Władcy Polski

lista w projekcie Wikimedia
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 13 wrz 2024. Od tego czasu wykonano 3 zmiany, które oczekują na przejrzenie.

Władcy Polski – lista obejmuje książęta i królów Polski[1]. Pierwszą historyczną dynastią panującą w Polsce byli Piastowie, którzy rządzili od powstania państwa polskiego (około 900) do 1370, z krótką przerwą na panowanie Przemyślidów (1291–1306). W latach 1138–1320 miało miejsce rozbicie dzielnicowe, kiedy władza nad ziemiami polskimi należała równocześnie do wielu niezależnych książąt piastowskich. Od 1370 do 1399 panowali dwaj monarchowie z dynastii Andegawenów, zaś od 1386 do 1572 monarchowie z dynastii Jagiellonów.

Mapa Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego (1386–1434)

Od zawarcia unii lubelskiej (1569) każdy nowo koronowany król Polski zostawał władcą Litwy z urzędu i nigdy nie był podnoszony na Wielkie Księstwo Litewskie[2].

Od 1573 do upadku Rzeczypospolitej w 1795 (III rozbiór Polski) władcy byli wybierani w drodze wolnej elekcji. W 1661 roku papież Aleksander VII przyznał królowi Janowi II Kazimierzowi Wazie i jego następcom tytuł rex orthodoxus[3]. Konstytucja 3 maja (1791), Konstytucja Księstwa Warszawskiego (1807) i Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego (1812) przewidywały przywrócenie dziedziczności tronu i osadzenie na tronie dynastii Wettynów. Po kongresie wiedeńskim tytuł królów Polski nosili cesarze rosyjscy z dynastii Romanowów. W 1831 r. sejm zdetronizował Mikołaja I, choć ten nie uznał tej decyzji, bo konstytucja nie przewidywała możliwości detronizowania króla. Po pokonaniu polskiej armii i spacyfikowaniu powstania Romanowowie nadal używali tytułu króla Polski, aż do upadku monarchii w Rosji.

Dynastia Piastów (do 1296)

edytuj
Osobny artykuł: Piastowie.

Władcy dyskusyjni (IX–X w.)

edytuj

Trzej bezpośredni poprzednicy Mieszka I są znani jedynie z relacji Galla Anonima. Ich historyczność pozostaje dyskusyjna, jednak obecnie literatura skłania się do uznania listy władców przekazanej przez Galla za zgodną z rzeczywistością[4].

Portret Imię Okres panowania Informacje dodatkowe
  Siemowit IX w. – X w. (?) dyskusyjny władca Polski
  Lestek X w. (?) – X w. (?) dyskusyjny władca Polski
  Siemomysł X w. – X w. dyskusyjny władca Polski

Książęta i królowie (do 1138)

edytuj

Pierwszym władcą Polski potwierdzonym przez współczesne źródła był Mieszko I. Z władców Polski z dynastii Piastów panujących między około 960 a 1138 rokiem trzech dostąpiło koronacji: w 1025 roku Bolesław I Chrobry, w tym samym roku Mieszko II Lambert i w 1076 roku Bolesław II Szczodry.

Według relacji Kosmasa z Pragi w 1085 roku cesarz Henryk IV nadał Wratysławowi II, ówczesnemu władcy Czech, tytuł króla Polski; informacja ta jest jednak odrzucana przez większość badaczy[5].

Portret Imię Okres panowania Informacje dodatkowe
  Mieszko I ok. 960 – 992 Pierwszy władca Polski potwierdzony przez ówczesne źródła.
  Bolesław I Chrobry 992 – 1025 1. król Polski.
Książę Czech.
  Mieszko II Lambert 1025 – 1031 2. król Polski.
  Bezprym 1031 – 1032 Książę Polski.
  Mieszko II Lambert 1032 – 1033 Źródła niemieckie podają, że Mieszko II Lambert zrzekł się korony w 1032 roku. W polskich źródłach do śmierci był tytułowany królem. Otto zmarł w 1033 roku śmiercią naturalną lub skrytobójczo zamordowany przez swego drużynnika. Natomiast Dytryk prawdopodobnie został wygnany z kraju w tym samym roku.
  Otto Bolesławowic
  Dytryk
  Mieszko II Lambert 1033 – 1034 Po śmierci Ottona i wygnaniu brata stryjecznego, Dytryka, Mieszko II Lambert zjednoczył w swym ręku pełnię władzy w Polsce.
  Kazimierz I Odnowiciel 1034 – 1058 Z braku źródeł niejasne jest, kto sprawował władzę w latach 1034–1037, gdyż w tym okresie Kazimierz musiał opuścić kraj. Kronikarze średniowieczni uzupełniali tę lukę Bolesławem Zapomnianym, jednak od końca XIX wieku uznaje się jego postać za zmyśloną. Faktyczne panowanie Kazimierza nastąpiło od 1039 r. lub 1040 r. i trwało aż do jego śmierci w 1058 r.
  Bolesław II Szczodry (Śmiały) 1058 – 1079 3. król Polski

