Archidiecezja wrocławska
Archidiecezja Wrocławska (łac. Archidioecesis Vratislaviensis; niem. Erzbistum Breslau; cz. Arcidiecéze Vratislavská) – jedna z 14 archidiecezji obrządku łacińskiego w polskim Kościele katolickim. Ustanowiona diecezją w 1000 roku przez bullą papieską Sylwestra II jako sufragania metropolii gnieźnieńskiej. 16 lipca 1821 papież Pius VII podporządkował ją bezpośrednio (do) Stolicy Apostolskiej, a 13 sierpnia 1930 Pius XI podniósł ją do rangi archidiecezji. Granice archidiecezji były zmieniane trzykrotnie. Po raz I: 28 czerwca 1972 przez Pawła VI; po raz II i III: 25 marca 1992 i 24 lutego 2004 przez Jana Pawła II.
 Herb archidiecezji wrocławskiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba |
Wrocław |
| Data powołania |
1000 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Metropolia | |
| Archikatedra | |
| Biskup diecezjalny |
abp Józef Kupny (metropolita wrocławski) |
| Biskup pomocniczy | |
| Dane statystyczne (2020[1]) | |
| Liczba wiernych |
955 605 |
| Liczba kapłanów • w tym diecezjalnych • w tym zakonnych |
933 |
| Liczba osób zakonnych |
941 |
| Liczba dekanatów |
33 |
| Liczba parafii |
299 |
| Powierzchnia |
8850 km² |
| |
| 51°06′36″N 17°01′20″E/51,110000 17,022222 | |
| Strona internetowa | |
Historia
edytujDiecezja wrocławska została utworzona na zjeździe gnieźnieńskim w 1000 roku, jako biskupstwo podporządkowane arcybiskupstwu w Gnieźnie, o czym pisał kronikarz Thietmar[2].[potrzebny przypis]. Upadła w wyniku tzw. reakcji pogańskiej (1031/1032) i najazdu czeskiego księcia Brzetysława I (1038)[potrzebny przypis]. Obrabowano i zburzono niedawno wzniesioną katedrę, a na jej gruzach wzniesiono świątynię pogańską[3]. Zniszczone lub wywiezione zostały księgi diecezji, przez co wczesne dzieje diecezji z czasów pierwszego biskupa Jana są nieznane. Upadła również dawna struktura administracyjna. Cały Śląsk znalazł się w granicach Czech, a biskup praski Sewer planował włączenie regionu do swojej diecezji praskiej. Choć po stronie Polaków wystąpił w 1039 król niemiecki Henryk III Salicki, ostatecznie, podczas arbitrażu w 1041 uznał on zabór Śląska przez Czechów za fakt dokonany, choć niewykluczone, że Polsce zwrócono jakąś część tego regionu[4][a]. Książę polski Kazimierz Odnowiciel dążył do odzyskania terenów zagarniętych przez Czechy i do odnowienia diecezji wrocławskiej.
Wysiłki te po kilku latach przyniosły rezultat. Prawdopodobnie na synodzie w Moguncji w październiku 1049 papież Leon IX zgodził się na reaktywowanie diecezji na Śląsku, być może podporządkowując ją metropolii magdeburskiej co wiązało się z upadkiem metropolii gnieźnieńskiej po najeździe na Gniezno Brzetysława I w 1038 roku[b]. Rok później, w wyniku wojny polsko-czeskiej Śląsk został odzyskany, choć na mocy decyzji cesarza Henryka III z 1054 Polska musiała Czechom płacić czynsz z tego terytorium.
W roku 1051[c] Kazimierz Odnowiciel pierwszym biskupem restytuowanej diecezji śląskiej mianował Hieronima, duchownego pochodzącego z okolic Kolonii[5][6]. Rozpoczął on wprawdzie odbudowę katedry wrocławskiej, jednak jego siedzibą był najprawdopodobniej nie Wrocław, lecz Ryczyn[7]. Za możliwą tymczasową siedzibę biskupa uznawany jest również Smogorzów nieopodal Namysłowa. Prawdopodobnie w roku 1075 dokonujący reorganizacji polskiego Kościoła Bolesław II Szczodry miał przenieść siedzibę diecezji śląskiej z powrotem do Wrocławia[8].
