Jaworze (województwo śląskie)

wieś w województwie śląskim

Jaworze (niem. Ernsdorf, cz. Javoří) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie bielskim, siedziba gminy Jaworze (obejmującej tylko tę miejscowość), na Śląsku Cieszyńskim. Powierzchnia wynosi 21,32 km², a liczba ludności 7299[2], co daje gęstość zaludnienia równą 342,4 osób na km².

Jaworze
wieś
Ilustracja
Pałac w Jaworzu
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

bielski

Gmina

Jaworze

Liczba ludności (2018)

7299[2]

Strefa numeracyjna

33

Kod pocztowy

43-384[3]

Tablice rejestracyjne

SBI

SIMC

0055290

Położenie na mapie gminy Jaworze
Mapa konturowa gminy Jaworze, u góry znajduje się punkt z opisem „Jaworze”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Jaworze”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Jaworze”
Położenie na mapie powiatu bielskiego
Mapa konturowa powiatu bielskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Jaworze”
Ziemia49°47′29″N 18°56′53″E/49,791389 18,948056[1]
Strona internetowa
Siedziba Urzędu Gminy w Jaworzu
Glorieta na wierzchołku wzgórza Goruszka

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jaworze. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim. Przez Jaworze kursuje Komunikacja Beskidzka. W pobliżu granicy Bielska-Białej z Jaworzem kursują linie nr 7 i 16 z MZK Bielsko-Biała. Natomiast centralnie do Jaworza kursują linie 121 i 122 Komunikacji Beskidzkiej[4].

Mieści się tu Parafia Ewangelicko-Augsburska. Jej proboszczem w latach 1960–1995 był ks. radca Ryszard Janik[5]. Na terenie miejscowości funkcjonuje również zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego[6].

Części miejscowości

edytuj

Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju odnotowuje następujące części składowe gminy Jaworze:

  • Błatnia (osada)
  • Jaworze (wieś)
    • Grabka (identyfikator: 0055366)
    • Jaworze Dolne (0055308)
    • Jaworze Górne (0055314)
    • Jaworze Nałęże (0055320)
    • Jaworze Średnie (0055337)
    • Pelchrim (0055343)

Historia

edytuj

przed 1300

edytuj

Jaworze jest jednym z najstarszych punktów osadniczych na Pogórzu Śląskim u podnóży Beskidu Śląskiego. Ślady obozowiska ludności z epoki kamiennej, z okresu ok. 9 tys. lat p.n.e., znaleziono w Nałężu, w południowej części wsi. Na szczycie Młyńskiej Kępy, w dolnej części wsi, archeolodzy odnaleźli pozostałości osady z wczesnej epoki żelaza (VIII-V w. p.n.e.), zamieszkiwanej przez ludność kultury łużyckiej. Inne ślady prehistorycznego osadnictwa stwierdzono na wzgórzu zwanym gwarowo Zómczysko, na terenie współczesnego zespołu sanatoryjnego. Po dłuższej przerwie osadnictwo powróciło tu w średniowieczu. Jaworze zostało trwale osiedlone najpóźniej pod koniec XIII w., prawdopodobnie osadnikami przybyłymi z terenów Niemiec[7].

1300–1500

edytuj

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna około 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Javorse[8][9][10]. Zapis ten (brak określenia liczby łanów, z których będzie płacony podatek) wskazuje, że wieś była w początkowej fazie powstawania (na tzw. surowym korzeniu), co wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową). Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 r. piastowskiego (polskiego) księstwa cieszyńskiego, będącego od roku 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

Według tradycji budującej się wsi nazwę Jaworze, wziętej od nazwy drzewa jawor (Acer pseudoplatanus), nadała Wiola, córka księcia Mieszka cieszyńskiego.

1500–1800

edytuj
  • 1572 – powstało państwo bielskie, do którego zostało włączone Jaworze, podzielone odtąd na trzy dzielnice: Jaworze Dolne, Jaworze Górne i Jaworze Średnie, należące do trzech właścicieli: Jana, Melchiora i Aleksandra Jaworskich. Kolejnymi właścicielami Jaworza byli Piotr Górecki (1613–1631), Jan Bludowski do 1654, Centnerowie, Schlickowie, Starzyńscy, Klochowie
  • 1654 – Habsburgowie przejęli Jaworze wraz z Księstwem Cieszyńskim
  • 13 sierpnia 1683 – tzw. drogą solną przez Jaworze w kierunku Cieszyna przemaszerowała pod dowództwem hetmana Mikołaja Sieniawskiego część armii polskiej zmierzającej pod Wiedeń
  • 1701 – hrabia Arnold Leopold Laszowski (Laschowski) nabył Jaworze Dolne od hrabiego Ferdynanda Henryka Sobka
  • 1752 – Jaworze weszło w skład nowo powstałego księstwa bielskiego
  • 1759 – syn Arnolda, Jerzy Ludwik Laszowski, kupił Jaworze Górne, później Średnie. Po jego śmierci wieś przejęła córka Julia, następnie jej brat Jerzy Adam, potem mąż Julii – Arnold Saint-Genois
  • 1772 – przez Jaworze uciekała do Cieszyna tzw. „generalność” konfederatów barskich z marszałkiem Michałem Janem Pacem i biskupem Adamem Krasińskim. Do tej generalności przedzierał się tajny kurier spod Baru – Józef Wybicki, późniejszy autor hymnu narodowego.
  • 1782 – wybudowano kościół ewangelicki
  • 1798 – na wierzchołku wzgórza Goruszka (411 m.), znajdującym się w centrum Jaworza, baronowie Saint Genois d’Anneaucourt, ówcześni właściciele tej miejscowości, wybudowali glorietę. Na tę datę budowy wskazuje napis „1798” wyryty pod dachem na jednej z kolumn. W roku 2003 przeprowadzono remont kapitalny gloriety i uporządkowano rozległy park.

1800–1900

edytuj
  • 1896 – wakacje spędziła tutaj Maria Konopnicka.
  • koniec XIX wieku – materiały do pracy o kościołach drewnianych na Śląsku zbierał w Jaworzu ks. Józef Londzin.
 
Ilustracja Jaworza przed 1905 rokiem

od 1900

edytuj
  • 1900 – według austriackiego spisu ludności w 258 budynkach w Jaworzu na obszarze 2213 hektarów mieszkało 2289 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 103,4 os./km². Z tego 1127 mieszkańców było (49,2%) ewangelikami 1126 (49,2%) katolikami, a 36 (1,6%) wyznawcami judaizmu, 2135 (93,3%) było polsko-, 133 (5,8%) niemiecko- a 14 (0,6%) czeskojęzycznymi. Z 2289 osób 907 mieszkało w Jaworzu Dolnym, 693 w Jaworzu Średnim, 398 w Jaworzu Górnym, 193 w Nałężu, 75 na Błatni, a 23 na Pelchrimiu[12].
  • 1902 – założono szkołę w Jaworzu-Nałężu.
  • 1906 – Jaworze kupił hrabia Jan Larisch. Utrata statusu uzdrowiska[13].
  • 1910 – otwarto polską szkołę w Jaworzu Średnim; Kolejny spis, w porównaniu do roku 1900 liczba budynków wzrosła o 15 a mieszkańców zmalała o 47[14].
  • 1918 – część budynków i urządzeń zdrojowych przejął dr Zygmunt Czop i kontynuował tradycje uzdrowiskowe.
  • Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość – Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 11 kompanii w Bielsku[15].
  • 1927–1930 – Jerzy Czop, syn Zygmunta, wybudował nowy zakład leczniczy. Zakład ten działał do wybuchu II wojny światowej. Przebywała tutaj wielokrotnie Maria Dąbrowska, przebywali i leczyli się Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Stanisław Ligoń, Mira Zimińska-Sygietyńska, Zofia Kossak-Szczucka, Gustaw Morcinek, Stanisław Stempowski oraz Jan Parandowski, który tutaj kończył pisać „Dysk olimpijski”. Przyjeżdżali tu później pisarz Jerzy Zawieyski, poetka Janina Siwkowska, kompozytor i publicysta Stefan Kisielewski (słynny „Kisiel”) oraz matematyk Wacław Sierpiński. Uzdrowisko odwiedził też Melchior Wańkowicz, który w książce Ziele na kraterze z humorem przedstawił reguły obowiązujące kuracjuszy w zakładzie doktora Czopa[16]. W Jaworzu miał willę premier Janusz Jędrzejewicz, przyjeżdżał też jego brat – minister oświaty profesor Wacław Jędrzejewicz. Bywali tu i inni ówcześni ministrowie, Julian Eberhardt i Władysław Zawadzki, a także były premier Ignacy Daszyński oraz Jan Piłsudski – brat marszałka Józefa. Jednym ze stałych gości odwiedzających uzdrowisko był polski geolog, zajmujący się głównie budową geologiczną Karpat, prof. Władysław Szajnocha, który w 1928 r. umarł w Jaworzu i został pochowany na jaworzańskim cmentarzu katolickim, a następnie spoczął w rodzinnym Lwowie na Cmentarzu Łyczakowskim.
  • 1945 – w lutym na potoku Szerokim w Jaworzu zatrzymał się front, na stokach Ostrego i Bucznika toczyły się ciężkie walki, w drugiej połowie miesiąca ludność Jaworza została ewakuowana do Bielska, Nałężanie uchodzili w stronę Skoczowa i Cieszyna. Mieszkańcy powrócili do swoich gospodarstw w kwietniu, ponieśli jednak wielkie straty w inwentarzu, wiele gospodarstw zostało splądrowanych i zniszczonych. Wielkim problemem sanitarnym były zwłoki zarówno niemieckich jak i radzieckich żołnierzy zalegających w jaworzańskich lasach. Żniwo zbierały miny pozostawione przez wycofujących się Niemców, których ofiarami padło kilku jaworzan, w tym dzieci[17].
  • Po wojnie tradycje uzdrowiskowe kontynuował Beskidzki Zespół Leczniczo Rehabilitacyjny w Jaworzu. Jego pierwszą dyrektorką była dr med. Maria Niżegorodcew, która skupiła zespół polskich specjalistów do walki z gruźlicą płuc. Pracowali tutaj profesorowie: S. Grochmak, Fr. Groer, M. Ciećkiewicz i S. Hornung. Wypracowane tu metody leczenia zostały rozszerzone na cały kraj.
  • 1956 - otwarto kino w Jaworzu na tzw. Szlauerówce.
  • 1978 – zamknięto szkołę w Jaworzu Nałężu[18].
  • 2014 – otwarto Muzeum Fauny i Flory w Jaworzu[19].
  • 2023 - w wypadku w czasie podróży służbowej do włoskiego Calighari zginął wójt Jaworza, Radosław Ostałkiewicz[20].

