Beryl (minerał)

Beryl – minerał należący do grupy krzemianów pierścieniowych. Nazwa pochodzi od greckiego βήρυλλος, berillos – morska zieleń.

Beryl
Akwamaryn Złoty beryl (heliodor)
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	Be3Al2Si6O18
Twardość w skali Mohsa	7,5–8
Przełam	nierówny
Łupliwość	niedoskonała, równolegle do ściany podstawy
Układ krystalograficzny	heksagonalny
Gęstość minerału	2,63–2,80 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	szeroka gama barw
Rysa	biała
Połysk	szklisty
Współczynnik załamania	$n_{o}=1,602$ i $n_{e}=1,557$ (długość fali ~ 590 nm)

Tworzy wiele poszukiwanych odmian kamieni szlachetnych:

• szmaragd – zielony
• akwamaryn – błękitny
• biksbit – czerwień agrestowa
• beryl złoty – złocistożółty
• goshenit – bezbarwny
• heliodor – jasnożółtozielony
• morganit – delikatnie różowy do fioletowego, łososiowy
• inne odmiany barwne berylu (np. beryl złoty, beryl zielony)

oraz inne odmiany barwne o nieujednoliconych, handlowych lub potocznych nazwach:

• beryl zwyczajny – biały, szary
• bazzyt – niebieski
• beryl gwiaździsty – wykazuje asteryzm
• maksiks – odmiana o zabarwieniu bladoniebieskim

– różniące się własnościami optycznymi i zabarwieniem, a niekiedy innym składem domieszek.

Na temat rozgraniczenia zielonkawego berylu od szmaragdu panują sprzeczne opinie, zwłaszcza że rozróżnienie ich gołym okiem nie jest możliwe. Zgodnie z ustaleniami CIBJO, zabarwione chromem zielone beryle należą bezwarunkowo do szmaragdów. Beryle zabarwione na zielono wanadem powinno nazywać się „zielonymi berylami”, a nie szmaragdami.

Właściwości

Kryształy rozwinięte w postaci słupów sześciobocznych, wydłużone lub spłaszczone; izomeryczne; często prążkowane lub wytrawione, zakończone płaskimi ścianami dwuścianu podstawowego lub rzadko – ścianami piramid. Jest kruchy, przezroczysty, odznacza się wyraźnym dichroizmem – odcienie żółtawozielone i niebieskozielone. Kryształy berylu mogą osiągać bardzo duże rozmiary, np. jeden z największych znanych kryształów na świecie to beryl znaleziony na Madagaskarze o wymiarach 3,5 × 18 m, 143 m³ objętości i wadze ok. 380 ton.

Złoża

Beryl powstaje w fazie pegmatytowo-pneumatolicznej zastygania skał magmowych oraz podczas procesów metasomatozy kontaktowej. Spotyka się go w pegmatytach, skałach metamorficznych i okruchowych. Występuje z kwarcem, chryzoberylem, fenakitem, ortoklazem, turmalinem, topazem.

Lokalizacja największych złóż

• szmaragd – Muzo i Chivor Kolumbia, na Uralu oraz w Minas Gerais Brazylia.

• akwamaryn i pozostałe odmiany są bardziej pospolite; piękne kryształy spotyka się w Brazylii – Minas Gerais i w Pakistanie.

USA – Dakota, Kalifornia, Utah; Rosja – Płw. Kolski, Ural; Madagaskar, RPA, Cejlon, Włochy, Szwecja, Norwegia, Czechy.

W Polsce spotykany na Dolnym Śląsku (głównie w pegmatytach i granitach).

Zastosowanie

• Wykorzystywany jako ruda berylu (metalu podobnego do glinu), który jest używany do wyrobu bardzo twardych stopów (z miedzią).
• Szmaragd jest to jeden z najwyżej cenionych kamieni szlachetnych (od lat 40. XX wieku znane są sposoby otrzymywania ich drogą syntezy, mogą być nawet doskonalsze od występujących w przyrodzie).

Zobacz też

• kamienie ozdobne

Bibliografia

• G.G. Gormaz: Atlas mineralogii.
• N. Sobczak: Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych.