Władcy ziem polskich w czasie zaborów

Ten artykuł należy dopracować:

od 2016-01 → zweryfikować treść i dodać przypisy,
→ usunąć/zweryfikować prawdopodobną twórczość własną.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Władcy ziem polskich w czasie zaborów – w związku z rozbiorami Polski oraz brakiem istnienia w latach 1795–1807 i 1831–1918 suwerennego państwa polskiego, władcy państw, które zagarnęły terytoria I Rzeczypospolitej, używali niektórych tytułów polskich władców – bądź na podstawie uzurpacji, bądź traktatów międzynarodowych.

Ziemie polskie po rozbiorach Polski (1772–1815)

Zabór rosyjski

Cesarze rosyjscy (imperatorowie wszech Rosji) z dynastii Romanowów.

Władca	Lata panowania	Informacje dodatkowe	Dynastia
Katarzyna II	1772–1796	Cesarzowa Rosji, księżniczka von Anhalt-Zerbst	dynastia askańska
Paweł I	1796–1801	Cesarz Rosji 1796-1801	Romanowowie
Aleksander I	1801–1815	Cesarz Rosji 1801-1825	Romanowowie

Zabór pruski

Królowie pruscy z dynastii Hohenzollernów^[1]

Władca	Lata panowania	Informacje dodatkowe	Dynastia
Fryderyk II Wielki	1772–1786	Król Prus 1740–1786	Hohenzollernowie
Fryderyk Wilhelm II	1786–1797	Król Prus 1786–1797
Fryderyk Wilhelm III	1797–1815	Król Prus 1797–1840

Zabór austriacki

Cesarze rzymsscy, królowie Niemiec i arcyksiążęta Austrii (do 1806 r.), a następnie cesarze austriaccy, zarazem królowie Czech, Węgier, Chorwacji, Slawonii, Dalmacji i Iliryi – z dynastii Habsburgów^[2].

Władca	Lata panowania	Informacje dodatkowe	Dynastia
Maria Teresa	1772–1780	Królowa Węgier, Czech, Chorwacji etc. i arcyksiężna Austrii 1740-1780. Małżonka cesarza rzymskiego Franciszka I.	Habsburgowie-Lotaryńscy
Józef II	1772–1790	Od 1765 jako współregent. Od 1780 władca samodzielny. Cesarz rzymski, król Niemiec, Węgier, Czech, Chorwacji etc. i arcyksiążę Austrii 1765–1790.
Leopold II	1790–1792	Cesarz rzymski, król Niemiec, Węgier, Czech, Chorwacji etc. i arcyksiążę Austrii 1790–1792.
Franciszek II	1792–1815	Cesarz rzymski i król Niemiec 1792–1806, cesarz Austrii (jako Franciszek I) 1804–1835, Król Węgier, Czech, Chorwacji etc. i arcyksiążę Austrii 1792–1835, Król Lombardii i Wenecji 1815–1835, Prezydent Związku Niemieckiego 1815-1835.

Księstwo Warszawskie (1807–1815)

Księstwo Warszawskie utworzył w 1807 roku z ziem zaboru pruskiego Napoleon Bonaparte, po zwycięstwie nad Prusami. W 1809 roku, po zwycięstwie Francji i Księstwa nad Austrią, przyłączono do niego III zabór austriacki. 26 czerwca 1812 Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego proklamowała odrodzenie Królestwa Polskiego, a Fryderyk August przyjął koronę króla polskiego. Księstwo było okupowane przez Rosjan w latach 1812-1815, a zlikwidowano je na kongresie wiedeńskim w 1815.