W ostatniej ćwierci XI w. przy katedrze powstała pierwsza szkoła na Śląsku. Aż do schyłku XVI w. realizowała ona pełny, czteroletni program sztuk wyzwolonych: trivium i quadrivium[9]. W II połowie XII i I połowie XIII wieku nastąpił znaczny rozwój fundacji zakonnych – obok benedyktynów, powstały klasztory Cystersów, Dominikanów, Franciszkanów, Joannitów, Templariuszy i Krzyżowców. Powstawały również szkoły i szpitale. W XIII w. w celu usprawnienia zarządzania diecezją, obok archidiakonatu wrocławskiego utworzono trzy kolejne: głogowski (1228), opolski (1230) i legnicki (1262)[10].
W latach 1327–1336 większość książąt piastowskich złożyła hołd lenny królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu. W 1339 roku król Kazimierz Wielki zrzekł się pretensji do Śląska, ale diecezja wrocławska pozostała w związku z metropolią gnieźnieńską. W 1740 roku Śląsk został przyłączony do Królestwa Pruskiego. Podporządkowanie diecezji wrocławskiej bezpośrednio Stolicy Apostolskiej przez Piusa VII za pośrednictwem bulli “De salute animarum” w 1821 roku nastąpiło na skutek pertraktacji pomiędzy Królestwem Prus, a Stolicą Apostolską, które trwały od 1816 roku[11]. Diecezja wrocławska otrzymał status wyjętej (exempta) i podporządkowanej bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. W 1871 roku Śląsk wszedł w skład Zjednoczonego Cesarstwa Niemieckiego. W 1914 biskupem wrocławskim został bp Adolf Bertram[12].
Po podziale Górnego Śląska w 1922 roku wraz z ustanowieniem Administracji Apostolskiej dla Śląska Polskiego w jej granicach znalazły się górnośląskie dekanaty oddzielone od diecezji wrocławskiej: dębieński, królewskohucki, lubliniecki, mikołowski, mysłowicki, pogrzebieński, pszczyński, tarnogórski, rudzki, wodzisławski i żorski (w 1925 utworzyły one diecezję katowicką).
30 sierpnia 1930 roku papież Pius XI wydał bullę „Pastoralis Offici Nost” powołującą metropolię wrocławską i przydzielając jej sufraganie: diecezję berlińską, prałaturę Pilską oraz diecezję warmińską.
W 1945 roku po zakończeniu II wojny światowej Śląsk powrócił do Polski. Po wysiedleniu Niemców i przybyciu polskich osiedleńców i repatriantów z duchowieństwem rozpoczął się od nowa proces organizacji struktur kościoła. W lipcu 1945 roku zmarł kard. abp Adolf Bertram. W tym czasie powrócił do Polski kard. August Hlond mający upoważnienie papieża do uregulowania organizacji kościelnej na ziemiach odzyskanych. 15 sierpnia nadał dekrety nominacyjne dla administratorów apostolskich we Wrocławiu, Opolu i Gorzowie Wielkopolskim. Administracja wrocławska obejmowała teren 24 504 km², a jej pierwszym administratorem został ks. Karol Milik. W 1948 roku było 1 700 000 wiernych, 617 księży w 578 parafiach[13].
W styczniu 1951 roku ks. Karol Milik został usunięty przez władze komunistyczne. W latach 1951–1956 administracją rządził wikariusz kapitulny ks. Kazimierz Lagosz popierający władzę komunistyczną[14]. W 1956 roku po odwilży październikowej biskupem wrocławskim został bp Bolesław Kominek.
28 czerwca 1972 roku papież Paweł VI wydał bullę „Episcoporum Poloniae coetus” powołującą metropolię wrocławską i przydzielając jej sufraganie: diecezję opolska i diecezję gorzowską[15]. W 1974 roku metropolitą został bp Henryk Gulbinowicz, który utworzył 104 parafie, 25 dekanatów i zbudowano 92 nowe kościoły. 25 marca 1992 roku papież Jan Paweł II wydał bullę „Totus Tuus Poloniae Populus”, na mowy której wyłączono 264 parafie dla nowej diecezji legnickiej i 16 parafii dla nowej diecezji kaliskiej[16]. 24 lutego 2004 roku 13 dekanatów zostało wyłączonych dla nowej diecezji świdnickiej.
