Granit

kwaśna skała głębinowa

Granit (wł.granito od łac. granum – ziarno) – głębinowa kwaśna skała o budowie jawnokrystalicznej, zbudowana z kwarcu, skalenia potasowego i plagioklazu oraz biotytu.

Szlifowany granit z masywu strzelińskiego

Własności edytuj

Struktura i tekstura edytuj

Granit ma strukturę jawnokrystaliczną, najczęściej średniokrystaliczną, rzadziej grubokrystaliczną lub drobnokrystaliczną, niekiedy porfirowatą, teksturę bezkierunkową (bezładną), niekiedy ukierunkowaną.

Barwa edytuj

 
Ciemnoczerwony granit użyty do wyrobu tablicy pamiątkowej (pod nim fragment murku z imitacji granitu - lastryko)

Granit przybiera różne barwy, najczęściej szare, jasnoszare, niekiedy prawie białe, białoróżowe, zielone, czerwone, ciemnoszare i inne.

Gęstość edytuj

Gęstość granitu waha się od 2,65[1] do 2,75 g/cm³.

Skład mineralny edytuj

Głównymi minerałami granitu są ortoklaz, plagioklaz, kwarc i biotyt. Ponadto w skład granitu mogą wchodzić: muskowit i amfibole (hornblenda, barkevikit, arfvedsonit, riebeckit), rzadziej pirokseny (hipersten, diopsyd, diallag, egiryn). W niewielkich ilościach występują minerały akcesoryczne: apatyt, cyrkon, monacyt, ksenotym, turmalin, beryl, tytanit, rutyl, anataz, magnetyt, allanit, fluoryt, granat i inne.

Diagram klasyfikacyjny edytuj

 
Diagram QAPF – kwarc (Q), skalenie alkaliczne (A), plagioklazy (P) i skaleniowce (F) oraz minerały ciemne (M)

Według definicji zaproponowanej przez podkomisję Międzynarodowej Unii Nauk Geologicznych (IUGS) granit jest skałą zawierającą 80–100% objętościowych minerałów głównych: kwarcu, skaleni alkalicznych i plagioklazu w proporcjach przedstawionych na diagramie klasyfikacyjnym (rys. obok) oraz 0–20% objętościowych minerałów akcesorycznych. Wśród minerałów głównych zawartość kwarcu powinna stanowić 20–60% objętościowych skały, a udział skaleni alkalicznych powinien wynosić 65–90% objętościowych całkowitej zawartości skaleni w skale. Na diagramie klasyfikacyjnym QAPF granit zajmuje pole 3 (czasami dzielone na granit A, syenogranit i granit B, monzogranit).

Typy granitu edytuj

  • I
  • S
  • A
  • M

Cios edytuj

Granit odznacza się wyraźnym ciosem, zwykle w trzech prostopadłych kierunkach, co ułatwia jego wietrzenie, a także eksploatację.

Wietrzenie edytuj

Wietrzejąc tworzy charakterystyczne skałki, owalne lub kuliste bloki skalne, głowy cukru, niekiedy gołoborza, a w warunkach wietrzenia w zimnym i wilgotnym klimacie – „kaszę granitową”. Specyficznym utworem wietrzeniowym są kociołki wietrzeniowe, zwane dawniej misami ofiarnymi.

Występowanie edytuj

 
Złoża granitu w Polsce

Na świecie edytuj

Granit jest najpospolitszą skałą magmową. Występuje w utworach wszystkich er i na wszystkich kontynentach.

W Polsce edytuj

W Polsce granity występują na powierzchni ziemi na Dolnym Śląsku i ziemi kłodzkiej oraz w Tatrach, natomiast w głębokim podłożu również w pasie od Zawiercia do Krakowa i w północno-wschodniej Polsce. Masywy dolnośląskie, to: masyw karkonoski, masyw strzegomski, masyw strzeliński, masyw kłodzko-złotostocki, masyw kudowski, masyw Żulowej.

W Polsce obecnie granity eksploatowane są z masywów: karkonoskiego, strzelińskiego i strzegomskiego (Strzegom-Sobótka), natomiast w przeszłości wszystkie granity były wydobywane w niewielkich kamieniołomach.

Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego na koniec 2018 r. w Polsce było 77 udokumentowanych złóż granitu. Z tego 58 znajduje się na obszarze masywu strzegomskiego. Spośród nich 36 jest aktualnie eksploatowanych[2].

Zastosowanie edytuj

Ze względu na dostępność dużych bloków, łatwość cięcia i polerowania, walory estetyczne oraz wytrzymałość i kwasoodporność jest używany w budownictwie jako kamień budowlany (bloki, krawężniki, kostka, grys) i dekoracyjny (płyty okładzinowe).

Granit jest wykorzystywany w sporcie żużlowym: stanowi nawierzchnię toru, która w dużym stopniu zmniejsza przyczepność kół, przez co sport ten staje się widowiskowy. Jak również w curlingu, jako materiał do produkcji kamieni curlingowych.

Odmiany edytuj

Galeria edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Basic Rock Mechanics. Webpages.sdsmt.edu. [dostęp 2010-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-02)].
  2. Tomasz Pawlik, Agata Pacławska-Pawlik: Strzegom - granitowe serce Polski, [w:] "Sudety" nr 1/2020 (172), styczeń-luty 2020, s. 22-25
  3. Rodzaje granitu - sprawdź, jaka jest odmiana granitu, RR Granity, 19 lipca 2019 [dostęp 2020-02-06].

Linki zewnętrzne edytuj