Beskid Śląski

pasmo górskie w Polsce i Czechach

Beskid Śląski (cz. Slezské Beskydy, czasem również Těšínské Beskydy, 513.45) – pasmo górskie, stanowiące część Beskidów Zachodnich. Jest mezoregionem wchodzącym w skład prowincji Karpat Zachodnich. Najwyższymi szczytami Beskidu Śląskiego są Skrzyczne (1257 m) i Barania Góra (1215 m[1]), natomiast dla części czeskiej Czantoria Wielka (995 m).

Beskid Śląski
Mapa regionu
Zasięg regionu w obrębie Polski
Megaregion

Region karpacki

Prowincja

Karpaty Zachodnie

Podprowincja

Zewnętrzne Karpaty Zachodnie

Makroregion

Beskidy Zachodnie

Mezoregion

Beskid Śląski

Zajmowane
jednostki
administracyjne

Polska:
województwo śląskie
Czechy:
kraj morawsko-śląski

Panorama Beskidu Śląskiego na wysokości Ciśca
Widok na Beskid Śląski ze stoków Kamiennego
Widok z Małego Skrzycznego
Pasmo Klimczoka i Szyndzielni
Pasmo Równicy
Skrzyczne
Malinowska Skała
Skała Mur na Magurce Wiślańskiej
Brenna
Hala Ostre
Widok na Czantorię Wielką z Kotarza
Widok na pasmo Czantorii z okolic wsi Nydek
Beskid Śląski – widok z Baraniej Góry
Widok na Błatnią z Doliny Wapienicy
Barania Góra
Kościół św. Barbary w Bielsku-Białej
Wieża widokowa na szczycie Baraniej Góry; szczyt jest węzłem szlaków
Główny grzbiet Pasma Baraniej Góry i Skrzycznego

Położenie edytuj

Beskid Śląski graniczy z Beskidem Śląsko-Morawskim na zachodzie, Beskidem Żywieckim na południowym wschodzie, Kotliną Żywiecką na wschodzie, Beskidem Małym na północnym wschodzie i Pogórzem Śląskim na północy[2].

Do 1968 roku góry leżące na zachód od rzeki Olzy zaliczano do Beskidu Śląskiego, potem zaś wyodrębniono je jako Beskid Śląsko-Morawski. Granicą pomiędzy Beskidem Śląskim a Śląsko-Morawskim jest Przełęcz Jabłonkowska oraz doliny spływającego spod przełęczy na północ potoku Osetnica (czes. Ošetnice) i rzeki Olzy[2].

Na terenie Słowacji granicą między Beskidem Śląskim a Beskidem Żywieckim (w nomenklaturze słowackiej: Beskidami Kisuckimi) jest spływająca spod Przełęczy Zwardońskiej Skaliczanka (Skaliťanka), w dolnym biegu nosząca nazwę Čierňanki.

Na terenie Polski granicą pomiędzy Beskidem Śląskim a Beskidem Żywieckim jest Przełęcz Zwardońska, potok Czerna, a następnie Soła. Granicą pomiędzy Beskidem Śląskim a Beskidem Małym jest Brama Wilkowicka, a dalej na północy rzeka Biała. Pomiędzy Bramą Wilkowicką a doliną Soły poniżej Węgierskiej Górki Beskid Śląski sąsiaduje od wschodu z Kotliną Żywiecką[3].

Biorąc pod uwagę krainy historyczne, większa część Beskidu Śląskiego (części zachodnia, centralna i północna) wchodzi w obszar Śląska Cieszyńskiego. Części wschodnia i południowo-wschodnia to tereny Małopolski (a konkretniej tzw. ziemi żywieckiej lub Żywiecczyzny). Zupełnie niewielki fragment południowy (na południe od głównego wododziału karpackiego) wchodził w skład tzw. ziemi czadeckiej[2].

W nowej regionalizacji fizycznogeograficznej Polski wyłączono z Beskidu Śląskiego region Międzygórza Jabłonkowsko-Koniakowskiego[4].

Klimat edytuj

Beskid Śląski, podobnie jak całe Beskidy Zachodnie charakteryzuje się opadami wynoszącymi od 800 do 1200 mm rocznie i dużym zaśnieżeniem w miesiącach zimowych. Największy wpływ na kształtowanie się pogody wywierają masy powietrza polarno-morskiego z przeważającym wiatrem zachodnim[2].