Koronowany w 1076 roku

  Władysław I Herman 1079 – 1086 Po śmierci Kazimierza I Odnowiciela panował na Mazowszu jako lennik Bolesława II Szczodrego.
  Władysław I Herman 1086 – 1089 W 1086 roku zawarto kompromis polityczny pomiędzy Władysławem I Świętym (królem Węgier) a Władysławem Hermanem, na mocy którego Mieszko Bolesławowic otrzymał dzielnicę małopolską a Władysław I Herman zatrzymał władzę zwierzchnią. W 1089 roku z inicjatywy Sieciecha i Judyty Marii otruto Mieszka Bolesławowica i wysłano pierwszego syna Hermana (Zbigniewa) do klasztoru w Saksonii, umożliwiając Bolesławowi Krzywoustemu przyszłe objęcie tronu po ojcu.
  Mieszko Bolesławowic
  Władysław I Herman 1089 – 1098 W 1089 roku, po otruciu Mieszka Bolesławowica, Władysław I Herman stał się na powrót jedynowładcą Polski.
  Władysław I Herman 1098 – 1102 W roku 1098 synowie Władysława (Zbigniew i Bolesław III Krzywousty), przy poparciu możnych, obalili Sieciecha i wymogli na ojcu podział państwa na dzielnice. Zbigniew otrzymał Wielkopolskę, Kujawy i ziemię sieradzko-łęczycką, a Bolesław Małopolskę i Śląsk, zaś Władysław zatrzymał dla siebie Mazowsze wraz z władzą zwierzchnią nad wszystkimi księstwami.
  Zbigniew
  Bolesław III Krzywousty
  Zbigniew 1102 – 1107 Książę wielkopolski, mazowiecki i kujawski w latach 1102–1107.
  Bolesław III Krzywousty Książę małopolski, śląski i sandomierski w latach 1102–1107.
  Bolesław III Krzywousty 1107 – 1138 Książę małopolski, śląski i sandomierski w latach 1102–1107, książę Polski w latach 1107–1138.

Książęta zwierzchni (do 1227)

edytuj

Ustawa sukcesyjna Bolesława III Krzywoustego zapoczątkowała w Polsce okres rozbicia dzielnicowego. Najważniejszym z książąt miał być władca dzielnicy senioralnej (w jej granicach znajdowała się stolica państwa – Kraków), będący zarazem – zgodnie z zasadą senioratu – najstarszym z rodu. Zasada ta została podważona już w 1146 roku wraz z wypędzeniem Władysława II Wygnańca, a załamała się w wyniku decyzji zjazdu łęczyckiego w 1180 roku, chociaż jeszcze w XIII wieku część pretendentów do dzielnicy krakowskiej powoływała się na swoje prawa z racji bycia najstarszym w rodzie. Zasada zwierzchności księcia krakowskiego nad całym państwem (zasada pryncypatu) obowiązywała do śmierci w Gąsawie w 1227 księcia Leszka Białego. Od tego momentu stopniowo postępowało rozdrobnienie ziem Polski, powiązane z umacnianiem się separatyzmu księstw dzielnicowych.

Portret Imię Okres panowania Informacje dodatkowe
  Władysław II Wygnaniec 1138 – 1146 Książę śląski 1138–1146.
  Bolesław IV Kędzierzawy 1146 – 1173 Książę mazowiecki 1138–1173, śląski 1146–1163.
  Mieszko III Stary 1173 – 1177 Po raz pierwszy.
Książę wielkopolski 1138–1179, 1182–1202.

