Wikipedia

Ciemiężyca zielona

Ciemiężyca zielona, ciemierzyca zielona, strzemieszyca (Veratrum lobelianum Bernh.[3]) – gatunek rośliny z rodziny melantkowatych (Melanthiaceae). Występuje w miejscach wilgotnych na całej półkuli północnej. Preferuje widne lasy, źródliska, brzegi potoków. W Polsce rośnie głównie w górach, w Sudetach i Karpatach (zwłaszcza w Tatrach i na Babiej Górze), na wyżynach i niżu jest spotykana znacznie rzadziej. Na terenie Polski objęta ochroną.

Ciemiężyca zielona
Ilustracja
Ciemiężyca zielona
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

liliowce

Rodzina

melantkowate

Rodzaj

ciemiężyca

Gatunek

ciemiężyca zielona

Nazwa systematyczna
Veratrum lobelianum Bernh.
Neues J. Bot. 2(3):356. 1808 ("1807")
Synonimy
  • Veratrum album L.
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Morfologia edytuj

Łodyga
Gruba i nierozgałęziona, wyrastająca z walcowatego kłącza[4]. Roślina okazała, może dochodzić do 150 cm wysokości, choć w miejscach zacienionych i lesie nie przekracza często 20–30 cm.
Liście
Ulistnienie skrętoległe. Duże, eliptyczne, podobne do liści goryczki kropkowanej, pofałdowane wzdłużnie, o wyraźnym podłużnym unerwieniu. Z górnej strony liście są nagie, na spodniej stronie kędzierzawo owłosione krótkimi włoskami.
Kwiaty
Kwiaty obupłciowe (trafiają się jednak kwiaty męskie), niepozorne, żółtozielone, zebrane na szczycie łodygi w wiechę o wysokości od 30 do 60 cm[4]. Okwiat składa się z 6 działek nie zróżnicowanych na koronę i kielich. Pręciki w liczbie 6, z dużymi i żółtymi pylnikami nerkowatego kształtu, słupek trójszyjkowy. Szypułki kwiatów krótsze od przysadek.
Owoc
Duża, trójdzielna torebka z dość dużymi nasionami opatrzonymi skrzydełkiem.
  •  
    Liście
  •  
    Kwiatostan
  •  
    Kwiaty

Biologia i ekologia edytuj

Rozwój
Bylina. Kwitnie od początku lipca. Charakterystyczne jest, że z reguły kwitną tylko niektóre osobniki, duża ich liczba pozostaje płona przez cały rok. Nasiona są rozsiewane przez wiatr (anemochoria).
Siedlisko
Rośnie na halach górskich, w ziołoroślach, na piargach, w wolnych miejscach wśród kosówki, zawsze jednak w miejscach wystarczająco wilgotnych. W niższych położeniach zwykle w pobliżu cieków wodnych. Jest stosunkowo pospolita w wyższych położeniach Sudetów i Karpat. W Tatrach występuje do wysokości 2300 m n.p.m., zarówno na podłożu granitowym jak i wapiennym.
Fitosocjologia
Gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Betulo-Adenostyletea, Ass. Poo-Veratretum lobeliani[5].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n=16[6].
Cechy fitochemiczne
Roślina silnie trująca. Substancją czynną jest weratryna. Bydło i owce instynktownie nie jedzą ciemiężycy.

Systematyka i nomenklatura edytuj

Gatunek Veratrum lobelianum bywa traktowany jako synonim podgatunku ciemiężycy białej Veratrum album subsp. lobelianum (Bernh.) Schubl. & G. Martens[7]. Polskie publikacje oraz inne źródła potwierdzają nazwę V. lobelianum traktują z kolei V. a. subsp. lobelianum jako jej synonim[8].

Synonimy[8]: Veratrum album subsp. lobelianum (Bernh.) Schübl. & G.Martens, V. album f. lobelianum (Bernh.) Rchb., V. album var. lobelianum (Bernh.) Nyman, V. album var. lobelianum Koch, V. album subsp. virescens Gaudin, V. lobelianum var. asiaticum O.Loes., V. lobelianum var. obtusum Zapal.

Łacińska nazwa gatunkowa pochodzi od nazwiska francuskiego lekarza i botanika przełomu XVI i XVII wieku, Matthiasa de l’Obela[4].

Nazwę rodzajową rośliny spotyka się pisaną zarówno przez "ż", jak i przez "rz" - obie formy są poprawne. Górale tatrzańscy nazywają ją "strzemieszycą"[4]. Od kichania wywodzi się słowacka nazwa ciemiężycy - kýchavica[4].

Zagrożenia i ochrona edytuj

Roślina objęta jest w Polsce ochroną od 1957 roku. W latach 1957–1995 znajdowała się pod ochroną częściową, następnie w latach 1995–2014 pod ochroną ścisłą, by od 2014 roku ponownie trafić pod ochronę częściową[9][10][11]. Zagrożeniem jest zbiór rośliny dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego, zagrożone są głównie stanowiska na niżu. Liczne stanowiska w Polsce są chronione na terenach górskich parków narodowych oraz w Poleskim i Roztoczańskim Parku Narodowym[12].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-07-27] (ang.).
  3. ↑ Przyjęto jako ważną nazwę Veratrum lobelianum zgodnie z "Vascular plants of Poland – a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski" (2002), według "Germplasm Resources Information Network" (USDA) nazwą ważną jest Veratrum album, podczas gdy V. lobelianum to synonim.
  4. ↑ a b c d e Dominika Kustosz: Strzemieszyca, w: "Tatry" nr 4 (50), jesień 2014, s. 52-53
  5. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  6. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  7. ↑ Veratrum lobelianum Bernh.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2014-11-11]. (ang.).
  8. ↑ a b Veratrum lobelianum Bernh.. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2014-11-11]. (ang.).
  9. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
  10. ↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1957 r. nr 15, poz. 78).
  11. ↑ Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 1995 r. nr 41, poz. 214).
  12. ↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 333. ISBN 978-83-7073-444-2.

Bibliografia edytuj

  • Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.
  • Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ciemiężyca_zielona&oldid=72326881”