Temperatura powietrza obniża się wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. stopniowo ku południowemu wschodowi. Średnia roczna temperatura waha się od 5,4 C w partiach grzbietowych do 8,5 C w dolinie rzeki Olzy. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń, natomiast najcieplejszym jest lipiec. Istotnym czynnikiem klimatycznym jest silny wiatr, który jest łagodzony przez otaczające góry. W porze wiosny i jesieni wieje tu wiatr halny. W partiach szczytowych Baraniej Góry, Równicy i Czantorii przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie[2].

W okolicy Istebnej wiatrów zachodnich jest mniej, dlatego też notuje się tu mniejszą ilość opadów atmosferycznych. Strefa maksymalnej ilości opadów leży na wysokości 1400–1500 m n.p.m. Wyższe partie, ponad 1000 m n.p.m. notują mniejszą liczbę dni z deszczem, opad spada tu w większej ilości jednorazowo, natomiast w niższych partiach liczba dni z deszczem jest większa. W zimie zachmurzenie jest podobne do zachmurzeń w innych partiach gór i podobnie jak w innych częściach gór, zima jest tu łagodniejsza niż na nizinach w następstwie inwersji temperatury. Dzięki czystemu górskiemu powietrzu, dużemu nasłonecznieniu i dobrej wilgotności powietrza, klimat Beskidu Śląskiego sprzyja rekonwalescencji po chorobach dróg oddechowych i serca, a także łagodzi choroby nerwowe[2].

Budowa geologiczna edytuj

Beskid Śląski zbudowany jest z masywnych piaskowców godulskich i istebniańskich. W części południowej góry zbudowane są z fliszu magurskiego. Występują tu złoża mineralne: piaskowce, wapienie i kruszywa naturalne. Duże znaczenie mają piaskowce godulskie, które występują tu w dwóch rodzajach: godulskie środkowe (wydobywane w dwóch kamieniołomach w Brennej) oraz godulskie dolne (wydobywane w kamieniołomie w Wiśle). Znajdują się tu również źródła wód mineralnych[2].

Charakterystyczne dla Beskidu Śląskiego jest występowanie stosunkowo licznych i miejscami dość rozbudowanych wychodni skalnych, a także największa na terenie polskich Beskidów koncentracja jaskiń, wśród których znajdują się m.in. dwie największe jaskinie polskiego fliszu karpackiego (Jaskinia Wiślańska – długość korytarzy 2275 m oraz Jaskinia Miecharska – długość korytarzy 1838 m). Według stanu na 31 sierpnia 2014 r. w polskim Beskidzie Śląskim było 415 jaskiń i schronisk skalnych o łącznej długości korytarzy 12 275,6 m[5]. W dalszym ciągu są jednak odkrywane kolejne jaskinie, a w wielu dawniej znanych odkrywane są nowe partie. Według stanu na dzień 31 lipca 2017 r. w polskiej części Beskidu Śląskiego znanych było 526 jaskiń i schronisk skalnych o łącznej długości korytarzy 14 756 m. Dziewięć najdłuższych jaskiń polskich Karpat Fliszowych znajduje się w Beskidzie Śląskim[6].

Pasma górskie edytuj

Beskid Śląski składa się z dwóch rozciągniętych południkowo pasm górskich, rozdzielonych doliną rzeki Wisły. Na zachodzie znajduje się Pasmo Stożka i Czantorii, natomiast na wschodzie Pasmo Wiślańskie, dzielone na kilka innych pasm i grup górskich[2]:

Miejscowości turystyczne edytuj

Miejscowość Ludność Powierzchnia [km²] Nad rzeką
Bielsko-Biała 176 453 124,51 Biała
Ustroń 15 415 58,92 Wisła
Wisła 11 810 110,26 Wisła
Istebna 11 279 84,25 Olza
Brenna 10 164 95,54 Brennica
Szczyrk 5810 39,07 Żylica

Zabytki edytuj

Dawne przejścia graniczne edytuj

21 grudnia 2007 r. na mocy Układu z Schengen przejścia zostały zlikwidowane. Po tej dacie granicę można przekraczać na całej jej długości.

Szlaki turystyczne edytuj

W Beskidzie Śląskim rozpoczyna swój bieg Główny Szlak Beskidzki:

  UstrońRównicaCzantoria WielkaStożek Wielki – przełęcz KubalonkaBarania GóraWęgierska Górka[8].