Ze względu na nadmierny fiskalizm i nadużycia władzy wybuchł bunt możnych krakowskich, którzy zaproponowali tron Bolesławowi Wysokiemu.

  Kazimierz II Sprawiedliwy 1177 – 1191 Po raz pierwszy.
Książę wiślicki 1166–1173, sandomierski 1173–1194, mazowiecki 1186–1194.

Możni krakowscy zaproponowali tron Bolesławowi Wysokiemu, ale ten nie był w stanie go objąć ze względu na interwencję Mieszka Plątonogiego, wobec czego księciem ogłoszono Kazimierza.

  Mieszko III Stary 1191 – 1191 Po raz drugi.
Wykorzystując zdradę kasztelana krakowskiego Henryka Kietlicza przejął tron.
  Kazimierz II Sprawiedliwy 1191 – 1194 Po raz drugi.
Kazimierz odbił Kraków z pomocą książąt ruskich.
  Leszek I Biały 1194 – 1198 Po raz pierwszy.
Nieletni, rządy regencyjne matki.
  Mieszko III Stary 1198 – 1199 Po raz trzeci.
Odzyskał władzę dzięki umowie z Heleną Znojemską w zamian za zwrot Kujaw i uznanie Leszka Białego za następcę.
  Leszek I Biały 1199 – 1199 Po raz drugi.
W 1199 wojewoda krakowski Mikołaj i biskup Pełka usunęli Mieszka z tronu, lecz jeszcze w tym samym roku doszło między nimi do ugody.
  Mieszko III Stary 1199 – 1202 Po raz czwarty.
W 1199 wojewoda krakowski Mikołaj i biskup Pełka usunęli Mieszka z tronu, lecz jeszcze w tym samym roku doszło między nimi do ugody.
  Władysław III Laskonogi 1202 – 1206

[a]

Po raz pierwszy.
Książę wielkopolski 1202–1220.

Wojewoda krakowski Mikołaj zażądał usunięcia wojewody sandomierskiego Goworka, a wobec odmowy Leszka, Mikołaj ogłosił księciem Władysława Laskonogiego.

  Leszek I Biały 1206 – 1210

[a]

Po raz trzeci.

Po śmierci wojewody Mikołaja możni ogłosili księciem Leszka.

  Mieszko IV Plątonogi 1210 – 1211 Papież Innocenty III na wniosek księcia śląskiego postanowił pod groźbą klątwy przywrócić zasadę senioratu, a Mieszko udał się na czele armii do Krakowa, gdzie został wpuszczony.

Książę raciborski 1173–1211, opolski 1202–1211.

  Leszek I Biały 1211 – 1225 Po raz czwarty.

Po śmierci Mieszka Leszek wrócił do Krakowa.

  Henryk I Brodaty 1225 – 1225 Po raz pierwszy.
Gdy po klęsce z rąk Prusów Leszek Biały zastosował represje wobec członków odpowiedzialnego za porażkę rodu Gryfitów, ci w odpowiedzi na to w 1225 roku (pod nieobecność księcia Leszka Białego w Krakowie), przywołali na tron krakowski Henryka I Brodatego. Książę śląski od 1201.
  Leszek I Biały 1225 – 1227 Po raz piąty.

Krótkotrwały konflikt z Henrykiem I Brodatym zakończono zawarciem pokoju, wycofaniem się księcia śląskiego z Krakowa, a zarazem wygnaniem Gryfitów z Małopolski. Po śmierci Leszka Białego upada zasada zwierzchnictwa księcia krakowskiego nad Polską.

Książęta krakowscy (do 1291)

edytuj
Portret Imię Okres panowania Informacje dodatkowe
  Władysław III Laskonogi 1228 – 1229 Po raz drugi.
Na mocy umowy sukcesyjnej z Leszkiem Białym. W latach 1228–1229 w jego zastępstwie rządy w dzielnicy senioralnej sprawował Henryk I Brodaty[6].
  Konrad I mazowiecki 1229 – 1232 Po raz pierwszy.
Zajął Kraków zbrojnie. Tytuł księcia krakowskiego przyjął dopiero po śmierci Władysława Laskonogiego[7]. Książę mazowiecki od 1202[8].
  Henryk I Brodaty 1232 – 1238 Po raz drugi.
Przejął tron przy poparciu możnych. Książę śląski od 1201.
  Henryk II Pobożny 1238 – 1241 Tron objął jako następca ojca. Książę śląski od 1238.
  Bolesław II Rogatka 1241 – 1241 Tron objął jako następca ojca. Książę śląski.
  Konrad I mazowiecki 1241 – 1243 Po raz drugi.
Zajął Kraków zbrojnie.
  Bolesław V Wstydliwy 1243 – 1279 Powołany na tron przez możnych.
  Leszek II Czarny 1279 – 1288 Odziedziczył tron na mocy umowy sukcesyjnej z Bolesławem Wstydliwym.