Zabytki

edytuj
  • Pałac z końca XVIII wieku z parkiem o powierzchni 6 ha; budynek bramny wraz z bramą, dwie oficyny przypałacowe;
  • Zespół kościoła ewangelickiego przy placu Kościelnym 25, kościół z roku 1782 r., obok kościoła plebania z końca XVIII w., szkoła ewangelicka (obecnie dom parafialny) z roku 1831, budynek gospodarczy z roku 1780, cmentarz z drugiej połowy XIX wieku, dom przedpogrzebowy z roku 1880.
  • Kościół katolicki pw. Opatrzności Bożej z lat 1800–1802, później dwukrotnie rozbudowany; obok cmentarz z klasycystycznym mauzoleum Laschowskich i płytami nagrobnymi członków rodziny Saint-Genois z XIX w.;
  • zabudowania tzw. Dolnego Dworu u podnóży Młyńskiej Kępy;
  • murowane budynki XIX-wieczne tzw. Górnego Folwarku przy ulicy Wapienickiej
  • glorieta z 1798 r. na wzgórzu Goruszka[21].
  • dawna szkoła i plebania katolicka przy ulicy Pałacowej 27 z 1831 roku.

Nieistniejące już budynki

edytuj
  • Willa „Marya” – zniszczony podczas niemieckiej okupacji[22].
  • Basen publiczny, w którego miejscu znajduje się teraz boisko[23][24].
  • Willa premiera Janusza Jędrzejewicza zburzona przez wojska radzieckie w 1945.
 
Zakład wodoleczniczy i borowinowy. Willa „Marya”

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Kościół ewangelicko-augsburski w Jaworzu

Komunikacja

edytuj

Miejscowość obsługiwana jest przez linie 121, 122, 123, 124, 125, 126 Komunikacji Beskidzkiej[27].

Jaworze położone jest na szlaku linii kolejowej nr 190, łączącej Bielsko-Białą z Cieszynem. Na granicy z Jasienicą zlokalizowana jest nieczynna stacja kolejowa Jaworze Jasienica. Na odcinku tym przewozy pozostają zawieszone od 10 stycznia 2009[28]. Planowane jest przywrócenie ruchu kolejowego na trasie w ramach projektu Rewitalizacja linii kolejowej nr 190 na odcinku Skoczów – Bielsko-Biała jako niezbędny element połączenia Śląska Cieszyńskiego z Krakowem (Cieszyn – Skoczów – Bielsko-Biała – Wadowice – Kraków)[29].