Inne ważniejsze szlaki piesze Beskidu Śląskiego:

 GoleszówTułCzantoria MałaCzantoria Wielka
 Ustroń ZdrójCzantoria Mała
 Wisła UzdrowiskoSchronisko na Soszowie Wielkim
 Wisła DziechcinkaStożek Mały
 Wisła Dziechcinka – Kobyla – Stożek Mały
 GłębceStożek Wielki
 GłębceKiczoryStożek Wielki
 Stożek WielkiIstebna
 Stożek WielkiJaworzynka
 Głębce – przełęcz Kubalonka[8].
  • Pozostałe pasma:
 SkoczówNierodzimRównica
 RównicaOrłowaTrzy Kopce Wiślańskie
 Ustroń Polana – Orłowa – Ustroń Dobka – Wisła Obłaziec
 WisłaTrzy Kopce WiślańskiePrzełęcz SalmopolskaSzczyrk
 BrennaRównica
 Wisła CzarneSchronisko PTTK Przysłop pod Baranią Górą
 KoniakówSchronisko PTTK Przysłop pod Baranią GórąBarania GóraWisła Czarne
 Barania GóraKamesznica
 BrennaGrabowaPrzełęcz Salmopolska
 SzczyrkSkrzyczneMałe SkrzyczneMalinowska SkałaMagurka WiślańskaBarania Góra
 WilkowiceSiodło pod KlimczokiemSzczyrkSkrzyczneOstre
 Mikuszowice ŚląskieDębowiecSzyndzielniaSiodło pod Klimczokiem – przełęcz KarkoszczonkaKotarzPrzełęcz SalmopolskaMalinowska Skała
 Mikuszowice ŚląskieBystra KrakowskaKlimczok
 Mikuszowice ŚląskieKozia Góra – przełęcz KołowrótSzyndzielniaKlimczok
 BrennaWielka Cisowa
 JasienicaWielka CisowaBłatnia
 JaworzeSiodło pod PrzykrąBłatniaKlimczok
 WapienicaBłatnia[8].

Ważniejsze szlaki piesze po stronie czeskiej:

 Trzyniec – stok Wielkiej CzantoriiNýdekFilipkaBukowiecGirowaMosty koło Jabłonkowa
  – schronisko pod Wielką CzantoriąSoszów WielkiStożek Wielki
 Jabłonków – Groniczek (połączenie ze szlakiem   z Czantorii Wielkiej)

Schroniska i chatki studenckie edytuj

Schronisko turystyczne Wysokość [m n.p.m.] zdjęcie
Schronisko PTTK na Błatniej 891
 
Schronisko PTTK na Klimczoku 1034
 
Schronisko PTTK Przysłop pod Baranią Górą 900
 
Schronisko PTTK na Równicy 785
 
Schronisko PTTK na Skrzycznem 1250
 
Schronisko PTTK na Stożku 979
 
Schronisko PTTK na Szyndzielni 1001
 
Schronisko na Koziej Górze 686
 
Schronisko na Dębowcu 526
 
Schronisko na Soszowie Wielkim 792
 
Schronisko na Stecówce 760
 
Schronisko „Chata wuja Toma” na przełęczy Karkoszczonka 736
 
Schronisko młodzieżowe „Telesforówka” na Trzech Kopcach Wiślańskich 810
 
Chatka AKT na Pietraszonce ok. 800
 

Ludność i historia regionu edytuj

Wśród ludów żyjących w Beskidzie Śląskim zaszły w początkach młodszej epoki kamienia (między 2500 a 1700 lat p.n.e.) poważne zmiany i przeobrażenia na tle przechodzenia ze zbieractwa i łowiectwa w uprawę roli i hodowli zwierząt. Były one następstwem przypływu nowych fal ludności znad Dunaju poprzez Bramę Morawską i Przełęcz Jabłonkowską. Przybywały tędy karawany kupieckie z imperium rzymskiego, czego świadectwem są różne znaleziska monet rzymskich, z których część znajduje się w Muzeum Cieszyńskim. W IX wieku obszar Beskidu Śląskiego stał się częścią państwa wielkomorawskiego, następnie w X wieku został przyłączony do nowo utworzonej Polski. W 1290 r. powstało księstwo cieszyńskie, którego teren obejmował większą część Beskidu Śląskiego. W 1526 r. obszar ten – z wyjątkiem wschodnich stoków Pasma Wiślańskiego, należących do Królestwa Polskiego – znalazł się pod panowaniem Habsburgów. W średniowieczu grody powstawały głównie na pogórzu i nizinach wokół Beskidu Śląskiego, później osadnictwo zaczęło się posuwać na południe, w głąb dolin Olzy i Wisły. Kolonizacji tych terenów dokonywali książęta cieszyńscy lub szlachta za ich przyzwoleniem. Osadnictwo było popierane przez panujących, bo zwiększało dochody pana ziemi. W 1763 r. po wojnach śląskich powstał tzw. Śląsk Austriacki – część Śląska, która pozostała w rękach Habsburgów. Po roku 1867, kiedy powstały Austro-Węgry, austriacki Śląsk jako jeden z krajów koronnych uzyskał autonomię z własnym sejmem krajowym w Opawie[2].