Książę sieradzki i łęczycki.

  Bolesław II mazowiecki 1288 – 1288 Po raz pierwszy.
Książę mazowiecki i sandomierski. Wezwany na tron krakowski przez biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa oraz możnych małopolskich. Jeszcze w tym samym roku został wyparty z Krakowa przez Henryka IV Probusa.
  Henryk IV Prawy 1288 – 1289 Po raz pierwszy.
Książę wrocławski od 1270. Po opanowaniu Krakowa w 1288 roku powrócił na Śląsk. Książę mazowiecki Bolesław II nie zrezygnował jednak z Krakowa. 26 lutego 1289 roku wojska Henryka IV Probusa zostały pokonane przez siły Bolesława II i jego sojuszników. Kraków przejął ponownie Bolesław VII Siemowitowicz.
  Bolesław II mazowiecki 1289 – 1289 Po raz drugi.
Bolesław II mazowiecki po pokonaniu Henryka IV Probusa pod Siewierzem zajął Kraków. Latem 1289 roku zawarł układ z bratem, Konradem II czerskim, oddając mu w zamian za pomoc zbrojną Sandomierz. Krok ten wywołał oburzenie możnych małopolskich, którzy wygnali Bolesława, a na tron przywołali Władysława Łokietka.
  Władysław I Łokietek 1289 – 1289 Po raz pierwszy.
Możni małopolscy niezadowoleni z rządów Bolesława II mazowieckiego, powołali na tron Władysława IV Łokietka, który zajął Kraków, ale już w sierpniu 1289 roku został z niego wyparty przez Henryka IV Probusa. Według legendy Władysław Łokietek zbiegł z miasta w mnisim przebraniu i dzięki pomocy krakowskich franciszkanów w chwili wkraczania do miasta wojsk księcia wrocławskiego.
  Henryk IV Prawy 1289 – 1290 Po raz drugi.
Henryk IV Probus odzyskał władzę w Krakowie. Popierającego Władysława Łokietka biskupa krakowskiego, Pawła z Przemankowa, książę wrocławski nakazał uwięzić. Władysław Łokietek zdołał utrzymać się na tronie książęcym w Sandomierzu.
  Przemysł II 1290 – 1291 Tron objął w wyniku testamentu Henryka IV Prawego.

Książę poznański od 1273, wielkopolski od 1279, gdański od 1294.

Król Polski (1295–1296)

edytuj

Przemysł II utracił władzę w księstwie krakowskim. W 1295 roku został koronowany na króla Polski, choć w rzeczywistości czyniło go to jedynie królem Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego. Zmarł w 1296 roku.

Portret Imię Okres panowania Informacje dodatkowe
  Przemysł II 1295 – 1296 4. król Polski.

Książę poznański od 1273, wielkopolski od 1279, gdański od 1294.

Dynastia Przemyślidów (1291–1306)

edytuj
Osobny artykuł: Przemyślidzi.

W 1291 roku księstwo krakowskie znalazło się w rękach czeskiego króla Wacława II. W 1292 roku zajął on księstwo sandomierskie, a w 1299 roku także Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie.

Książęta krakowscy (1291–1305)

edytuj
Portret Imię Okres panowania Informacje dodatkowe
  Wacław II 1291 – 1305 Zięć Przemysła II.

Królowie Polski (1300–1306)

edytuj

W 1300 roku Wacław II został koronowany na króla Polski przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę.

Wacław II zmarł 21 czerwca 1305 roku i rządy po nim objął jego syn Wacław III. 4 sierpnia 1306 roku został on jednak zamordowany w trakcie przygotowań do wyprawy do Polski. We wrześniu tego samego roku Kraków znalazł się w rękach Władysława I Łokietka.

