Henryk III Salicki

książę bawarski, król Niemiec i Włoch, cesarz rzymski

Henryk III (ur. 28 października 1017, zm. 5 października 1056) – książę Bawarii w latach 10261041 (jako Henryk VI), książę Szwabii w latach 10381045, król Niemiec, Burgundii i Włoch od 1039 (w Niemczech i Burgundii koronowany wcześniej, za życia ojca), cesarz rzymski od 1046. Władca z dynastii salickiej, syn i następca cesarza Konrada II i Gizeli.

Henryk III
Ilustracja
ilustracja herbu
podpis
Król Niemiec
Okres

od 1039
do 1056

Poprzednik

Konrad II

Następca

Henryk IV

Król Włoch
Okres

od 1039
do 1056

Poprzednik

Konrad II

Następca

Henryk IV

Król Burgundii
Okres

od 1039
do 1056

Poprzednik

Konrad II

Następca

Henryk IV

cesarz rzymski
Okres

od 1046
do 1056

Poprzednik

Konrad II

Następca

Henryk IV

Dane biograficzne
Dynastia

dynastia salicka

Data urodzenia

28 października 1017

Data śmierci

5 października 1056

Ojciec

Konrad II

Matka

Gizela Szwabska

Małżeństwo

Gunhilda duńska
Agnieszka z Poitou

Panowanie edytuj

Już w 1028 roku w wyniku zabiegów ojca został wybrany i koronowany na króla Niemiec, a w 1033 roku koronowany na króla Burgundii. Samodzielną władzę przejął po śmierci Konrada w 1039 roku.

Jako król Niemiec zapewnił państwu stabilność i pomyślność. W 1039 roku udzielił synowi króla polskiego Mieszka II Kazimierzowi I Odnowicielowi militarnego wsparcia w postaci 500 ciężkozbrojnych, co umożliwiło Kazimierzowi powrót do Polski i odbudowanie struktur państwowych. Cesarz obawiał się bowiem zbytniego wzmocnienia Brzetysława czeskiego. W 1041 pokonał księcia czeskiego Brzetysława I. W 1043 ustalił granicę pomiędzy Austrią a Węgrami. W 1046 roku odebrał hołd wasalny książąt PolskiKazimierza I Odnowiciela oraz Czech – Brzetysława I. Po podziale Lotaryngii w 1044 doszło do długotrwałych walk między cesarzem a księciem Gotfrydem Brodatym, który otrzymał w lenno tylko Górną Lotaryngię. Sprawował arbitraż pomiędzy swoimi protegowanymi, np.: w 1054 roku rozstrzygnął spór między Czechami a Polską o Śląsk.

Będąc gorliwym chrześcijaninem, Henryk III przeprowadził reformę Kościoła. W 1046 zorganizował synody w Sutri i w Rzymie. Zwalczał występujące wśród kleru nadużycia i umocnił pozycję papieża, choć jednocześnie utrzymywał nad nim cesarską kontrolę zapewniając papieski tron kolejno czterem duchownym niemieckim. Doprowadził do pozbawienia rzymskiego stronnictwa arystokratycznego wpływu na wybór papieża i w 1046 został koronowany na cesarza. Pod wpływem żony, Agnieszki z Poitou, stał się propagatorem reformy cluniackiej i ulegał wpływom kultury francuskiej, która promieniowała na Niemcy także z anektowanej Burgundii. W działaniach wobec państwa i Kościoła kierował się zasadami treuga Dei (pokoju Bożego) oraz iustitia et pax (sprawiedliwości i pokoju), głoszonymi właśnie przez mnichów z Cluny.

Uważany jest za jednego z najsilniejszych monarchów w historii Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Podporządkował Cesarstwu Kościół, swobodnie decydował o obsadzie urzędu papieskiego, decydował o biegu spraw kościelnych i wytyczał kierunki wewnątrzkościelnej polityki. Trzymał w ryzach książąt niemieckich i dominował nad wschodnimi sąsiadami, którzy podlegali jego zwierzchnictwu. Z powodzeniem realizował ideę uniwersalnej władzy cesarskiej, wzorowanej na tradycji starożytnego Rzymu. Gorliwie oddany cesarskiemu urzędowi, podążał wzorem ojca, Konrada II.

