Źródło

naturalny samoczynny wypływ wody podziemnej

Źródło – naturalny, skoncentrowany, samoczynny wypływ wody podziemnej na powierzchnię Ziemi. W hydrobiologii strefa źródliskowa określana jest nazwą krenal, dzielący się na eukrenal (źródło właściwe) i hypokrenal (strefę odpływu źródła), natomiast organizmy je zamieszkujące to krenon.

Źródła helokrenowe przy rzece Łynie, powyżej miejscowości Ruś
Źródło wody mineralnej w Lądku-Zdroju
Źródło ocembrowane, środowisko źródliskowe całkowicie antropogenicznie przekształcone
Źródło geotermalne
Źródło limnokrenowe
Publiczny zdrój przy Pasażu Schillera w Łodzi
Pulsujące źródło typu limnokrenowego w rezerwacie przyrody Niebieskie Źródła w Tomaszowie Mazowieckim

Zazwyczaj źródła mają stałą temperaturę, równą w przybliżeniu średniej w ciągu roku temperaturze powietrza w danym obszarze. Wyjątkiem są źródła termalne.

Badaniem źródeł zajmuje się krenologia.

Z punktu widzenia hydrogeologii zdrój to zarówno ujęte źródło jak i otwór hydrogeologiczny (studnia), szczególnie z samowypływem, a także punkt zaopatrzenia w wodę, zwłaszcza publiczny[1].

Wydajność (debit) źródła mierzy się ilością wody wypływającej w jednostce czasu. Zazwyczaj podaje się ją w l/s lub l/min.

Powstawanie źródeł

edytuj

Miejsce wypływu źródła związane jest głównie z układem nieprzepuszczalnych warstw skalnych w powiązaniu z rzeźbą terenu. Wody opadowe przesączają się przez warstwy przepuszczalne, zasilając głębsze poziomy wodonośne. Napotykając warstwy nieprzepuszczalne, spływają po nich pod wpływem siły ciężkości lub pod naporem ciśnienia hydrostatycznego. W miejscu, gdzie strop skał nieprzepuszczalnych wychodzi na powierzchnię, np. na stoku górskim lub w dolinie, tworzy się źródło.

Rodzaje źródeł[2]

edytuj

Kryterium: kierunek siły hydrodynamicznej

edytuj

Ze względu na kierunek siły hydrodynamicznej (którą może być grawitacja lub ciśnienie hydrostatyczne) wyróżnia się:

  • źródło descenzyjne (descensyjne, zstępujące, spływowe, grawitacyjne) – gdy woda swobodnie wypływa na powierzchnię pod wpływem siły ciężkości;
  • źródło ascenzyjne (ascensyjne, wstępujące, podpływowe) – woda pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego podnosi się w pustkach skalnych (porach lub szczelinach) w końcowym odcinku do góry i wypływa w miejscu, gdzie powierzchnia przetnie zwierciadło statyczne lub warstwę wodonośną poniżej zwierciadła;
  • źródło lewarowe (intermitujące) – wypływa ze skał w regionie krasowym przez naturalny lewar, działający okresowo.

Kryterium: procesy geologiczne

edytuj

Ze względu na charakter procesów geologicznych, które formują podziemną część źródła, wyróżnia się:

  • źródła warstwowe – najczęściej mało wydajne źródła spływowe lub obfite źródła przelewowe, występują jako grawitacyjne, rzadko powstają jako artezyjskie, które występują w głębokich dolinach erozyjnych rzek górskich
  • źródła uskokowe – zarówno spływowe, jak i przelewowe; woda jest transportowana na powierzchnię ziemi przez uskok tektoniczny
  • źródła szczelinowe – charakteryzują się zmienną wydajnością i znacznym zanieczyszczeniem spowodowanym dużą prędkością przenikania wód opadowych w głąb ziemi
  • źródła krasowe – spływowe, przelewowe bądź lewarowe; największe z nich, dające początek rzekom, to wywierzyska. Występują jak szczelinowe, bardzo podobnie, woda przez szczeliny skalne trafia do podziemnych korytarzy, kanałów i kawern, skąd może w pewnych miejscach wypływać na powierzchnię

Kryterium: rzeźba terenu

edytuj

Ze względu na położenie i stosunek do morfologii terenu wyróżnia się:

  • źródła grzbietowe – występujące na grzbietach
  • źródła zboczowe – położone na zboczach dolin
  • źródła stokowe – położone na stokach wzniesień
  • źródła krawędziowe – wypływające u podnóża krawędzi morfologicznej
  • źródła podzboczowe i podstokowe
  • źródła terasowe
  • źródła przykorytowe
  • źródła dolinne
  • źródła podwodne
  • źródła klifowe

Kryterium: litologia utworów

edytuj

Ze względu na charakter litologiczny utworów, w których występują, wyróżnia się:

Kryterium hydrobiologia

edytuj

Hydrobiolodzy wyróżniają trzy rodzaje źródeł, różniące się warunkami życia oraz zamieszkującymi je hydrobiontami:

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Tatiana Bocheńska: Słownik hydrogeologiczny. Państwowy Instytut Geologiczny, 2002. ISBN 83-86986-57-3.
  2. Stanisław Zbigniew Czachorowski: Klasyfikacje źródeł. [dostęp 2009-09-15].