Zlewnia – obszar lądowy, z którego wody spływają do danej rzeki (albo jej części[1]) lub do danego jeziora, bagna jak również innego obiektu hydrologicznego, zwanego recypientem lub odbiornikiem[2][3].

Schemat zlewni rzeki

Zlewnia rzeki, gdy analizowana jest cała jej długość (do ujścia), jest tożsama znaczeniowo z dorzeczem[3]. Termin dorzecze bywa dodatkowo zawężany do zlewni rzek głównych, tj. uchodzących do morza lub innego akwenu[2].

Charakterystyka edytuj

Zlewnia dotyczy zarówno wód powierzchniowych, jak i podziemnych. Ze względu na mające miejsce niekiedy różnice pomiędzy obszarami spływu podziemnego i powierzchniowego stosuje się rozróżnianie zlewni powierzchniowych (topograficznych) i podziemnych (hydrogeologicznych)[2].

Zlewnia wyraźnie wpływa na naturalną retencję wód, sposób zasilenia rzek i jezior oraz ich bilansu wody. Zlewnia decyduje też w dużym stopniu o morfologii koryt rzek i potoków. Charakter jej też ma znaczenie w formowaniu się naturalnego składu chemicznego wód, pojawianiu się zawiesiny, tworzeniu osadów dennych. W kształtowaniu się właściwości wód na terenie zlewni biorą udział nie tylko jej naturalne elementy składowe (podłoże i szata roślinna), lecz również zewnętrzne czynniki – klimat i działalność człowieka[potrzebny przypis].

Rozróżnia się zlewnię bezpośrednią, z której wody spływają bezpośrednio lub za pośrednictwem małych cieków oraz pośrednią, tzn. obszar niekontaktujący się z danym zbiornikiem bezpośrednio, z którego wody są doprowadzane do tego zbiornika za pośrednictwem większego cieku (lub cieków)[potrzebny przypis].

Parametry zlewni edytuj

1) Długość zlewni   [km] – największa odległość w linii prostej między ujściem i punktem najbardziej oddalonym na dziale wodnym.

2) Długość maksymalna zlewni   [km] – długość doliny rzeki głównej od ujścia do punktu na dziale wodnym w przedłużeniu odcinka źródłowego.

3) Średnia szerokość zlewni   [km] – stosunek powierzchni zlewni do jej długości maksymalnej. Wyraża się wzorem:

 

gdzie:

  – powierzchnia zlewni [km²],
  – długość maksymalna zlewni.

4) Obwód zlewni   [km] – długość działu wodnego określona na podstawie mapy topograficznej.

5) Wskaźnik wydłużenia zlewni   – iloraz średnicy koła o polu równym polu powierzchni zlewni do jej   Wyraża się wzorem:

 

6) Powierzchnia zlewni: określana przez pomiar na mapie obszaru ograniczonego topograficznym działem wodnym (planimetrowanie). Na obszarach górskich należy zastosować poprawkę według wzoru:

 

gdzie:

  – powierzchnia rzeczywista [km²],
  – powierzchnia rzutowana [km²],
  – średnie nachylenie zlewni [°].

7) Wskaźnik kolistości zlewni – stosunek pola powierzchni zlewni do pola koła o tym samym obwodzie co obwód zlewni. Wyraża się wzorem:

 

Parametry opisujące rzeźbę zlewni edytuj

1) Wysokość maksymalna   [m n.p.m.] – maksymalna rzędna terenu na powierzchni zlewni.

2) Wysokość minimalna   [m n.p.m.] – minimalna rzędna terenu na powierzchni zlewni.

3) Deniwelacja terenu   [m] – różnica między   a   zlewni.

4) Średnia wysokość zlewni   Istnieje kilka sposobów jej wyznaczania:

  • jako średnia arytmetyczna   i   zlewni
 
 

gdzie:

  – powierzchnia ograniczona krzywą hipsograficzną oraz osiami współrzędnych [cm²],
  – podstawa wykresu [cm].

Warunki hydrograficzne na obszarze zlewni:

1) Długość rzeki   [km] – odległość od ujścia do źródeł rzeki.

2) Wskaźnik rozwinięcia rzeki   – stosunek długości rzeki do odległości w linii prostej łączącej źródło z ujściem. Można go zapisać następująco:

 

gdzie:

  – długość rzeki [km],
  – długość linii prostej od źródła do ujścia [km].

3) Krętość rzeki – długość rzeki do długości doliny, czyli:

 

gdzie:

  – długość rzeki,
  – długość doliny.

4) Spadek wyrównany i – stosunek różnicy wysokości źródła i ujścia do długości rzeki.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Zdzisław Kajak: Hydrobiologia-limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 245. ISBN 83-01-12537-3.
  2. a b c zlewnia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-04-30].
  3. a b Maria Baścik, Joanna Pociask-Karteczka (red.), System hydrologiczny zlewni, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej (Uniwersytet Jagielloński) [dostęp 2023-04-16].