota Studnia, Słowikowa Studnia)[19].

Na wielu rzekach i potokach można spotkać progi rzeczne z wodospadami i kaskadami, a pod nimi kotły eworsyjne. Największe z wodospadów to Wodospad w Sopotni Wielkiej i Wodospad na Mosornym Potoku. Istnieją tu także źródła wód mineralnych, głównie solanek i wód siarkowych. Najbardziej znane są źródła solankowe w Soli oraz w Orawskiej Półgórze. Źródła siarkowe występują w Lipnicy Wielkiej i Małej. Z uwagi na fakt, iż z południowych, łagodnie nachylonych stoków Pilska i Babiej Góry odpływ wody jest powolny, u podnóży tych stoków, w miejscach nawilgoconych, występują torfowiska. Ich nagromadzenie znajduje się w okolicach słowackich miejscowości Klin, Mutne i Orawska Półgóra[20].

Przyroda edytuj

Świat roślin edytuj

Beskid Żywiecki cechuje typowo górski piętrowy układ roślinności, jednak w wielu miejscach w wyniku działalności człowieka układ ten uległ zaburzeniu. Piętro pogórza obejmuje wysokości do około 600 m i zostało całkowicie zmienione w taki sposób, że w krajobrazie dominują pola uprawne, łąki kośne i tereny zabudowane, a rzadkością są niewielkie pozostałości po naturalnych lasach liściastych dębowo-grabowych[21].

Na wysokościach od 600 do 1150 m rozciąga się regiel dolny. Dawniej rosły tu głównie mieszane lasy bukowo-jodłowe, te jednak zostały w znacznej mierze wycięte, a na ich miejsce wprowadzono świerka, który szybko rośnie i ma duże zastosowanie jako surowiec w budownictwie. Wyhodowano tutaj (podobnie jak w Beskidzie Śląskim) ekotyp świerka istebniańskiego. Jedynie w nielicznych miejscach można jeszcze spotkać pierwotne fragmenty buczyny karpackiej. Mimo znacznej ingerencji ludzkiej w piętrach pogórskim i dolnoreglowym, obecnie 70% powierzchni Beskidu Żywieckiego zajmują lasy[22].

Pomiędzy 1150 a 1400 m rozciąga się regiel górny, w którym zachowały się pierwotne bory świerkowe, dla których dopiero to piętro jest naturalnym środowiskiem. Piętro kosodrzewiny występuje na wysokościach od 1400 do 1650 m, a więc tylko na Pilsku i Babiej Górze. Piętro halne (alpejskie) rozciąga się powyżej poziomicy 1650 m i występuje tylko w partiach szczytowych Babiej Góry. W masywie babiogórskim stwierdzono obecność 700 gatunków roślin naczyniowych, prawie 200 gatunków mchów, ponad 100 gatunków wątrobowców, a ponadto 250 gatunków porostów i ponad 800 gatunków grzybów. W niższych partiach Beskidu Żywieckiego występują następujące rośliny: kopytnik pospolity, przytulia wonna, goryczka trojeściowa, dziewięćsił bezłodygowy, pierwiosnek wyniosły, omieg górski, śnieżyczka przebiśnieg, wiązówka błotna, ciemiężyca zielona, naparstnica zwyczajna, widłak goździsty, storczyk męski[23].

Świat zwierząt edytuj

Fauna Beskidu Żywieckiego niewiele się różni od typowej fauny karpackiej. Ze ssaków żyją tu powszechnie jelenie, sarny i dziki. Drapieżniki to: lisy, borsuki, kuny leśne oraz rzadko notowane rysie, żbiki i wilki. Czasami pojawiają się niedźwiedzie, głównie po stronie słowackiej, ale odnotowano też przypadki gawrowania po polskiej stronie. Wśród ptasich drapieżców występują: jastrząb, puszczyk, pustułka, krogulec czy myszołów. Z rzadkich gatunków pojawiają się głuszec i jarząbek. Małe ptaki śpiewające reprezentują: orzechówka, strzyżyk, pluszcz, a także liczne gatunki sikorek, dzięciołów, muchołówek oraz drozdów[24].

