Plagioklazy

Albit

Labrador

Diagram fazowy plagioklazów i skaleni alkalicznych

Plagioklazy – szereg minerałów skałotwórczych o składzie mieszanym z grupy skaleni (skalenie sodowo-wapniowe).

Spis treści

CharakterystykaEdytuj

Nazwa pochodzi z gr. plagios = ukośny i klao = łamię (lub klan = łamać), co nawiązuje do kąta między płaszczyznami łupliwości w tych minerałach, który jest nieco mniejszy od 90 stopni.

Plagioklazy mają skomplikowaną budowę wewnętrzną, w związku z czym ich podział na poszczególne minerały ma charakter umowny. Na podstawie ilości i wzajemnych proporcji albitu i anortytu w poszczególnych plagioklazach wyróżnia się kolejno (w miarę stopniowego ubywania albitu i jednoczesnego zwiększania się zawartości anortytu) następujące minerały:

Plagioklazy
Nazwa	% NaAlSi₃O₈	% CaAl₂Si₂O₈
Albit	100–90	0-10
Oligoklaz	90-70	10-30
Andezyn	70-50	30-50
Labrador	50-30	50-70
Bytownit	30-10	70-90
Anortyt	10-0	90-100

Czyste skalenie sodowe noszą nazwę albitu (wszystkie plagioklazy sodowe) i peryklinu ( perykliny są albitami hydrotermalnymi, odpowiednikami adularów z grupy skaleni potasowych).

Układ krystalograficzny – trójskośny
Twardość w skali Mohsa – 6 do 6,5
Łupliwość – doskonała
Rysa – biała
Gęstość – 2,61 do 2,7 g/cm³
Barwa – przezroczysty lub różne barwy
Połysk – szklisty lub perłowy

We wszystkich kryształach plagioklazów powszechna jest budowa bliźniacza. Plagioklazy bogate w anortyt iryzują niebieskawą barwą. Mają podobną postać i zbliżone własności fizyczne – mechaniczne.

Różnią się wzajemnie m.in.

składem chemicznym,
gęstością (od 2,61 – 2,76)
niektórymi własnościami optycznymi.

Plagioklaz łatwo wietrzeje, zamieniając się w kaolin. W wysokich temperaturach plagioklazy mają strukturą nieuporządkowaną. Podczas chłodzenia następuje porządkowanie struktur. W niskich temperaturach stabilne są struktury niskiego albitu (low albite) oraz P-anortytu. Struktury te są trwałe, gdy tetraedry[AlO₄]^5- nie sąsiadują ze sobą (według zasady unikania glinu). Z uwagi na różnice w geometrii komórki elementarnej oraz sposobie rozmieszczenia glinu nie jest możliwe zmieszanie LA (low Albite) i P-An (P-Anortytu) w ciągły szkielet. Dlatego w plagioklazach tworzą się struktury domenowe.

WystępowanieEdytuj

Plagioklazy są składnikami większości skał magmowych. Zarówno w skałach magmowych i metamorficznych są dobrym wskaźnikiem warunków spokojnej (powolnej) krystalizacji.

Miejsca występowania:

perykliny – okolice Rauris k. Salzburga Austria – Tyrol, Szwajcaria – Graubunden,
albit – druzy pegmatytowe granitoidów strzegomskich i strzelińskich k. Jeleniej Góry. Włochy – Dolomity; Pireneje
labrador – gabro Bożkowa i Woliborza (duże kryształy anorytu), k. Nowej Rudy, Dolny Śląsk, Kanada – Labrador, Finlandia – Ojamo, Korsyka, Włochy – Wyspa Cyklopów,

Znaczenie i zastosowanieEdytuj

Niektóre człony szeregu plagioklazów są cennymi kamieniami ozdobnymi np: labrador, aventuryn (skaleń aventurynowy), kamień słoneczny.

Do kamieni szlachetnych zaliczane są też przezroczyste kryształy andezynu, peryklinu, bytownitu.

Labradoryt (skała złożona z labradoru) jest używany jako kamień ozdobny w pracach budowlanych, zdobi fasady, ramy okien. Jest kamieniem nagrobkowym. Produkty wietrzenia plagioklazu są cennym surowcem ceramicznym.

Skalenie potasowo – sodowe znajdują zastosowanie w przemyśle ceramicznym (produkcja płytek, urz. sanitrnych) jako topniki

BibliografiaEdytuj

O. Medenbach, C. Sussieck–Fornefeld. Minerały, „Świat Książki”, 1996 r.
J. Żaba. Ilustrowany słownik skał i minerałów, Videograf II Sp. z o. o, 2003 r.
M. Borkowska, K. Smulikowski: Minerały skałotwórcze. Warszawa: Wyd. Geologiczne, 1973.