Kultura

edytuj
 
Muzeum Fauny i Flory Morskiej i Śródlądowej
 
Amfiteatr w Jaworzu

Działalnością kulturalną na terenie wsi zajmuje się powstały w 2004 Ośrodek Promocji Gminy Jaworze. Zajmuje się on pracą na rzecz rozwoju kultury, sztuki, jak również zachowania dziedzictwa kulturowego[30]. Prowadzi szereg imprez cyklicznych[31], jak również zajęcia i warsztaty[32]. Odbywają się spotkania[33], koncerty[34], konkursy[35] oraz obchody świąt narodowych[36], pod jego egidą działa także kino letnie[37].

Ośrodek Promocji Gminy Jaworze prowadzi także Galerię Sztuki na Zdrojowej, działającą od 2008 i organizującą wystawy, wernisaże, warsztaty, spotkania i prelekcje, a także pokazy filmów i koncerty[38]. W siedzibie galerii działa Punkt Informacji Turystycznej[39].

Przy miejscowej Ochotniczej Straży Pożarnej od jesieni 2003 funkcjonuje Zespół Regionalny „Jaworze”, przedstawiający folklor Śląska Cieszyńskiego. Występuje w kraju i za granicą, bierze udział w konkursach i przeglądach zespołów. Jest on również współorganizatorem licznych imprez prezentujących kulturę ludową regionu[40].

W 2003 powstała Orkiestra Dęta „Glorietta”, występująca podczas miejscowych uroczystości, czy obchodach rocznic narodowych. Uczestniczy w konkursach i festiwalach[41].

Przy ul. Wapienickiej działa Muzeum Fauny i Flory Morskiej i Śródlądowej. Powstało w 1969 i początkowo jego siedziba znajdowała się w budynku Szkoły Podstawowej nr 2, w 2014 zbiory zostały przeniesione do nowo wybudowanego obiektu. Prezentuje zbiory z zakresu fauny i flory wodnej, współpracuje z Instytutem Biologii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie[42].

Edukacja

edytuj
 
Szkoła Podstawowa nr 1

Przedszkola

edytuj
  • Publiczne Przedszkole Samorządowe nr 1[43].
  • Publiczne Przedszkole Samorządowe nr 2[44].

Szkoły podstawowe

edytuj
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Marii Dąbrowskiej[45].
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. gen. broni Stanisława Maczka[46].

Od 1902 do 1978 roku istniała także Szkoła Podstawowa nr 2 w Jaworzu Nałężu[47][18].

Sport i rekreacja

edytuj

Na terenie Jaworza działa klub piłkarski GKSCzarni” Jaworze, który obecnie występuje w Bielskiej Lidze Okręgowej. Największymi sukcesami klubu są mistrzostwa Klasy A w sezonach 2013/2014 oraz 2016/2017.

W Jaworzu działają również kluby ŁKS „X-10” Jaworze oraz UKS „Dziesiątka” Jaworze, święcące sukcesy w łucznictwie sportowym.

Turystyka

edytuj
 
Widok na Beskid Śląski z Jaworza Dolnego

Przez miejscowość przechodzą następujące trasy rowerowe:

a także piesze szlaki turystyczne:

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 45622
  2. a b Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan na 2018.
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 386 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. Plan linii komunikacyjnych organizowanych przez Beskidzki Związek Powiatowo-Gminny ważny od 1 kwietnia 2023 [online], Komunikacja Beskidzka [dostęp 2023-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2023-06-05] (pol.).
  5. Zmarł ks. radca Ryszard Janik – honorowy członek PTEw. ptew.org.pl, 28 listopada 2018. [dostęp 2018-12-03].
  6. a b Zbory [online], adwent.pl [dostęp 2023-06-19].
  7. Mirosław Barański: Beskid Śląski. Przewodnik. Wyd. II. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2019, s. 398. ISBN 978-83-8122-015-6.
  8. Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.
  9. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  10. H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
  11. Józef Kostka (red.). Kronika zdrojowa. „Zdrojowiska: tygodnik kąpielowy”, s. 2, 6 czerwca 1972. (pol.). 
  12. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
  13. Śląsk: inwestują w infrastrukturę uzdrowiskową.
  14. Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
  15. Szczurek 1933 ↓, s. 32–37.
  16. Mirosław Barański: Beskid Śląski. Pasma Klimczoka i Równicy, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1995, ISBN 83-7005-360-2.
  17. https://archiwalna.jaworze.pl/wp-content/uploads/2021/02/Roik-J.-Jaworze-w-pierwszym-roku-po-wyzwoleniu.pdf dostęp 25.04.2024
  18. a b Jadwiga Roik, Szkoła Ludowa w Jaworzu Nałężu, [w:] Jadwiga Roik i Józef Czader (red.), Dzieje Jaworza na przestrzeni wieków, web.archive.org [dostęp 2023-07-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-22] (pol.).
  19. Wykonanie: WizjaNet(R): www.wizja.net, Morskie muzeum w Jaworzu – www.beskidzka24.pl [online], www.beskidzka24.pl [dostęp 2017-09-28] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-29].
  20. Sardynia. Cagliari. Wójt gminy Jaworze Radosław Grzegorz Ostałkiewicz wypadł z okna hotelu. Zginął na miejscu - TVN24 [online], tvn24.pl [dostęp 2024-04-27] (pol.).
  21. Mirosław Barański: Beskid Śląski. Przewodnik... s. 400–401
  22. Jadwiga Roik, Historia Uzdrowiska Jaworze, DOI10.7717/peerj.9467/supp-3 [dostęp 2023-07-01] [zarchiwizowane 2023-07-01] (pol.).
  23. Z basenu zrobią... boisko [online], OX.pl [dostęp 2023-07-02] [zarchiwizowane z adresu 2023-07-06] (pol.).
  24. Jadwiga Roik, Dzieje Jaworza na przestrzeni wieków [online], web.archive.org [dostęp 2023-07-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-22].
  25. Jaworze [online], luteranie.pl [dostęp 2023-06-19].
  26. Opatrzności Bożej (Jaworze) [online], diecezja.bielsko.pl [dostęp 2023-06-19].
  27. Obszar komunikacyjny [online], komunikacjabeskidzka.pl [dostęp 2023-06-19].
  28. Jaworze Jasienica [online], kolejcieszyn.pl [dostęp 2023-06-19].
  29. Linia kolejowa Bielsko-Biała – Cieszyn na liście podstawowej Kolej+ [online], rynek-kolejowy.pl [dostęp 2023-06-19].
  30. Profil [online], opgj.pl [dostęp 2023-06-19].
  31. Imprezy cykliczne [online], opgj.pl [dostęp 2023-06-19].
  32. Zajęcia/warsztaty. opgj.pl. [dostęp 2023-06-19].
  33. Spotkania [online], opgj.pl [dostęp 2023-06-19].
  34. Koncerty [online], opgj.pl [dostęp 2023-06-19].
  35. Konkursy [online], opgj.pl [dostęp 2023-06-19].
  36. Święta narodowe [online], opgj.pl [dostęp 2023-06-19].
  37. Kino letnie [online], opgj.pl [dostęp 2023-06-19].
  38. O Galerii Na Zdrojowej [online], opgj.pl [dostęp 2023-06-19].
  39. Turystyka (Galeria Na Zdrojowej) [online], opgj.pl [dostęp 2023-06-19].
  40. Zespół Regionalny Jaworze [online], opgj.pl [dostęp 2023-06-19].
  41. Orkiestra Dęta Glorieta [online], opgj.pl [dostęp 2023-06-19].
  42. O muzeum [online], muzeum.jaworze.pl [dostęp 2023-06-19].
  43. Kontakt [online], przedszkolenr1 [dostęp 2023-06-19].
  44. Kontakt [online], przedszkolenr2.jaworze.pl [dostęp 2023-06-19].
  45. Szkoła Podstawowa nr 1 im. Marii Dąbrowskiej w Jaworzu [online], sp1jaworze.pl [dostęp 2023-06-19].
  46. Szkoła Podstawowa nr 2 w Jaworzu im. gen. broni Stanisława Maczka [online], sp2jaworze.pl [dostęp 2023-06-19].
  47. Ośrodek Promocji Gminy Jaworze, opgj.pl, listopad 2016 [zarchiwizowane z adresu 2023-06-24] (pol.).
  48. Mirosław Barański: Beskid Śląski. Przewodnik, wyd. II, Oficyna Wydawnicza REWASZ, Pruszków 2019, ISBN 978-83-8122-015-6, s. 369.

Bibliografia

edytuj
  • Jadwiga Roik: Dzieje Jaworza na przestrzeni wieków. Jaworze: Wydawnictwo Regio, 2010. ISBN 978-83-930726-0-6.
  • Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.

Linki zewnętrzne

edytuj