W 1998 został wybity medal o treści Tysiąc lat diecezji wrocławskiej (awers) i Sto lat Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu (rewers), zaprojektowany przez Józefa Stasińskiego[17].
Biskupi
edytuj
Biskup diecezjalny
edytuj- abp Józef Kupny – metropolita wrocławski od 2013, zastępca przewodniczącego KEP od 2024
Biskupi pomocniczy
edytuj- bp Jacek Kiciński CMF – (wikariusz generalny) od 2016
- bp Maciej Małyga – (wikariusz generalny) od 2022
Instytucje
edytuj- Kuria Metropolitalna[18];
- Metropolitalne Wyższe Seminarium Duchowne we Wrocławiu;
- Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu;
- Trybunał Metropolitalny;
- Caritas Archidiecezjalna;
- Centralny Ośrodek Przygotowania Osób Dorosłych do Sakramentu Bierzmowania we Wrocławiu;
- Parafialna Fundacja Ochrony Życia;
- Muzeum Archidiecezjalne;
- Archiwum archidiecezjalne;
- Wydawnictwo i Księgarnia Archidiecezjalna[19];
- Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Archidiecezji Wrocławskiej[20];
- Katolicki miesięcznik „Nowe Życie”;
- Katolickie Radio Rodzina.
Kapituły
edytuj- Kapituła Metropolitalna we Wrocławiu pw. św. Wincentego – diakona i męczennika;
- Kapituła kolegiacka Św. Krzyża we Wrocławiu.
Główna świątynia
edytuj- Archikatedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu (rocznica poświęcenia: 16 listopada)
- Bazylika św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy (od 1943);
- Bazylika św. Jana Apostoła w Oleśnicy (od 1998);
- Bazylika św. Elżbiety we Wrocławiu (od 2003);
- Bazylika św. Jerzego Męczennika w Ziębicach (od 2008).
- Pierwszorzędny
- św. Jan Chrzciciel – prorok i męczennik (24 czerwca)
- Drugorzędni
- św. Jadwiga Śląska – księżna (16 października)
- bł. Czesław Odrowąż – prezbiter (20 lipca)
Wyrok sądowy
edytuj7 lutego 2020 Sąd Okręgowy w Bydgoszczy nakazał kurii bydgoskiej i wrocławskiej solidarną zapłatę 300 tys. zł odszkodowania na rzecz ministranta molestowanego w dzieciństwie przez ks. Pawła Kanię za to, że mimo wiedzy o jego skłonnościach przenosiły go między parafiami zamiast zakazać mu wykonywania obowiązków kapłańskich[22]. Archidiecezja, wraz z diecezją bydgoską, złożyły apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy. Jednym z argumentów jakimi kierowano się w uzasadnieniu apelacji było stwierdzenie, iż to poszkodowany małoletni ponosi winę za zaistniałą szkodę. Sąd Apelacyjny w Gdańsku odrzucił apelację, stwierdzając w uzasadnieniu, iż biskupi byli świadomi pedofilii Pawła Kani. Obok odszkodowania dla pokrzywdzonego, gdański Sąd obciążył archidiecezję i diecezję dodatkowymi kosztami zastępstwa procesowego oraz kosztami procesu[23][24].
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Tomasz Jurek uważa, że już w 1041 Polska odzyskała cały Śląsk oprócz ziemi Golęszyców, którą przyłączyła w 1050 (s. 40–44). Jest to jednak pogląd odosobniony (Klaudia Dróżdż, Kazimierz Odnowiciel. Polska w okresie upadku i odbudowy, Wodzisław Śląski 2009, s. 107–108).
- ↑ Hipoteza o podporządkowaniu Wrocławia Magdeburgowi nie jest pozbawiona pewnych trudności, z brewe papieża Grzegorza VII z 20 kwietnia 1075 wynika bowiem, że polscy biskupi pozbawieni byli wówczas stałego zwierzchnictwa metropolitalnego. Jednakże z bulli Innocentego II z 4 czerwca 1133 wiadomo, że Leon IX przyznał arcybiskupom magdeburskim jakieś bliżej dotychczas nieustalone przywileje dotyczące zwierzchnictwa nad ziemiami polskimi (Jurek, s. 50–51.). Jurek tłumaczy te sprzeczności tym, że zwierzchnictwo to strona polska zaakceptowała bardzo niechętnie i w następnych latach doszło do rozluźnienia więzi z Magdeburgiem (s. 52–54).