Portret Imię Okres panowania Informacje dodatkowe
  Wacław II 1300 – 1305 5. król Polski
  Wacław III 1305 – 1306 Nigdy nie przybył do Polski.

W listopadzie 1335 roku na zjeździe wyszehradzkim Jan Luksemburski zrzekł się roszczeń do polskiej korony w zamian za 20 tysięcy kop groszy praskich.

Dynastia Piastów (1306–1370)

edytuj
Osobny artykuł: Piastowie.

W 1306 roku księciem krakowskim został Władysław I Łokietek z kujawskiej linii Piastów, który już wcześniej opanował księstwo sandomierskie. W 1314 roku zajął Wielkopolskę. 20 stycznia 1320 roku został koronowany na króla Polski.

Portret Imię Okres panowania Informacje dodatkowe
  Władysław I Łokietek 1306 – 1333

[b]

6. król Polski.
  Kazimierz III Wielki 1333 – 1370 7. król Polski.

Dynastia Andegawenów (1370–1399)

edytuj
Osobny artykuł: Andegawenowie.

W 1370 roku zmarł Kazimierz III Wielki, król Polski, nie pozostawiając legalnego męskiego potomstwa. Na mocy wcześniejszych umów kolejnym władcą został siostrzeniec zmarłego – Ludwik Węgierski.

Ludwik zmarł w 1382 roku, nie pozostawiając męskiego potomstwa. Zgodnie z wcześniejszymi umowami polski tron miał przypaść jednej z jego córek. Ostatecznie w 1384 roku władcą została najmłodsza, Jadwiga.

Portret Herb Imię Okres panowania Informacje dodatkowe
    Ludwik I Węgierski 1370 – 1382 8. król Polski.
król Węgier.
    Jadwiga I Andegaweńska 1384 – 1399

[c]

9. król Polski.
koregent Władysława II Jagiełły.

Dynastia Jagiellonów (1386–1572)

edytuj
Osobny artykuł: Jagiellonowie.

Jesienią 1384 Jadwiga Andegaweńska przybyła z Węgier do Polski[9], gdzie 16 października tego roku w Krakowie została koronowana przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzantę na króla Polski. Wobec jej małoletności ster rządów w państwie dzierżyli możnowładcy małopolscy, pozostający w kontakcie z jej matką Elżbietą Bośniaczką, jednakże nie powołano regenta, ponieważ, jak pisze Jan Długosz: wszystko co mówiła lub czyniła znamionowało sędziwego wieku powagę.

W 1386 roku królem Polski u boku Jadwigi Andegaweńskiej został Władysław II Jagiełło, wielki książę litewski. Założona przez niego dynastia Jagiellonów panowała w Polsce i w Litwie do 1572 roku. Nie posiadał prawa do dziedzicznego panowania, dlatego następne nominacje na króla odbywały się na zasadach „wolnej elekcji” – wbrew ostatniej woli Kazimierza Wielkiego (w przypadku braku prawnego potomka dziedziczna władza miała wrócić do – kolejnego w linii – Piasta), wymuszonej przez czwartą żonę Władysława II Jagiełły – Zofię Holszańską, z którą miał synów (dzieci z poprzednich małżeństw wcześnie zmarły), przy czym po śmierci poprzednika jako pierwszą wysuwano kandydaturę syna, później męża córki.

Rodzina Jagiellonów „infantką” (spadkobierczynią rodu) wyznaczyła Annę Jagiellonkę (późniejszego króla Polski), a następnie – po śmierci swojego męża Stefana królowa Anna Jagiellonka przekazała tron Rzeczypospolitej synowi swojej siostry – Katarzyny Jagiellonki – Zygmuntowi III Wazie, również na zasadach „wolnej elekcji”. W czasach panowania tej dynastii Polskę i Litwę łączyła unia personalna (władca Wielkiego Księstwa Litewskiego wybierany był również na króla Polski), przekształcona w 1569 roku w unię realną – na skutek wygaśnięcia męskiej linii legalnych następców i pretendentów do polskiej korony.

W latach 1444–1447 Polska nie miała króla. Początkowo liczono się z możliwością powrotu Władysława III Warneńczyka, później jego brat Kazimierz IV Jagiellończyk przez dwa lata toczył pertraktacje z polskimi panami, głównie odnośnie do charakteru unii polsko-litewskiej. Ostatecznie doszli do porozumienia, a Kazimierz Jagiellończyk 25 czerwca 1447 roku został koronowany na króla Polski.