Tytulatura edytuj

Za życia swojego ojca Henryk jako 11-letni chłopiec został koronowany w Akwizgranie. Od roku 1028 używał tytułu królewskiego i występował w dokumentach jako Heinricus gratia Dei rex lub z numerem porządkowym jako Heinricus tertius Dei gratia rex[1]. Pod nominalną władzą Henryka III jako króla i faktyczną jego ojca jako cesarza znajdowało się cesarstwo rzymskie, ponieważ tak od czasów Konrada II określano Rzeszę[2].

Henryk jako król Rzymian panował samodzielnie od roku 1039, nie zmieniając tytułu. W roku 1046 został koronowany na cesarza Rzymian. W okresie 1046-1056 Henryk był tytułowany Heinricus Dei gratia Romanorum Imperator Augustus[3] Obok stosowanej w edyktach i na pieczęciach formuły dewocyjnej Dei gratia w dokumentach wystawianych przez cesarza znaleźć można również bardziej archaiczne formy[4]. Henryk używał tytułów imperator (wódz naczelny)[5] i augustus (wspaniały, boski)[6], natomiast nigdy semper augustus[7].

Małżeństwa i potomstwo edytuj

Henryk III był dwukrotnie żonaty: w 1036 ożenił się z Gunhildą, córką Kanuta Wielkiego, króla Anglii, Danii i Norwegii, po raz drugi ożenił się w 1043 z Agnieszką z Poitou, córką Wilhelma V, księcia Akwitanii.

Z pierwszego małżeństwa pochodziła:

Z drugiego małżeństwa pochodzili[8]:

Przypisy edytuj

  1. Benedict Jacob Römer-Büchner, Die Siegel der deutschen Kaiser, Könige und Gegenkönige, Frankfurt am Mein 1851, s. 23–24. – Henryk (trzeci) z Bożej łaski król w latach 1028–1046.
  2. Tytułu cesarz RzymianRomanorum imperator (augustus) – używano w odniesieniu do władców Rzeszy od roku 982 za panowania Ottona II i jego następców, natomiast od okresu panowania Konrada II cesarstwem rzymskim nazywano Rzeszę. Jerzy Chodorowski, Osoba ludzka w doktrynie i praktyce Europejskich Wspólnot Gospodarczych, Poznań 1990, s. 70. Mieczysław Żywczyński, Kościół i społeczeństwo pierwszych wieków, Warszawa 1985, s. 199–200. Stefan Bratkowski, Wiosna Europy. Mnisi, królowie i wizjonerzy, Warszawa 1997, s. 136.
  3. Benedict Jacob Römer-Büchner, Die Siegel der deutschen Kaiser, Könige und Gegenkönige, Frankfurt am Mein 1851, s. 23–24. – Henryk z Bołej łaski cesarz Rzymian.
  4. Np. divina gratia, divina favente clementia, również z inwersją wyrazów czy divina disponente gratia. Harry Bresslau, Beiträge zur Lehre von den Urkunden Kaiser Konrads II, Göttingen 1869, s. 56.
  5. W republikańskim Rzymie imperator to tytuł nadawany zwycięskiemu wodzowi. Od czasów Oktawiana był to stały składnik tytulatury władców rzymskich. Witold Doroszewski, Słownik języka polskiego, T. III, Warszawa 1961, s. 170.
  6. Jeden z oficjalnych tytułów cesarskich brzmiał cesarz Rzymian zawsze wspaniały (Romanorum imperator semper augustus). Augustus (wspaniały, boski) to tytuł nadany Oktawianowi przez senat w 27 r., który został przejęty przez cesarzy rzymskich. Tytuł ten występował w formie pierwotnej augustus lub rozwiniętej semper augustus. M. Casparus Caius Brulovius: Cajus Julius Caesar. Tragoedia. Actus IV i V, przygotowanie tekstu, przypisy u wykaz imion Lidia Winniczuk i Mieczysław Grzesiowski, „Meander”, t. XLVII, 1992, s. 170, 203. Jakub Pokora, Stanisławowi Augustowi panegiryk intarsją pisany (Drzwi w toruńskim ratuszu), „Rocznik historii sztuki”, t. XIX, 1992, s. 191.
  7. Harry Bresslau, Beiträge zur Lehre von den Urkunden Kaiser Konrads II, Göttingen 1869, s. 56–59.
  8. Stefan Weinfurter (1999). The Salian Century: Main Currents in an Age of Transition. The Middle Ages. Translated by Bowlus, Barbara M. University of Pennsylvania Press, s. 46.

Bibliografia edytuj


 
Sarkofag Henryka III w katedrze w Spirze
 
Henryk i Agnieszka przed Świętą Dziewicą – miniatura średniowieczna