Metropolia gnieźnieńska

Metropolia gnieźnieńska – jedna z 14 metropolii obrządku łacińskiego w polskim Kościele katolickim. Jest najstarsza w Polsce, gdyż została powołana w 1000 roku przez papieża Sylwestra II.

Metropolia gnieźnieńska
Metropoli Gnesnensis
Ilustracja
Bazylika Prymasowska
(główna świątynia metropolii)
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Siedziba

Gniezno

Data powołania

1000

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Metropolita

Wojciech Polak

Sufragan

Krzysztof Wętkowski Krzysztof Włodarczyk

Dane statystyczne
Liczba diecezji

3

Liczba dekanatów

81

Położenie na mapie Gniezna
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego
Ziemia52°32′12,52″N 17°35′33,29″E/52,536811 17,592581
Strona internetowa

Historia edytuj

Metropolia gnieźnieńska jest pierwszą w Polsce. Powołana została w 1000 roku w trakcie zjazdu gnieźnieńskiego, kiedy to cesarz Otton III odbył pielgrzymkę do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie. W jej skład weszły:

  1. archidiecezja gnieźnieńska
  2. diecezja kołobrzeska
  3. diecezja wrocławska
  4. diecezja krakowska
  5. diecezja poznańska (od ok. 1012)

Lata 1000–1386 edytuj

Około 1007–1015 upadła diecezja kołobrzeska. Na jej miejsce powołano diecezję kruszwicką, którą zastąpiła diecezja kujawska ze stolicą we Włocławku. Ponadto powstały diecezja płocka (1075), lubuska (ok. 1124) i kamieńska (1140). W latach 1243–1246 metropolii podlegała diecezja chełmińska, która następnie weszła do metropolii ryskiej.

Około roku 1031 upadła diecezja wrocławska w wyniku reakcji pogańskiej (1031/1032) i najazdu czeskiego księcia Brzetysława I (1038). Na synodzie w Moguncji w październiku 1049 papież Leon IX zgodził się na reaktywowanie diecezji na Śląsku, prawdopodobnie podporządkowując ją metropolii magdeburskiej. W roku 1051 Kazimierz Odnowiciel restytuował diecezję śląską najprawdopodobniej w Ryczynie. Jej siedzibę przeniesiono z powrotem do Wrocławia w roku 1075[1].

Po napadzie księcia Brzetysława I na Gniezno w roku 1039 upadła metropolia gnieźnieńska. Najprawdopodobniej w roku 1075 król Polski Bolesław Śmiały przywrócił metropolię oraz reorganizował Kościół polski[2].

  1. archidiecezja gnieźnieńska
  2. diecezja krakowska
  3. diecezja wrocławska (od 1000 do ok. 1031, restytuowana w 1051)
  4. diecezja płocka (od 1075)
  5. diecezja kruszwicka (ok. 1015 do przełomu XI i XII w.)
  6. diecezja kujawska (od ok. 1123)
  7. diecezja chełmińska (1243–1246)
  8. diecezja kamieńska (po 1373 podległa bezpośrednio papieżowi)
  9. diecezja lubuska

Lata 1386–1569 edytuj

Po unii polsko-litewskiej w skład metropolii weszły nowe diecezje z Wielkiego Księstwa Litewskiego: wileńska (1388) i żmudzka (1421). W 1566 sekularyzowano diecezję lubuską, w tym samym roku metropolii podporządkowano diecezję chełmińską. Od XVI w. pod metropolię podlegała też diecezja łucka (wcześniej pod metropolię lwowską). Skład metropolii od 1569:

  1. archidiecezja gnieźnieńska
  2. diecezja poznańska
  3. diecezja chełmińska (od 1566)
  4. diecezja płocka
  5. diecezja kujawska
  6. diecezja lubuska (do 1566)
  7. diecezja łucka
  8. diecezja wileńska
  9. diecezja krakowska
  10. diecezja żmudzka
  11. diecezja wrocławska

Lata 1569–1772 edytuj

Od 1621 metropolii podlegała powołana w 1583 diecezja inflancka. W 1618 powstała diecezja smoleńska. Skład metropolii do 1772:

  1. archidiecezja gnieźnieńska
  2. diecezja poznańska
  3. diecezja chełmińska
  4. diecezja płocka
  5. diecezja kujawska
  6. diecezja łucka
  7. diecezja wileńska
  8. diecezja inflancka
  9. diecezja krakowska
  10. diecezja żmudzka
  11. diecezja smoleńska
  12. diecezja wrocławska

Lata 1772–1815 edytuj

W wyniku rozbiorów Polski i zmian terytorialnych zanikły diecezje smoleńska i inflancka. Diecezje łucka, wileńska, żmudzka weszły w skład metropolii mohylewskiej, a krakowska przejściowo w skład metropolii lwowskiej. Skład metropolii od 1815:

  1. archidiecezja gnieźnieńska
  2. diecezja poznańska
  3. diecezja chełmińska
  4. diecezja płocka
  5. diecezja kujawska
  6. diecezja wrocławska

Lata 1815–1918 edytuj

W 1821 zawiązano unię personalną aeque principaliter archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej. W tym samym roku diecezja wrocławska została podporządkowana Stolicy Apostolskiej. Diecezje płocka i kujawska (od 1818 kujawsko-kaliska) znalazły się w Królestwie Polskim w metropolii warszawskiej. Skład metropolii od 1821:

  1. archidiecezja gnieźnieńska
  2. archidiecezja poznańska
  3. diecezja chełmińska

Lata 1918–1945 edytuj

Po zmianach granicznych i podpisaniu konkordatu w 1925 metropolii gnieźnieńskiej podporządkowano diecezję włocławską. metropolie gnieźnieńska i poznańska w unii personalnej aeque principaliter

  1. archidiecezja gnieźnieńska
  2. archidiecezja poznańska
  3. diecezja chełmińska
  4. diecezja włocławska

Lata 1945–1972 edytuj

W 1946 rozwiązano unię personalną metropolii gnieźnieńskiej i poznańskiej zawiązując unię in persona episcopi archidiecezji gnieźnieńskiej i warszawskiej, tworząc w ten sposób metropolię w składzie:

  1. archidiecezja gnieźnieńska
  2. diecezja chełmińska
  3. diecezja włocławska

Lata 1972–1992 edytuj

Po zmianach terytorialnych i powołaniu nowych diecezji na Ziemiach Zachodnich w skład metropolii weszły diecezje: gdańska, szczecińsko-kamieńska, koszalińsko-kołobrzeska. Skład metropolii:

  1. archidiecezja gnieźnieńska
  2. diecezja chełmińska
  3. diecezja gdańska
  4. diecezja koszalińsko-kołobrzeska
  5. diecezja szczecińsko-kamieńska
  6. diecezja włocławska

Od roku 1992 edytuj

Bullą papieską Totus Tuus Poloniae populus rozwiązano unię personalną i utworzono metropolię gnieźnieńską w składzie:

  1. archidiecezja gnieźnieńska
  2. diecezja włocławska
  3. diecezja bydgoska (od 2004)

Diecezje wchodzące w skład metropolii edytuj

  1. Archidiecezja gnieźnieńska
  2. Diecezja włocławska
  3. Diecezja bydgoska

Biskupi metropolii edytuj

Biskupi diecezjalni edytuj

Biskup pomocniczy edytuj

Biskupi seniorzy edytuj

Biskup rezydent edytuj

Główne świątynie metropolii edytuj

 
Bazylika katedralna we Włocławku
 
Katedra w Bydgoszczy

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 44, 45, 1994. 
  2. Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 56, 1994. 

Bibliografia edytuj

  • Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000.