Skawa (rzeka)

Skawa
	; Skawa w Makowie Podhalańskim
Kontynent	Europa
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Lokalizacja	woj. małopolskie
	Rzeka
Długość	96,4 km
Powierzchnia zlewni	1160 km²
Średni przepływ	11,1 m³/s (Wadowice 315 m n.p.m.)
Kod statystyczny	123456
	Źródło
Wysokość	≈700 m n.p.m.
Współrzędne	49°33′35″N 19°45′20″E/49,559722 19,755556
	Ujście
Miejsce	Wisła
Współrzędne	50°01′51″N 19°27′13″E/50,030833 19,453611
Szlak
	Położenie na mapie województwa małopolskiego źródło ujście
	Położenie na mapie Polski źródło ujście
	Multimedia w Wikimedia Commons

Skawa – rzeka, prawy dopływ Wisły. Płynie na obszarze Beskidów Zachodnich i Pogórza Zachodniobeskidzkiego przez Beskid Żywiecki, dalej przez Beskid Makowski i Beskid Mały, między pogórzami Śląskim i Wielickim oraz Doliną Wisły^[1]. Jej bieg w całości znajduje się na terenie województwa małopolskiego^[2].

Bieg rzekiEdytuj

Wypływa kilkoma potokami poniżej Przełęczy Spytkowickiej na wysokości ok. 700 m n.p.m.^[2] Górny bieg Skawy nazywany jest tradycyjnie Wsiowym Potokiem.^[3]

Powódź na Skawie w 2001 roku

Jaz na Skawie pod Makowem około 1906

Skawa uchodzi do Wisły w okolicy wsi Smolice, tuż za znajdującym się tam stopniem wodnym wchodzącym w skład Drogi Wodnej Górnej Wisły.

Obszar zlewni, tak jak i cały bieg Skawy, dzieli się na część górską i przedgórską. Granicą tych obszarów jest profil hydrologiczny Wadowice, znajdujący się w 21. kilometrze od ujścia Skawy do Wisły. Zamykana przezeń zlewnia górska Skawy ma powierzchnię 835 km²^[4].

W miejscowości Świnna Poręba od 1986 roku powstaje Zbiornik Świnna Poręba, mający pełnić funkcję przeciwpowodziową oraz być źródłem wody dla ludności i przemysłu. Otwarcie zapory planowane jest na rok 2017^[5].

Układ korytowyEdytuj

Skawa do końca XIX wieku, tak jak inne karpackie dopływy Wisły, posiadała naturalny układ korytowy – wielonurtowy (roztokowy) lub wielokorytowy. Najbardziej rozwinięty system kilku koryt funkcjonował w dolnym biegu rzeki w pobliżu Zatora. Szerokość całego układu dochodziła do 900 metrów. Skawa została uregulowana jako jedna z "rzek kanałowych" tj. takich, które miały mieć bezpośredni związek z budowanym od 1911 roku Kanałem Galicyjskim – wybudowany fragment kanału włączono w trasę Kanału Łączańskiego. Do końca lat 40 XX wieku Skawa od Jordanowa do ujścia w Smolicach została zwężona do jednego koryta. Współczesne koryto jest w większości biegu uregulowane, tylko lokalnie funkcjonują odcinki rozszerzone o charakterze wielonurtowym^[6].

Wezbrania i powodzieEdytuj

Skawa jest rzeką o znacznym potencjale powodziowym. Górski charakter reżimu hydrologicznego sprawia, że ciek ma małą bezwładność hydrologiczną i w związku z tym znaczną amplitudę zmienności przepływów. Charakteryzuje się gwałtownymi, lecz krótkotrwałymi wezbraniami.

W 1580 r. powódź dokonała największych zniszczeń w dolnym odcinku Skawy, gdzie wezbrane wody zniosły całą wieś Wiglowice, po której pozostała do dziś pamiątka w nazwie jednego z przysiółków wsi Laskowa na prawym brzegu Skawy.

Powódź z 1783 r. zaznaczyła się wielkimi stratami zwłaszcza w Suchej, gdzie wezbrana Skawa zniszczyła nadrzeczną lewobrzeżną część miasta. Zniszczona została większość brodów. Po zdarzeniu tym władze uświadomiły sobie konieczność stworzenia pierwszej przeprawy mostowej w Wadowicach.

Kolejne powodzie, szczególnie częste w pierwszych dwóch dekadach XIX w. spowodowały, że budowaną w latach 40. XIX w. drogę z Wadowic do Suchej pomimo oczywistych trudności terenowych poprowadzono tylko lewym brzegiem rzeki. Dawny trakt na odcinku między Gorzeniem a Mucharzem wielokrotnie pokonywał meandry Skawy w bród, przez co jej przebycie w czasie wezbrań stawało się niemożliwe.