Portret Herb Imię Okres panowania Informacje dodatkowe
    Władysław II Jagiełło 1386 – 1434 10. król Polski
najwyższy książę litewski, wielki książę litewski
    Władysław III Warneńczyk 1434 – 1444

[d]

11. król Polski
król Węgier, najwyższy książę litewski
    Kazimierz IV Jagiellończyk 1447 – 1492 12. król Polski
wielki książę litewski.
    Jan I Olbracht 1492 – 1501 13. król Polski
książę głogowski
    Aleksander I Jagiellończyk 1501 – 1506 14. król Polski
wielki książę litewski
    Zygmunt I Stary 1506 – 1548 15. król Polski
wielki książę litewski
    Zygmunt II August 1548 – 1572 16. król Polski
wielki książę litewski, koregent Zygmunta I

Władcy elekcyjni (1573–1795)

edytuj

W latach 1573–1795 Polską (Koroną), tworzącą wraz z Litwą Rzeczpospolitą Obojga Narodów, rządzili królowie wybierani w drodze wolnej elekcji.

W okresach pomiędzy śmiercią monarchy a wyborem następcy władzę pełnił Interrex.

Anna Jagiellonka 13 grudnia 1575 roku na Rynku Starego Miasta w Warszawie została wybrana w wolnej elekcji królem Polski i wielkim księciem Litwy, ostatecznie dzień później stronnictwo szlacheckie pod przewodnictwem Jana Zamoyskiego uznało ją za króla „Piasta”, „przydając jej na małżonka” księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego[10].

Kilkakrotnie dochodziło na przestrzeni lat do podwójnych elekcji:

Maksymilian II Habsburg, Maksymilian III Habsburg i Franciszek Ludwik Conti są pomijani w zestawieniach polskich władców[11].

Portret Herb Imię Okres panowania Informacje dodatkowe
    Henryk III Walezy 1573 – 1575 Walezjusze
Król Polski, król Francji.
    Anna Jagiellonka 1575 – 1586

[e]

Jagiellonowie
Królowa Polski. Współrządziła z mężem (Stefanem Batorym).
    Stefan Batory 1576 – 1586 Batorowie
Król Polski, Książę Siedmiogrodu.
    Zygmunt III Waza 1587 – 1632 Wazowie
Król Polski, król Szwecji.
    Władysław IV Waza 1632 – 1648 Wazowie
Król Polski, król Szwecji, car Rosji.
    Jan II Kazimierz Waza 1648 – 1668 Wazowie
Król Polski, król Szwecji. Abdykował.
    Michał Korybut Wiśniowiecki 1669 – 1673 Wiśniowieccy
Król „Piast”
    Jan III Sobieski 1674 – 1696 Sobiescy
Król „Piast”
    August II Mocny 1697 – 1704 Wettynowie
Król Polski, książę Saksonii. Abdykował.
    Stanisław Leszczyński 1704 – 1709 Leszczyńscy
Król „Piast”. Abdykował.
    August II Mocny 1709 – 1733 Wettynowie
Król Polski, książę Saksonii.
    Stanisław Leszczyński 1733 – 1736

[f]

Leszczyńscy
Król „Piast”. Książę Lotaryngii i Baru. Abdykował.
 
  August III Sas 1733 – 1763 Wettynowie
Król Polski, książę Saksonii.
    Stanisław August Poniatowski 1764 – 1795 Poniatowscy
Król „Piast”. Abdykował.

Okres zaborów (1795–1918)

edytuj

W latach 1772–1795 Rzeczpospolita Obojga Narodów zniknęła z mapy politycznej Europy, stopniowo podzielona między Imperium Rosyjskie, Królestwo Prus i Monarchię Habsburgów. Dwa pierwsze traktaty rozbiorowe, podobnie jak każdy traktat o zmianie granic, zostały zatwierdzone przez polski Sejm. Trzeci rozbiór, wobec likwidacji państwa, nie mógł być przez stronę polską zatwierdzony, toteż stronami ostatniego traktatu rozbiorowego, podpisanego 24 października 1795 roku, były już wyłącznie państwa zaborcze. Miesiąc później, 25 listopada, w Grodnie abdykował ostatni król Polski – Stanisław August Poniatowski. Zgodnie z ustaleniami państw zaborczych pozostającymi w mocy aż do zakończenia kongreu wiedeńskiego w 1815, żadne z nich nie rościło sobie statusu następcy prawnego Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a tytuł króla Polski miał zostać zniesiony. Władcy państw zaborczych dodawali do swojej tradycyjnej tytulatury określenia związane z ziemiami znajdującymi się w granicach dawnej Rzeczypospolitej:

Księstwo Warszawskie utworzył w 1807 roku z ziem zaboru pruskiego Napoleon Bonaparte, po zwycięstwie nad Prusami. W 1809 roku, po zwycięstwie Francji i Księstwa nad Austrią, przyłączono do niego III zabór austriacki. 26 czerwca 1812 Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego proklamowała odrodzenie Królestwa Polskiego, a Fryderyk August przyjął koronę króla polskiego. Księstwo było okupowane przez Rosjan w latach 1812–1815, a zlikwidowano je na kongresie wiedeńskim w 1815.

Władca Portret władcy Daty panowania Informacje dodatkowe Dynastia
Fryderyk August I   1807–1815 Elektor Saksonii 1763–1806 jako Fryderyk August III, król Saksonii 1806–1827[12]. Wettynowie

Unia personalna z Rosją

edytuj

Królestwo Polskie było związane unią personalną z Imperium Rosyjskim, a cesarze rosyjscy nosili tytuł króla Polski (w dokumentach rosyjskojęzycznych Царь Польский) i byli koronowani w Warszawie, co wynikało z unii.

Władca Portret władcy Daty panowania Informacje dodatkowe Dynastia
Aleksander I   1815–1825 Cesarz Rosji 1801–1825 Romanowowie
Mikołaj I   1825–1831 Cesarz Rosji w latach 1825–1855; koronowany na króla polskiego 24 maja 1829 w Warszawie, zdetronizowany przez Sejm Królestwa Polskiego 25 stycznia 1831.

Unia realna z Rosją po powstaniu listopadowym

edytuj

Cesarze Rosji nosili m.in. tytuł króla Polski po 1831 roku – aż do 1917 roku. Po likwidacji odrębności Królestwa Polskiego w 1831 koronacja na króla Polski odbywała się w Rosji przy okazji koronacji na cesarza imperium i podkreślała zależność od Rosji. Królestwo Polskie było autonomiczną częścią Rosji. Autonomię ciągle ograniczano szczególnie w 1874 roku, ale nigdy formalnie jej nie zniesiono i Królestwo miało odrębny system prawny.

Władca Portret władcy Daty panowania Informacje dodatkowe Dynastia
Mikołaj I   1831–1855 Cesarz Rosji 1825–1855 Romanowowie
Aleksander II   1855–1881 Cesarz Rosji 1855–1881
Aleksander III   1881–1894 Cesarz Rosji 1881–1894
Mikołaj II   1894–1917 Cesarz Rosji 1894–1917
Michał II   1917 Domniemany cesarz Rosji. Nie przyjął tytułu cesarskiego, 16 marca 1917 r. abdykował na rzecz Rządu Tymczasowego.

Królestwo Polskie (1917–1918) zależne od Cesarstwa Niemieckiego i Austro-Węgier

edytuj

W czasie I wojny światowej ziemie polskie zaboru rosyjskiego były okupowane przez Niemcy i Austro-Węgry, które aktem 5 listopada 1916 r. zadeklarowały utworzenie Królestwa Polskiego. Od 12 września 1917 do 14 listopada 1918 roku monarchę i regenta Królestwa Polskiego aktu 5 listopada zastępowała Rada Regencyjna[13], która Orędziem do Narodu Polskiego z 7 października 1918 roku proklamowała niepodległość Polski, zaś w okresie współistnienia prowizorium rządowego Królestwa Polskiego oraz rządu Republiki Polskiej, Radę Regencyjną zastępował od 14 listopada 1918 r. Naczelny Dowódca Józef Piłsudski[14], aż do dekretu Naczelnego Dowódcy z 22 listopada 1918 roku o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, który ustalał ustrój republikański odrodzonej Polski, organizację i kompetencje tymczasowych organów władzy państwowej do momentu ukonstytuowania wybranego w demokratycznych wyborach Sejmu Ustawodawczego, do którego równocześnie Piłsudski rozpisał wybory w oparciu o ordynację proporcjonalną. Dekret formalnie wszedł w życie z dniem jego ogłoszenia w Dzienniku Praw, tj. 29 listopada 1918 roku (Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 41).