Z ryb w potokach występują pstrągi, strzeble i głowacze białopłetwe. Przedstawicielami płazów są kumak górski oraz szczególnie chronione salamandra plamista i traszka karpacka. Z gadów można spotkać zaskrońca i żmiję zygzakowatą. Wśród bezkręgowców stwierdzono obecność około 2500 gatunków, gdzie pośród motyli obserwowano gatunki występujące także na niżu (np. paź królowej, paź żeglarz, rusałka pawik), ale są też gatunki górówek występujące tylko w górach[25].

Ochrona przyrody edytuj

Po polskiej stronie Beskidu Żywieckiego utworzono jeden park narodowy, jeden park krajobrazowy i trzynaście rezerwatów przyrody[26]:

Po stronie słowackiej funkcjonują dwa parki krajobrazowe i osiemnaście rezerwatów[27]:

Etnografia edytuj

Kultura ludowa edytuj

Beskid Żywiecki rozciąga się na pograniczu trzech regionów kulturowych: Żywiecczyzny, Kysuc i Orawy. Na północnym zachodzie styka się ze Śląskiem Cieszyńskim, a na południowym wschodzie przylega do Podhala. Dziś przebiega tu granica polsko-słowacka, będąca dawniej granicą polsko-węgierską, niedaleko biegnie również granica czeska. Takie położenie powodowało historyczne krzyżowanie się tutaj różnych grup i wpływów kulturowych[28].

Obszar górski Beskidu Żywieckiego pozostawał niemal niezamieszkały w XV w., nieliczne osady ludzkie istniały jedynie w wylotach dolin. W głębi gór, gdzie rozpościerała się pierwotna Puszcza Karpacka, swoje małe osiedla tworzyli wówczas jedynie myśliwi, drwale czy węglarze. Większe zaludnienie nastąpiło w XVI i XVII w., w wyniku osadzania ludności rolniczej przez właścicieli tutejszych dóbr w coraz wyższych warstwach dolin, a także w związku z migracją na te tereny wołoskich pasterzy ze wschodu. Tak powstała większość osad, z których potem wyrosły dzisiejsze wsie[29].

Tutejsza kultura ludowa wykształciła się w ścisłym związku z pasterstwem, kultywowanym przez kolejne pokolenia miejscowej ludności góralskiej. Hodowla owiec i bydła była dominującą formą gospodarki jeszcze w początkach XX w., mimo stopniowego zmniejszania się terenów wypasowych przez rozrost osadnictwa oraz intensyfikację gospodarki leśnej. Dopiero po I wojnie światowej hodowla została wyparta przez rolnictwo, które w wyniku ogólnych przemian ekonomicznych i technologicznych zapewniało większą samowystarczalność i dochodowość gospodarstw nawet w trudnych, górskich warunkach. Dziś gospodarka pasterska prawie nie istnieje, poza nielicznymi miejscami, jak Hala Śmietanowa na Orawie, gdzie dalej jest praktykowana. Pozostałością po pasterskich tradycjach są szałasy, które można w lepszym lub gorszym stanie spotkać na wielu halach górskich, a także akcenty kulturowe obecne w obrzędach, wierzeniach i folklorze miejscowej ludności[30].

Grupy etnograficzne edytuj

Tereny Beskidu Żywieckiego i jego podnóży zamieszkuje sześć góralskich grup etnograficznych[31]:

Zagospodarowanie turystyczne edytuj

Szlaki turystyki pieszej edytuj

Sieć szlaków w Beskidzie Żywieckim, rozumianym w swoim najszerszym znaczeniu, jest dobrze rozbudowana, najważniejsze z nich to[32]:

  Węgierska GórkaŻabnicaHala RysiankaTrzy KopceHala MiziowaPrzełęcz GlinneJaworzynaPrzełęcz GłuchaczkiMędralowaPrzełęcz Jałowiecka PółnocnaMarkowe SzczawinyPrzełęcz BronaBabia GóraPrzełęcz KrowiarkiPolicaPrzełęcz KucałowaOkrąglicaJordanówSkawa (fragment Głównego Szlaku Beskidzkiego),
  SidzinaHala KrupowaPrzełęcz KucałowaSpalenicaZawojaPrzełęcz KolędówkiSolniskaHuciskoKoszarawa CichaPrzełęcz KlekocinyMędralowaPrzełęcz Jałowiecka PółnocnaMała Babia GóraPrzełęcz BronaBabia GóraLipnica MałaJabłonka,
  Wielka RycerzowaPrzełęcz PrzysłopOszusPrzełęcz GlinkaKrawców WierchPrzełęcz Bory OrawskieTrzy KopcePilskoPrzełęcz Glinne,
  Sopotnia WielkaŁabysówkaKorbielówWierch JabłonkiPrzyborówŁosekKoszarawaJałowiecPrzełęcz KolędówkiPrzełęcz Przysłop,
  SólRachowiecZwardońWielka RaczaPrzełęcz PrzegibekWielka RycerzowaMłada HoraRycerka Dolna,
  Rycerka Górna KoloniaWielka Racza,
  Stara BystrzycaMała RaczaWielka RaczaOszczadnica,
  SólRycerka DolnaBendoszka WielkaPrzełęcz PrzegibekHala Rycerzowa,
  UjsołyMuńcułPrzełęcz KotarzWiertalówkaHala Rycerzowa,
  Sopotnia Wielka KoloniaHala RysiankaHala LipowskaZłatnaKrawców Wierch,
  Krawców WierchGlinkaSoblówkaHala RycerzowaPrzełęcz Przysłop,
  RajczaHala BoraczaPrusówŻabnica,
  RajczaRedykalny WierchHala LipowskaHala RysiankaRomanka,
  MilówkaHala BoraczaHala LipowskaHala RysiankaŻabnica Skałka,
  ŻywiecSopotnia MałaKotarnicaRomankaHala SłowiankaBystra,
  KorbielówCzarny GrońHala MiziowaHala GórowaSopotnia Wielka,
  Beskid KrzyżowskiKorbielówHala MiziowaHala SłowikowaPilsko,
  Orawskie WeselePilsko,
  Zawoja WidłyZawoja CzatożaMarkowe SzczawinyPerć AkademikówBabia Góra,
  Zawoja Mylne MłakiHala KamińskiegoMędralowaPrzełęcz Jałowiecka PółnocnaDolina PółgórzankiOrawska Półgóra,
  Zawoja WełczaJałowiecPolana KrawcowaSolniskaStryszawa WsiórzLachowice,
  Orawska PółgóraSłona WodaMała Babia Góra,
  Słona WodaUjściańska PolanaBabia Góra,
  Lipnica Wielka WiniarczykówkaWajdów GrońCzyżów Wierszek,
  Przełęcz SieniawskaPod ŻeleźnicąPrzełęcz SpytkowickaKieczuraPrzełęcz ZubrzyckaPolica,
  Zubrzyca DolnaOrawkaPająków WierchPodszkleBukowina-OsiedlePod Żeleźnicą.

Baza noclegowa edytuj

Ruch turystyczny obsługiwany jest przez następujące obiekty[33]:

Ośrodki narciarskie edytuj

Najwyższą narciarską górą w całych Beskidach Zachodnich jest Pilsko, na które prowadzą wyciągi z Korbielowa. Działa tutaj duży Ośrodek Narciarski Pilsko w Korbielowie. Kompleksy z wyciągami krzesełkowymi są także na Mosornym Groniu w Zawoi oraz na Rachowcu w Zwardoniu. Mniejsze stoki o całkowicie lokalnym znaczeniu można spotkać w Żabnicy czy Spytkowicach. Na Słowacji największe centrum narciarskie znajduje się w Oszczadnicy, gdzie na zboczach Wielkiej Raczy działa kompleks wyciągów Śnieżny Raj. Inne, mniejsze ośrodki znajdują się w Skalitem i Orawskiej Leśnej[34].