W lipcu 1867 r. na skutek ulewnych deszczów w dolinie Skawy poziom rzeki w Wadowicach podniósł się na tyle, że woda wylała szeroko poza łożysko, czyniąc duże szkody. Nieprzejezdny był również most na drodze pocztowej.

Straty powodziowe wyrządzone przez Skawę w powiecie wadowickim w 1884 r., zwłaszcza w uprawach rolnych, musiały być na tyle duże, że rząd wiedeński wydał decyzję o objęciu Skawy pracami regulacyjnymi. Pięciotygodniowe opady, jakie wystąpiły w czerwcu i lipcu 1903 r. wywołały jedną z największych powodzi nie tylko na Skawie, ale i całej górnej Wiśle. Konsekwencje wylewu były podobne jak w 1884 r. – na obszarach zalanych zapanował głód.

W czasie wielkiej powodzi w 1934 r. większość rzek karpackich, w tym Skawa, osiągnęły swoje rekordowe stany. W leżących na brzegu Skawy Woźnikach 17 lipca 1934 r. odnotowano podniesienie stanu wody o 5 m. W dniach 16–18 lipca rzeka zalała całą dolną Radoczę, przerywając wały i w dwóch miejscach tor kolejowy linii Trzebinia – Wadowice. W Jaroszowicach wysoki poziom wody, zalewającej gospodarstwa i uprawy, utrzymywał się co najmniej przez tydzień^[7].

PrzyrodaEdytuj

Z rzadkich w Karpatach gatunków roślin w dolinie Skawy stwierdzono występowanie rdestnicy nawodnej (w miejscowości Dąbrówka) oraz rdestnicy włosowatej (w Świnnej Porębie)^[8]. Ponadto w jej wodach występują gatunki ryb charakterystyczne dla wód górskich: pstrąg potokowy, strzebla potokowa, lipień oraz głowacze.

DopływyEdytuj

MiejscowościEdytuj

Ważniejsze miejscowości nad Skawą: Spytkowice, Skawa, Jordanów, Bystra Podhalańska, Osielec, Maków Podhalański, Sucha Beskidzka, Zembrzyce, Tarnawa Dolna, Wadowice, Zator, Skawce^[2].

PrzypisyEdytuj

↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
↑ ^a ^b ^c Geoportal. Mapa topograficzna i satelitarna. [dostęp 2015-04-01].
↑ B.B. Chlebowski B.B., W.W. Walewski W.W., Skawa, B.B. Chlebowski, W.W. Walewski (red.), [w:] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. X, Warszawa: Nakładem Władysława Walewskiego, 1889, s. 659-661 .
↑ W. Chełmicki: 1.1 Położenie, podział i cechy dorzecza [w:] "Dorzecze górnej Wisły" (red. I. Dynowska, M. Maciejewski) t. 1, Warszawa-Kraków 1991, s. 21.
↑ Dz.U. z 2016 r. poz. 927
↑ K.K. Witkowski K.K., Transformacja układu korytowego dolnej Skawy, „Prace Geograficzne”, 150, 2017, s. 41-59 .
↑ Karol Witkowski, Grzegorz Wysmołek: Wpływ wielonurtowej Skawy na działalność człowieka w dnie doliny [w:] „Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny” t. 16, s. 115-138 [1]
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ Wykaz wód płynących Polski. [dostęp 2015-11-04].

Linki zewnętrzneEdytuj

Skawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 659 .
Archiwalne zdjęcia i publikacje o rzece w bibliotece Polona

[1] Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.

[geoportal-2] Geoportal. Mapa topograficzna i satelitarna. [dostęp 2015-04-01].

[3] B.B. Chlebowski B.B., W.W. Walewski W.W., Skawa, B.B. Chlebowski, W.W. Walewski (red.), [w:] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. X, Warszawa: Nakładem Władysława Walewskiego, 1889, s. 659-661 .

[4] W. Chełmicki: 1.1 Położenie, podział i cechy dorzecza [w:] "Dorzecze górnej Wisły" (red. I. Dynowska, M. Maciejewski) t. 1, Warszawa-Kraków 1991, s. 21.

[5] Dz.U. z 2016 r. poz. 927

[6] K.K. Witkowski K.K., Transformacja układu korytowego dolnej Skawy, „Prace Geograficzne”, 150, 2017, s. 41-59 .

[7] Karol Witkowski, Grzegorz Wysmołek: Wpływ wielonurtowej Skawy na działalność człowieka w dnie doliny [w:] „Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny” t. 16, s. 115-138 [1]

[8] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[hydronimy-9] Wykaz wód płynących Polski. [dostęp 2015-11-04].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]