Portret Herb Imię Okres rządów Informacje dodatkowe
  Rada Regencyjna 1917 – 1918 W skład rady wchodzili: Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski, Józef Ostrowski
    Józef Piłsudski 1918 Od 11 do 14 listopada 1918 władzę zwierzchnią sprawował wraz z Radą Regencyjną jako Naczelny Dowódca Wojsk Polskich; następnie od dnia 14 listopada samodzielnie, formalnie jako regent Królestwa Polskiego[g], aż do wejścia w dniu 29 listopada 1918 w życie dekretu Naczelnego Dowódcy z dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej (Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 40).

Polska (po 22/29 listopada 1918)

edytuj
Osobny artykuł: Prezydenci Polski.

Zobacz też

edytuj
  1. a b Nie wiadomo, na jak długo Władysław objął panowanie nad ziemią krakowską. Według niektórych historyków kres jego rządów nastąpił jeszcze na jesieni 1202 (np. J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej..., s. 177–178.), według innych (a ta wersja wydaje się prawdopodobniejsza) dopiero w 1206, a nawet w 1210.
  2. Koronowany na króla Polski dopiero w 1320 roku.
  3. Jadwiga Andegaweńska została koronowana w 1384 roku. 18 lutego 1386 poślubiła Władysława II Jagiełłę, który został koronowany na króla Polski 4 marca 1386 roku. Od tego czasu formalnie jako król Polski, zajmowała pozycję równorzędną z Władysławem Jagiełłą, aż do swojej śmierci w 1399 roku.
  4. Po śmierci Władysława III Warneńczyka panowało 3-letnie bezkrólewie.
  5. Anna Jagiellonka została okrzyknięta królem Polski 15 grudnia 1575 roku. 1 maja 1576 poślubiła Stefana Batorego, a następnie została wraz z nim koronowana. Od tego czasu formalnie jako król Polski, zajmowała pozycję równorzędną ze Stefanem Batorym.
  6. W latach 1733–1736, toczyła się wojna o sukcesję polską, pomiędzy stronnikami Augusta III i Stanisława Leszczyńskiego.
  7. tytuł ten jednak nigdy nie był używany.

Przypisy

edytuj
  1. Tytuły Królów polskich.
  2. Jerzy Ochmański: Historia Litwy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 128. ISBN 83-04-03107-8.
  3. Podręczna encyklopedya kościelna, t. XXXI-XXXII, Warszawa 1913, s. 292.
  4. K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, Wrocław-Warszawa 1992, s. 46.
  5. A. Gąsiorowski, Wratysław II, Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 6 cz. 2, s. 599.
  6. B. Zientara, Henryk Brodaty..., wyd. 2, s. 280–281.
  7. B. Zientara, Henryk Brodaty..., wyd. 2, s. 306.
  8. J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej..., s. 179.
  9. Por. Roman Grodecki, Dzieje Polski średniowiecznej. Tom 2. Od roku 1333 do 1506, Kraków 1995, s. 215.
  10. Wacław Sobieski, Kazimierz Lepszy Anna Jagiellonka w: Polski Słownik Biograficzny t. I. Warszawa 1935 s. 129.
  11. Por. J.E. Morby, Dynastie świata..., s. 262–263; Encyklopedia popularna PWN, wyd. 27, s. 659; S. Grzybowski, Dzieje Polski i Litwy..., s. 407.
  12. Jerzy Krasuski Historia Niemiec, Ossolineum, Wyd. I, ISBN 83-04-04422-6, Tablice genealogiczne - cz. V Wettinowie
  13. Art. I ust. 1 patentu w sprawie Władzy Państwowej w Królestwie Polskiem.
  14. Orędzie Rady Regencyjnej w przedmiocie rozwiązania Rady Regencyjnej i przekazania Najwyższej Władzy Państwowej Naczelnemu Dowódcy Wojsk Polskich Józefowi Piłsudskiemu z 14 listopada 1918 r. Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 39

Bibliografia

edytuj