Ratownictwo górskie edytuj

Za ratownictwo po polskiej stronie granicy Beskidu Żywieckiego w przeważającym obszarze odpowiedzialny jest oddział beskidzki Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, posiadający całoroczne i całodobowe stacje ratunkowe na Markowych Szczawinach i Hali Miziowej. Jedynie na wschodnim krańcu znajduje się niewielki teren działalności oddziału podhalańskiego. Po stronie słowackiej działa tamtejsze pogotowie ratunkowe z całorocznymi i całodobowymi stacjami w Oszczadnicy i Dolnym Kubinie[35].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Beskid Żywiecki, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-10-05].
  2. Figiel i inni 2012, s. 15–19.
  3. Figiel i inni 2012, s. 11.
  4. Solon i inni 2018, s. 170.
  5. Kondracki 2002, s. 330–333.
  6. Kondracki 2002, s. 327–328.
  7. Solon i inni 2018, s. 158–159, 170.
  8. Balon, Jodłowski 2004, s. 70–71.
  9. Balon, Jodłowski 2004, s. 69.
  10. Balon, Jodłowski 2014, s. 91–92.
  11. Solon i inni 2018, s. 170; Beskid Żywiecki. Mapa turystyczna 2021.
  12. Figiel i inni 2012, s. 23–26; Beskid Żywiecki. Mapa turystyczna 2021; Orava, Beskid Żywiecki. Turistická a cyklistická mapa 2019.
  13. Figiel i inni 2012, s. 23, 26.
  14. Figiel i inni 2012, s. 26–27; Beskid Żywiecki. Mapa turystyczna 2021; Kysucké Beskydy, Veľká Rača. Turistická a cyklistická mapa 2018.
  15. Figiel i inni 2012, s. 27.
  16. Figiel i inni 2012, s. 28.
  17. Figiel i inni 2012, s. 28–29.
  18. Figiel i inni 2012, s. 29.
  19. Figiel i inni 2012, s. 30–31.
  20. Figiel i inni 2012, s. 30.
  21. Figiel i inni 2012, s. 34–35.
  22. Figiel i inni 2012, s. 33–34.
  23. Figiel i inni 2012, s. 34.
  24. Figiel i inni 2012, s. 35.
  25. Figiel i inni 2012, s. 35–36.
  26. Figiel i inni 2012, s. 38–40.
  27. Figiel i inni 2012, s. 38–39, 41–42.
  28. Figiel i inni 2012, s. 15, 43.
  29. Figiel i inni 2012, s. 50–51, 81–82.
  30. Figiel i inni 2012, s. 88–91.
  31. Figiel i inni 2012, s. 82.
  32. Beskid Żywiecki. Mapa turystyczna 2021; Kysucké Beskydy, Veľká Rača. Turistická a cyklistická mapa 2018; Orava, Beskid Żywiecki. Turistická a cyklistická mapa 2019.
  33. Figiel i inni 2012, s. 288, 493–496; Beskid Żywiecki. Mapa turystyczna 2021.
  34. Figiel i inni 2012, s. 497–500.
  35. Figiel i inni 2012, s. 496–497.

Bibliografia edytuj

  • Balon J., Jodłowski M., Regionalizacja fizycznogeograficzna pogranicza polsko-słowackiego, [w:] Perspektywy rozwoju regionu w świetle badań krajobrazowych, red. Strzyż M., Kielce 2004, s. 67–74.
  • Balon J., Jodłowski M., Regionalizacja fizycznogeograficzna Karpat Zachodnich – studium metodologiczne, [w:] Struktura środowiska przyrodniczego a fizjonomia krajobrazu, red. Ziaja W., Jodłowski M., Kraków 2014, s. 85–106.
  • Figiel S., Krzywda P., Janicka-Krzywda U., Wiśniewski W., Beskid Żywiecki. Przewodnik, Pruszków 2012, wydanie II.
  • Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 2002, wydanie III.
  • Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W., Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, [w:] „Geographia Polonica”, nr 91/2, 2018, s. 143–170.
  • Beskid Żywiecki. Mapa turystyczna 1:50 000, red. zespół wydawnictwa Compass, Kraków 2021, wydanie XIV.
  • Kysucké Beskydy, Veľká Rača. Turistická a cyklistická mapa 1:50 000, red. zespół wydawnictwa VKÚ Harmanec, Bańska Bystrzyca 2018, wydanie V.
  • Orava, Beskid Żywiecki. Turistická a cyklistická mapa 1:50 000, red. zespół wydawnictwa VKÚ Harmanec, Bańska Bystrzyca 2019, wydanie VI.


Panorama Beskidu Żywieckiego z Zapolanki