Metropolia gnieźnieńska

Metropolia gnieźnieńska – jedna z 14 metropolii obrządku łacińskiego w polskim Kościele katolickim. Jest najstarsza w Polsce, gdyż została powołana w 1000 roku przez papieża Sylwestra II.

Metropolia gnieźnieńska

Metropoli Gnesnensis

Bazylika Prymasowska (główna świątynia metropolii)
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Siedziba	Gniezno
Data powołania	1000
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Metropolita	abp Wojciech Polak
Sufragan	Krzysztof Wętkowski Krzysztof Włodarczyk
Dane statystyczne
Liczba diecezji	3
Liczba dekanatów	81
Położenie na mapie Gniezna Gniezno
Położenie na mapie Polski Gniezno
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Gniezno
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego Gniezno
52°32′12,52″N 17°35′33,29″E
Strona internetowa

Historia

Metropolia gnieźnieńska jest pierwszą w Polsce. Powołana została w 1000 roku w trakcie zjazdu gnieźnieńskiego, kiedy to cesarz Otton III odbył pielgrzymkę do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie. W jej skład weszły:

1. archidiecezja gnieźnieńska
2. diecezja kołobrzeska
3. diecezja wrocławska
4. diecezja krakowska
5. diecezja poznańska (od ok. 1012)

Lata 1000–1386

Około 1007–1015 upadła diecezja kołobrzeska. Na jej miejsce powołano diecezję kruszwicką, którą zastąpiła diecezja kujawska ze stolicą we Włocławku. Ponadto powstały diecezja płocka (1075), lubuska (ok. 1124) i kamieńska (1140). W latach 1243–1246 metropolii podlegała diecezja chełmińska, która następnie weszła do metropolii ryskiej.

Około roku 1031 upadła diecezja wrocławska w wyniku reakcji pogańskiej (1031/1032) i najazdu czeskiego księcia Brzetysława I (1038). Na synodzie w Moguncji w październiku 1049 papież Leon IX zgodził się na reaktywowanie diecezji na Śląsku, prawdopodobnie podporządkowując ją metropolii magdeburskiej. W roku 1051 Kazimierz Odnowiciel restytuował diecezję śląską najprawdopodobniej w Ryczynie. Jej siedzibę przeniesiono z powrotem do Wrocławia w roku 1075.

Po napadzie księcia Brzetysława I na Gniezno w roku 1039 upadła metropolia gnieźnieńska. Najprawdopodobniej w roku 1075 król Polski Bolesław Śmiały przywrócił metropolię oraz reorganizował Kościół polski.

1. archidiecezja gnieźnieńska
2. diecezja krakowska
3. diecezja wrocławska (od 1000 do ok. 1031, restytuowana w 1051)
4. diecezja płocka (od 1075)
5. diecezja kruszwicka (ok. 1015 do przełomu XI i XII w.)
6. diecezja kujawska (od ok. 1123)
7. diecezja chełmińska (1243–1246)
8. diecezja kamieńska (po 1373 podległa bezpośrednio papieżowi)
9. diecezja lubuska

Lata 1386–1569

Po unii polsko-litewskiej w skład metropolii weszły nowe diecezje z Wielkiego Księstwa Litewskiego: wileńska (1388) i żmudzka (1421). W 1566 sekularyzowano diecezję lubuską, w tym samym roku metropolii podporządkowano diecezję chełmińską. Od XVI w. pod metropolię podlegała też diecezja łucka (wcześniej pod metropolię lwowską). Skład metropolii od 1569:

1. archidiecezja gnieźnieńska
2. diecezja poznańska
3. diecezja chełmińska (od 1566)
4. diecezja płocka
5. diecezja kujawska
6. diecezja lubuska (do 1566)
7. diecezja łucka
8. diecezja wileńska
9. diecezja krakowska
10. diecezja żmudzka
11. diecezja wrocławska

Lata 1569–1772

Od 1621 metropolii podlegała powołana w 1583 diecezja inflancka. W 1618 powstała diecezja smoleńska. Skład metropolii do 1772:

1. archidiecezja gnieźnieńska
2. diecezja poznańska
3. diecezja chełmińska
4. diecezja płocka
5. diecezja kujawska
6. diecezja łucka
7. diecezja wileńska
8. diecezja inflancka
9. diecezja krakowska
10. diecezja żmudzka
11. diecezja smoleńska
12. diecezja wrocławska

Lata 1772–1815

W wyniku rozbiorów Polski i zmian terytorialnych zanikły diecezje smoleńska i inflancka. Diecezje łucka, wileńska, żmudzka weszły w skład metropolii mohylewskiej, a krakowska przejściowo w skład metropolii lwowskiej. Skład metropolii od 1815:

1. archidiecezja gnieźnieńska
2. diecezja poznańska
3. diecezja chełmińska
4. diecezja płocka
5. diecezja kujawska
6. diecezja wrocławska

Lata 1815–1918

W 1821 zawiązano unię personalną aeque principaliter archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej. W tym samym roku diecezja wrocławska została podporządkowana Stolicy Apostolskiej. Diecezje płocka i kujawska (od 1818 kujawsko-kaliska) znalazły się w Królestwie Polskim w metropolii warszawskiej. Skład metropolii od 1821:

1. archidiecezja gnieźnieńska
2. archidiecezja poznańska
3. diecezja chełmińska

Lata 1918–1945

Po zmianach granicznych i podpisaniu konkordatu w 1925 metropolii gnieźnieńskiej podporządkowano diecezję włocławską. metropolie gnieźnieńska i poznańska w unii personalnej aeque principaliter

1. archidiecezja gnieźnieńska
2. archidiecezja poznańska
3. diecezja chełmińska
4. diecezja włocławska

Lata 1945–1972

W 1946 rozwiązano unię personalną metropolii gnieźnieńskiej i poznańskiej zawiązując unię in persona episcopi archidiecezji gnieźnieńskiej i warszawskiej, tworząc w ten sposób metropolię w składzie:

1. archidiecezja gnieźnieńska
2. diecezja chełmińska
3. diecezja włocławska

Lata 1972–1992

Po zmianach terytorialnych i powołaniu nowych diecezji na Ziemiach Zachodnich w skład metropolii weszły diecezje: gdańska, szczecińsko-kamieńska, koszalińsko-kołobrzeska. Skład metropolii:

1. archidiecezja gnieźnieńska
2. diecezja chełmińska
3. diecezja gdańska
4. diecezja koszalińsko-kołobrzeska
5. diecezja szczecińsko-kamieńska
6. diecezja włocławska

Od roku 1992

Bullą papieską Totus Tuus Poloniae populus rozwiązano unię personalną i utworzono metropolię gnieźnieńską w składzie:

1. archidiecezja gnieźnieńska
2. diecezja włocławska
3. diecezja bydgoska (od 2004)

Diecezje wchodzące w skład metropolii

1. Archidiecezja gnieźnieńska
2. Diecezja włocławska
3. Diecezja bydgoska

Biskupi metropolii

Biskupi diecezjalni

• Metropolita prymas: ks. abp Wojciech Polak (Gniezno)
• Sufragan: ks. bp Krzysztof Wętkowski (Włocławek)
• Sufragan: ks. bp Krzysztof Włodarczyk (Bydgoszcz)

Biskup pomocniczy

• bp Radosław Orchowicz (Gniezno)

Biskupi seniorzy

• abp Józef Kowalczyk (prymas senior) (Gniezno)
• abp Henryk Muszyński (prymas senior) (Gniezno)
• bp Wiesław Mering (Włocławek)
• bp Stanisław Gębicki (Włocławek)
• bp Jan Tyrawa (Bydgoszcz)

Biskup rezydent

• abp Jan Paweł Lenga (Licheń Stary)

Główne świątynie metropolii

• Bazylika prymasowska w Gnieźnie

Bazylika katedralna we Włocławku

• Bazylika katedralna we Włocławku

Katedra w Bydgoszczy

• Katedra w Bydgoszczy

Zobacz też

• biskupi gnieźnieńscy
• biskupi włocławscy
• biskupi bydgoscy
• podział administracyjny Kościoła katolickiego w Polsce
• Nuncjatura Stolicy Apostolskiej w Polsce

Bibliografia

• Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000.