Plagioklazy
Plagioklazy – szereg minerałów skałotwórczych o składzie mieszanym z grupy skaleni (skalenie sodowo-wapniowe).
CharakterystykaEdytuj
Nazwa pochodzi z gr. plagios = ukośny i klao = łamię (lub klan = łamać), co nawiązuje do kąta między płaszczyznami łupliwości w tych minerałach, który jest nieco mniejszy od 90 stopni.
Plagioklazy mają skomplikowaną budowę wewnętrzną, w związku z czym ich podział na poszczególne minerały ma charakter umowny. Na podstawie ilości i wzajemnych proporcji albitu i anortytu w poszczególnych plagioklazach wyróżnia się kolejno (w miarę stopniowego ubywania albitu i jednoczesnego zwiększania się zawartości anortytu) następujące minerały:
| Nazwa | % NaAlSi3O8 | % CaAl2Si2O8 |
|---|---|---|
| Albit | 100–90 | 0–10 |
| Oligoklaz | 90–70 | 10–30 |
| Andezyn | 70–50 | 30–50 |
| Labrador | 50–30 | 50–70 |
| Bytownit | 30–10 | 70–90 |
| Anortyt | 10–0 | 90–100 |
Czyste skalenie sodowe noszą nazwę albitu (wszystkie plagioklazy sodowe) i peryklinu ( perykliny są albitami hydrotermalnymi, odpowiednikami adularów z grupy skaleni potasowych).
Układ krystalograficzny – trójskośny
Twardość w skali Mohsa – 6 do 6,5
Łupliwość – doskonała
Rysa – biała
Gęstość – 2,61 do 2,7 g/cm³
Barwa – przezroczysty lub różne barwy
Połysk – szklisty lub perłowy
We wszystkich kryształach plagioklazów powszechna jest budowa bliźniacza. Plagioklazy bogate w anortyt iryzują niebieskawą barwą. Mają podobną postać i zbliżone własności fizyczne – mechaniczne.
Różnią się wzajemnie m.in.:
- składem chemicznym,
- gęstością (od 2,61 – 2,76)
- niektórymi własnościami optycznymi.
Plagioklaz łatwo wietrzeje, zamieniając się w kaolin. W wysokich temperaturach plagioklazy mają strukturę nieuporządkowaną. Podczas chłodzenia następuje porządkowanie struktur. W niskich temperaturach stabilne są struktury niskiego albitu (low albite) oraz P-anortytu. Struktury te są trwałe, gdy tetraedry[AlO4]5- nie sąsiadują ze sobą (według zasady unikania glinu). Z uwagi na różnice w geometrii komórki elementarnej oraz sposobie rozmieszczenia glinu nie jest możliwe zmieszanie LA (low Albite) i P-An (P-Anortytu) w ciągły szkielet. Dlatego w plagioklazach tworzą się struktury domenowe.
WystępowanieEdytuj
Plagioklazy są składnikami większości skał magmowych. Zarówno w skałach magmowych i metamorficznych są dobrym wskaźnikiem warunków spokojnej (powolnej) krystalizacji.
Miejsca występowania:
- perykliny – okolice Rauris k. Salzburga Austria – Tyrol, Szwajcaria – Graubunden,
- albit – druzy pegmatytowe granitoidów strzegomskich i strzelińskich k. Jeleniej Góry. Włochy – Dolomity; Pireneje
- labrador – gabro Bożkowa i Woliborza (duże kryształy anorytu), k. Nowej Rudy, Dolny Śląsk, Kanada – Labrador, Finlandia – Ojamo, Korsyka, Włochy – Wyspa Cyklopów,
Znaczenie i zastosowanieEdytuj
Niektóre człony szeregu plagioklazów są cennymi kamieniami ozdobnymi np. labrador, aventuryn (skaleń aventurynowy), kamień słoneczny.
Do kamieni szlachetnych zaliczane są też przezroczyste kryształy andezynu, peryklinu, bytownitu.
Labradoryt (skała złożona z labradoru) jest używany jako kamień ozdobny w pracach budowlanych, zdobi fasady, ramy okien. Jest kamieniem nagrobkowym. Produkty wietrzenia plagioklazu są cennym surowcem ceramicznym.
Skalenie potasowo-sodowe znajdują zastosowanie w przemyśle ceramicznym (produkcja płytek, urz. sanitarnych), jako topniki.
BibliografiaEdytuj
- O. Medenbach, C. Sussieck–Fornefeld. Minerały, „Świat Książki”, 1996 r.
- J. Żaba. Ilustrowany słownik skał i minerałów, Videograf II Sp. z o. o, 2003 r.
- M. Borkowska, K. Smulikowski: Minerały skałotwórcze. Warszawa: Wyd. Geologiczne, 1973.