- ↑ Datę tę podają wszystkie dawne katalogi biskupów wrocławskich z wyjątkiem tzw. edycji henrykowskiej, która datuje jego ordynację na rok 1046 (Jurek, s. 37–38).
Przypisy
edytuj- ↑ Konferencja Episkopatu Polski, Informator 2020, Biblos 2020, ISBN 978-83-7793-714-3.
- ↑ Andrzej Nowak, "Dzieje Polski.Tom 1", 2014.
- ↑ C. Buśko, M. Goliński, M. Kaczmarek, L. Ziątkowski: C. Buśko, Historia Wrocławia, t. 1, Od pradziejów do końca czasów habsburskich. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2001, s. 39.
- ↑ ks. dr hab. Józef Pater Z dziejów Archidiecezji Wrocławskiej
- ↑ ks. dr hab. Józef Pater Z dziejów Archidiecezji Wrocławskiej
- ↑ Józef Pater: Poczet biskupów wrocławskich. Wrocław: Wydawnictwo DTSK Silesia, 2000, s. 13. ISBN 83-85689-88-5.
- ↑ Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 44, 45, 1994.
- ↑ Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki Historyczne”. Tom LX, s. 51, 1994.
- ↑ Bobowski K., 2004: Wrocławskie szkoły elementarne i średnie od średniowiecza do końca XVIII wieku. W: Zwierz M. (red.): Wrocławskie szkoły. Historia i architektura. Muzeum architektury we Wrocławiu, strona 25
- ↑ ks. dr hab. Józef Pater Z dziejów Archidiecezji Wrocławskiej
- ↑ Jerzy Flaga, Jan Walkusz, Sekcja Historii Kościoła w Polsce 1964-2014 [Section of History of the Church in Poland 1964-2014], Lublin–Pelplin 2016, „Roczniki Teologiczne”, 64 (4 English Online Version), 2017, s. 170–173, DOI: 10.18290/rt.2017.64.4-10en, ISSN 2353-7272 [dostęp 2025-01-18].
- ↑ ks. dr hab. Józef Pater Z dziejów Archidiecezji Wrocławskiej
- ↑ ks. dr hab. Józef Pater Z dziejów Archidiecezji Wrocławskiej
- ↑ ks. dr hab. Józef Pater Z dziejów Archidiecezji Wrocławskiej
- ↑ ks. dr hab. Józef Pater Z dziejów Archidiecezji Wrocławskiej
- ↑ ks. dr hab. Józef Pater Z dziejów Archidiecezji Wrocławskiej
- ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 110. ISBN 83-919305-8-0.
- ↑ Kuria Metropolitalna Wrocławska.
- ↑ Wrocławska Księgarnia Archidiecezjalna.
- ↑ Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Archidiecezji Wrocławskiej. [dostęp 2018-11-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-13)].
- ↑ Basilicas in Poland.
- ↑ Małgorzata Czajkowska: Zapadł wyrok. Kuria bydgoska i wrocławska mają zapłacić 300 tys. zł byłemu ministrantowi. wyborcza.pl, 2020-02-07. [dostęp 2021-02-09].
- ↑ Jacek Harłukowicz: Precedensowy wyrok: kurie zapłacą za przestępstwa księży pedofilów. Ofiara ks. Kani: czuję wielką ulgę. wroclaw.wyborcza.pl/, 2020-12-03. [dostęp 2021-08-23].
- ↑ Apelacja odrzucona. Dwie diecezje muszą zapłacić skrzywdzonemu przez pedofila 300 tys. zł. wiez.pl/, 2020-12-03. [dostęp 2021-08-23].
Literatura
edytuj- Wincenty Urban: Zarys dziejów diecezji wrocławskiej, Wrocław 1962
Bibliografia
edytuj- Ks. Witold Zdaniewicz, ks. Sławomir H. Zaręba, Robert Stępisiewicz Wykaz parafii w Polsce 2006 (s. 775–797) Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC. Warszawa 2006 ISBN 83-85945-17-2.
Linki zewnętrzne
edytuj- Archidiecezja wrocławska w bazie episkopat.pl. [dostęp 2023-04-15].
- Archidiecezja wrocławska [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2020-11-16] (ang.).
- Archidiecezja wrocławska w bazie gcatholic.org (ang.).