Na przełomie XIX i XX wieku powstały pierwsze miejscowe organizacje turystyczne, mające na celu zagospodarowanie turystyczne tego terenu: w 1893 r. niemieckie Beskidenverein, a w 1909 r. polskie Towarzystwo Turystyczne „Beskid” w Cieszynie[2].

Po rozpadzie monarchii habsburskiej teren Beskidu Śląskiego był miejscem konfliktów (również zbrojnych: wojna polsko-czechosłowacka 1919 r.) między nowo powstałym państwem polskim i Czechosłowacją. Ostatecznie Beskid Śląski znalazł się w częściach w granicach obu krajów[2].

Dodatkowe informacje edytuj

Na stokach Baraniej Góry znajdują się tereny źródliskowe Wisły. Beskid Śląski jest mocno zalesiony: pierwotnie dominowały tu lasy bukowo-jodłowe (buczyna karpacka), obecnie – głównie świerczyny sztucznego pochodzenia[2].

Beskid Śląski posiada gęstą sieć osadniczą i dobrze rozwiniętą sieć komunikacyjną. Główne miasta Beskidu Śląskiego po stronie polskiej to Wisła i Szczyrk, a u północnego podnóża – Ustroń i Bielsko-Biała. Po stronie czeskiej głównymi miastami są Trzyniec i Jabłonków w dolinie Olzy[2].

Beskid Śląski w obrębie historycznego Śląska Cieszyńskiego zamieszkiwali górale śląscy, natomiast wschodnie stoki, opadające ku Kotlinie Żywieckiejgórale żywieccy. Gospodarka tych terenów tradycyjnie opierała się na pasterstwie, a szczególnie na jego specyficznej górskiej odmianie – szałaśnictwie. W ostatnich dziesięcioleciach coraz większego znaczenia nabierają funkcje wypoczynkowe, turystyczne i uzdrowiskowe beskidzkich miejscowości. W miejscowościach położonych w południowej części regionu zachowane są przykłady budownictwa ludowego (gł. drewnianego), kultywowana jest kultura ludowa (liczne zespoły folklorystyczne)[2].

Za ratownictwo górskie w rejonie Beskidu Śląskiego odpowiedzialna jest Beskidzka Grupa GOPR[2].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Dane pomiarowe z lotniczego skaningu laserowego (nad Przełęczą Gawlasią).
  2. a b c d e f g h i j k l m n o p q r Mirosław Barański, Beskid Śląski, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2007, s. 1–496, ISBN 978-83-89188-71-7.
  3. Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12479-2.
  4. Jarosław Balon, Miłosz Jodłowski, Paweł Krąż, Beskidy Zachodnie (513.4–5), [w:] „Regionalna geografia fizyczna Polski”, red. Richling A., Solon J., Macias A., Balon J., Borzyszkowski J., Kistowski M., Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 481–496, ISBN 978-83-7986-381-5.
  5. Grzegorz Klassek, Tomasz Mleczek Tomasz, Eksploracja i inwentaryzacja jaskiń polskich Karpat fliszowych, w: Sympozjum Speleologiczne, Kletno, 2014.
  6. Grzegorz Klassek, Tomasz Mleczek, Eksploracja i inwentaryzacja jaskiń polskich Karpat Fliszowych, wrzesień 2016-lipiec 2017, w: Materiały 51. Sympozjum Speleologicznego, Zakopane, 2017, s=68–70.
  7. Geoportal. Mapa topograficzna [dostęp 2023-05-22].
  8. a b c Beskid Śląski i Żywiecki. Mapa 1:50 000, Kraków: Compass, 2011, s. 2, ISBN 978-83-7605-084-3.

Linki zewnętrzne edytuj