Władca	Portret władcy	Daty panowania	Informacje dodatkowe	Dynastia
Fryderyk August I		1807–1815	Elektor Saksonii 1763–1806 jako Fryderyk August III, król Saksonii 1806-1827^[3].	Wettynowie

Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim (1815–1918)

Królestwo Polskie i ziemie zabrane

Cesarze rosyjscy używali m.in. tytułów cesarza Kijowa, króla Polski (w dokumentach rosyjskojęzycznych Царь Польский)^[a], wielkiego księcia Litwy, Podola i Wołynia, księcia Inflant, Kurlandii, Semigalii, Żmudzi i Białegostoku, pana i wielkiego księcia Połocka, Witebska i Mścisławia. Królestwo Polskie było związane unią personalną z Imperium Rosyjskim, a cesarze rosyjscy byli koronowani w Warszawie, co wynikało z unii. Po likwidacji odrębności Królestwa Polskiego w 1831 koronacja na króla Polski odbywała się w Rosji przy okazji koronacji na cesarza imperium i podkreślała zależność od Rosji. Królestwo Polskie było autonomiczną częścią Rosji. Autonomię ciągle ograniczano szczególnie w 1874 roku, ale nigdy formalnie jej nie zniesiono i Królestwo miało odrębny system prawny.

Unia personalna z Rosją

Władca	Daty panowania	Informacje dodatkowe	Dynastia
Aleksander I	1815–1825	Cesarz Rosji 1801–1825.	Romanowowie
Mikołaj I	1825–1831	Cesarz Rosji w latach 1825–1855; koronowany na króla polskiego 24 maja 1829 w Warszawie, zdetronizowany przez Sejm Królestwa Polskiego 25 stycznia 1831.	Romanowowie
Rząd Narodowy	1831	Po powołaniu 1 grudnia 1830 przez Radę Administracyjną Wydziału Wykonawczego o składzie mieszanym, 3 grudnia rada ta formalnie przestała istnieć, cedując swoje kompetencje na pięcioosobowy Rząd Tymczasowy pod prezesurą księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Organ ten z kolei przekształcił się 21 grudnia 1830 w Radę Najwyższą Narodową. Po przeprowadzeniu 25 stycznia 1831 przez Sejm detronizacji króla Mikołaja I Romanowa zaistniała potrzeba przeniesienia kompetencji głowy państwa.

Unia realna z Rosją po 1831 r.

Władca	Daty panowania	Informacje dodatkowe	Dynastia
Mikołaj I	1831–1855	Cesarz Rosji 1825–1855	Romanowowie
Aleksander II	1855–1881	Cesarz Rosji 1855–1881
Rząd Narodowy	1863–1864	Centralny tajny organ władz powstania styczniowego działający na ziemiach zaboru rosyjskiego.Rząd Narodowy posiadał władzę ustawodawczą i wykonawczą, utworzył własną tajną administrację państwową, odpowiedzialną m.in. za pobór podatków, działanie tajnej poczty, edycję prasy.
Aleksander III	1881–1894	Cesarz Rosji 1881–1894
Mikołaj II	1894–1917	Cesarz Rosji 1894–1917.
Michał II	1917	Domniemany cesarz Rosji. Nie przyjął tytułu cesarskiego, 16 marca 1917 r. abdykował na rzecz Rządu Tymczasowego.

Zabór pruski (od 1866 w składzie Rzeszy Niemieckiej)

Królowie Prus, zarazem od 1866 prezydenci Związku Północnoniemieckiego, a od 1871 cesarze niemieccy^[1], używali tytułu wielkiego księcia poznańskiego, mimo likwidacji autonomii samego księstwa w 1849 roku oraz włączenia go do Niemiec w 1866 r., ponadto nosili tytuły suwerena i księcia zwierzchniego Śląska i hrabstwa kłodzkiego, księcia Krosna [Odrzańskiego], Pomorza, Kamienia [Pomorskiego], Wendów i Kaszubów, margrabiego Górnych i Dolnych Łużyc, pana na Lęborku i Bytowie^[4].

Władca	Daty panowania	Informacje dodatkowe	Dynastia
Fryderyk Wilhelm III	1815–1840	Do 1831 reprezentowany przez księcia-namiestnika Antoniego Henryka Radziwiłła, król Prus 1797–1840	Hohenzollernowie
Fryderyk Wilhelm IV	1840–1861	W 1849 ostatecznie zniósł autonomię Wielkiego Księstwa używając jednak nadal tytułu, podobnie jak jego następcy, król Prus 1840–1861
Wilhelm I	1861–1888	Za jego rządów polskie prowincje Prus formalnie uznano za część Rzeszy Niemieckiej. Król Prus 1861–1888, prezydent Związku Północnoniemieckiego 1866–1871, cesarz niemiecki 1871–1888
Fryderyk III	1888	Król Prus 1888, cesarz niemiecki 1888
Wilhelm II	1888–1918	Król Prus 1888–1918, cesarz niemiecki 1888–1918

Zabór austriacki

Cesarze austriaccy z dynastii Habsburgów^[2], w latach od 1815 do 1866 prezydenci Związku Niemieckiego, zarazem królowie Czech, Węgier, Chorwacji, Slawonii, Dalmacji i Iliryi, władający ziemiami polskimi^[2], nosili tytuły: tytuł króla Galicji i Lodomerii, wielkiego księcia Krakowa^[5], księcia Oświęcimia, Zatoru, Cieszyna oraz Górnego i Dolnego Śląska, margrabiego Moraw, margrabiego Łużyc Dolnych i Górnych.

Władca	Daty panowania	Informacje dodatkowe	Dynastia
Franciszek I	1815–1835	Cesarz Austrii, Król Węgier, Czech, Chorwacji, Lombardii i Wenecji etc. Prezydent Związku Niemieckiego.	Habsburgowie-Lotaryńscy
Ferdynand I	1835–1848	Cesarz Austrii, Król Węgier, Czech, Chorwacji, Lombardii i Wenecji etc. Prezydent Związku Niemieckiego.
Franciszek Józef I	1848–1916	Cesarz Austrii, Król Węgier, Czech, Chorwacji etc. 1848–1916. Król Lombardii i Wenecji 1848–1866. Prezydent Związku Niemieckiego 1848–1866.
Karol I	1916–1918	Cesarz Austrii, Król Węgier, Czech i Chorwacji etc.

Królestwo Polskie (1917–1918) zależne od Cesarstwa Niemieckiego i Austro-Węgier

Osobny artykuł: Królestwo Polskie (1917–1918).

W czasie I wojny światowej ziemie polskie zaboru rosyjskiego były okupowane przez Niemcy i Austro-Węgry, które aktem 5 listopada 1916 r. zadeklarowały utworzenie Królestwa Polskiego. Od 12 września 1917 do 11 listopada 1918 roku monarchę i regenta Królestwa Polskiego aktu 5 listopada zastępowała samodzielnie Rada Regencyjna^[6], Orędziem do Narodu Polskiego z 7 października 1918 roku proklamowała niepodległość Polski, następnie od 11 do 14 listopada sprawowała władzę wspólnie z Naczelnym Dowódcą Józefem Piłsudskim, zaś w okresie od 14 listopada aż do wejścia w życie w dniu 29 listopada 1918 r. dekretu Naczelnego Dowódcy z dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, kompetencje Rady Regencyjnej wykonywał samodzielnie Naczelny Dowódca Józef Piłsudski^[7].

Portret	Herb	Imię	Okres rządów	Informacje dodatkowe
	–	Rada Regencyjna	1917–1918	W skład rady wchodzili: Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski, Józef Ostrowski
		Józef Piłsudski	1918	Od 11 do 14 listopada 1918 władzę zwierzchnią sprawował wraz z Radą Regencyjną jako Naczelny Dowódca Wojsk Polskich; następnie od dnia 14 listopada samodzielnie, formalnie jako regent Królestwa Polskiego^[b], aż do wejścia w dniu 29 listopada 1918 w życie dekretu Naczelnego Dowódcy z dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej (Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 40).

Zobacz też

Władcy Polski

Uwagi

↑ nie używali go przed 1815, zgodnie z ustaleniami podjętymi z Austrią i Prusami. Ustalenia te zmienił kongres wiedeński 1815.
↑ tytuł ten jednak nigdy nie był używany.

Przypisy

↑ ^a ^b Jerzy Krasuski Historia Niemiec, Ossolineum, Wyd. I, ISBN 83-04-04422-6, Tablice genealogiczne - cz. VI Hohenzollernowie
↑ ^a ^b ^c Stanisław Grodziski Franciszek Józef I, Ossolineum, Wyd. III, ISBN 83-04-01541-2, str. 192
↑ Jerzy Krasuski Historia Niemiec, Ossolineum, Wyd. I, ISBN 83-04-04422-6, Tablice genealogiczne – cz. V Wettinowie
↑ Wilhelm II, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-10-29] .
↑ Wielkie Księstwo Krakowskie utworzono po włączeniu Wolnego Miasta Krakowa w 1846 roku w skład zaboru austriackiego. Jednakże tytuł wielkiego księcia Krakowa został włączony do tytułu cesarskiego już 9 sierpnia 1806 roku. Zob.: Georges Frédéric de Martens: Supplement au recueil des principaux traités d’Alliance, de Paix, de Trêve, de Neutralité, de Commerce, de Limites, d’Echange etc. et de plusieurs autres actes servant a la connaissance des relations étrangères des Puissances et Etats de l’Europe. T. IV. Göttingen: Dieterich, 1808, s. 335–336.
↑ Art. I ust. 1 patentu w sprawie Władzy Państwowej w Królestwie Polskiem.
↑ Orędzie Rady Regencyjnej w przedmiocie rozwiązania Rady Regencyjnej i przekazania Najwyższej Władzy Państwowej Naczelnemu Dowódcy Wojsk Polskich Józefowi Piłsudskiemu z 14 listopada 1918 r. Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 39 oraz dekret Naczelnego Dowódcy a dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 40, ogłoszone 29 listopada 1918 r.

[4] używali go przed 1815, zgodnie z ustaleniami podjętymi z Austrią i Prusami. Ustalenia te zmienił kongres wiedeński 1815.

[9] tytuł ten jednak nigdy nie był używany.

[ReferenceA-1] Jerzy Krasuski Historia Niemiec, Ossolineum, Wyd. I, ISBN 83-04-04422-6, Tablice genealogiczne - cz. VI Hohenzollernowie

[ReferenceB-2] Stanisław Grodziski Franciszek Józef I, Ossolineum, Wyd. III, ISBN 83-04-01541-2, str. 192

[3] Jerzy Krasuski Historia Niemiec, Ossolineum, Wyd. I, ISBN 83-04-04422-6, Tablice genealogiczne – cz. V Wettinowie

[5] Wilhelm II, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-10-29] .

[6] Wielkie Księstwo Krakowskie utworzono po włączeniu Wolnego Miasta Krakowa w 1846 roku w skład zaboru austriackiego. Jednakże tytuł wielkiego księcia Krakowa został włączony do tytułu cesarskiego już 9 sierpnia 1806 roku. Zob.: Georges Frédéric de Martens: Supplement au recueil des principaux traités d’Alliance, de Paix, de Trêve, de Neutralité, de Commerce, de Limites, d’Echange etc. et de plusieurs autres actes servant a la connaissance des relations étrangères des Puissances et Etats de l’Europe. T. IV. Göttingen: Dieterich, 1808, s. 335–336.

[7] Art. I ust. 1 patentu w sprawie Władzy Państwowej w Królestwie Polskiem.

[8] Orędzie Rady Regencyjnej w przedmiocie rozwiązania Rady Regencyjnej i przekazania Najwyższej Władzy Państwowej Naczelnemu Dowódcy Wojsk Polskich Józefowi Piłsudskiemu z 14 listopada 1918 r. Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 39 oraz dekret Naczelnego Dowódcy a dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 40, ogłoszone 29 listopada 1918 r.

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]

[6]

[7]

[b]