Archidiecezja poznańska
Archidiecezja poznańska (łac. Archidioecesis Posnaniensis) – jedna z czternastu archidiecezji Kościoła katolickiego w Polsce obrządku łacińskiego.
 Herb archidiecezji poznańskiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba |
Poznań |
| Data powołania |
968 (diecezja) |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Metropolia | |
| Archikatedra | |
| Biskup diecezjalny |
Stanisław Gądecki |
| Biskup pomocniczy | |
| Biskup senior | |
| Dane statystyczne (2017[1]) | |
| Liczba wiernych |
1 480 000 |
| Liczba kapłanów • w tym diecezjalnych • w tym zakonnych |
1112 |
| Liczba osób zakonnych |
994 |
| Liczba dekanatów |
42 |
| Liczba parafii |
416 |
| Liczba klasztorów |
138 |
| Powierzchnia |
9700 km² |
| |
| 52°24′40,0320″N 16°56′54,1320″E/52,411120 16,948370 | |
| Strona internetowa | |
HistoriaEdytuj
Diecezja poznańska jest historycznie pierwszą diecezją na ziemiach polskich (łac. prima sedes episcoporum Poloniae'[2]), ustanowioną w 968 (dwa lata po chrzcie Mieszka I) jako biskupstwo misyjne podległe bezpośrednio jurysdykcji Stolicy Apostolskiej. Wraz z założeniem stolicy biskupiej rozpoczęła się budowa kościoła katedralnego na terenie podgrodzia poznańskiego grodu (obecnie Ostrów Tumski w Poznaniu). Pierwszym biskupem został Jordan, mianowany przez papieża Jana XIII, który zapoczątkował historię polskiej hierarchii kościelnej. Diecezja początkowo nie została włączona do metropolii gnieźnieńskiej utworzonej w 1000, a dopiero po śmierci bp. Ungera (1012) lub po jej przywróceniu w 1075 za panowania Bolesława Śmiałego. W roku 1038 w wyniku najazdu Brzetysława I diecezja poznańska upadła. Złupiono Wielkopolskę grabiąc cenne relikwie kościelne, które następnie biorący udział w wyprawie biskup praski Sewer złożył w katedrze św. Wita w Pradze[3].
Z chwilą reorganizacji Kościoła i odnowienia biskupstwa diecezja poznańska obejmowała większość Wielkopolski, a także część Mazowsza, gdzie utworzono przed 1252 archidiakonat czerski z kolegiatą w Czersku, od 1406 warszawski (kolegiata przeniesiona w 1399). Możliwe, że archidiakonat mazowiecki powołano już w 1076 i miał początkowo kolegiatę w Grójcu.
W 1298 roku bp Andrzej Zaremba dokonał podziału diecezji na cztery archidiakonaty: archidiakonat poznański, archidiakonat śremski, archidiakonat pszczewski, archidiakonat czerski (od XV wieku jako warszawski).
W 1772 roku w diecezji funkcjonowało 28 dekanatów:
- w archidiakonacie poznańskim: poznański, bukowski, czarnkowski, kostrzyński, obornicki, pyzdrski, rogoziński, średzki;
- w archidiakonacie śremskim: borecki, kościański, koźmiński, krobski, nowomiejski, śmigielski, śremski, wschowski;
- w archidiakonacie pszczewskim: grodziski, lwówecki, zbąski
- w archidiakonacie warszawskim: błoński, garwoliński, gąbiński, grójecki, latowicki, liwski, mszczonowski, piaseczyński, sochaczewski, warecki
Na skutek rozbiorów Polski i wpływu władz zaborczych na działalność Kościoła katolickiego dokonano zmian granic biskupstwa poznańskiego – mazowiecką część wraz z Warszawą odłączono od Poznania i w 1798 utworzono z niej osobne biskupstwo warszawskie (w 1817 roku podniesione do rangi archidiecezji). W 1821 papież Pius VII wydał bullę De salute animarum, w której regulował na nowo organizację kościelną na obszarze państwa pruskiego. Wówczas to podniesiono dotychczasowe biskupstwo poznańskie do rangi archidiecezji oraz połączono unią aeque principaliter z archidiecezją gnieźnieńską, tworząc jedną metropolię. Odtąd biskupi poznańscy nosili tytuł prymasa. W czasach pruskich wielokrotnie dochodziło do napięć pomiędzy zaborcą a władzami kościelnymi. Symbolem prześladowań tamtego okresu jest postać kard. Mieczysława Ledóchowskiego, który musiał opuścić archidiecezję.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i ukształtowaniu się granic dokonano w 1925 roku reorganizacji struktur administracyjnych Kościoła katolickiego w Polsce. Cześć parafii znalazło się na terenie Niemiec, dlatego utworzono Niezależną Prałaturę Pilską. Do archidiecezji poznańskiej przyłączono również z archidiecezji gnieźnieńskiej dekanaty ołobocki i krotoszyński, a oddano dekanaty jarociński i miłosławski. Wybuch II wojny światowej całkowicie odmienił funcjonowanie Kościoła poznańskiego. Okupanci aresztowali i zabijali duchowieństwo, a wiernym uniemożliwiano praktykowanie wiary. Po opuszczeniu kraju przez prymasa Augusta Hlonda, oficjalnie władzę nad archidiecezjami przejął bp Walenty Dymek, który został internowany.
Po II wojnie światowej rozwiązano unię personalną z Gnieznem, a w latach 1946–1992 archidiecezja nie przynależała do żadnej metropolii – podlegała bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Na skutek reformy administracyjnej Kościoła katolickiego w Polsce w 1992 archidiecezja poznańska utraciła kilkadziesiąt parafii z terenu południowej Wielkopolski na rzecz nowo utworzonej diecezji kaliskiej. Równocześnie utworzono metropolię poznańską, w skład której weszła również diecezja kaliska. Ostatnia zmiana granic nastąpiła w 2004, w ramach której oddano część północno-wschodniego (m.in. Ujście, Chodzież, Rogoźno, Skoki) i wschodniego (m.in. Murowana Goślina, Nekla) obszaru na rzecz archidiecezji gnieźnieńskiej.
W ciągu ponad tysiąca lat istnienia biskupstwa poznańskiego posługiwało nim wielu wybitnych duchownych, takich jak biskupi Unger i Jan Lubrański, arcybiskupi Leon Michał Przyłuski, Walenty Dymek, Antoni Baraniak i Jerzy Stroba oraz kardynałowie hr. Mieczysław Halka-Ledóchowski, Edmund Dalbor i August Hlond.
Wśród świętych i błogosławionych pochodzących lub żyjących na terenie archidiecezji są:
- bł. Edmund Bojanowski, ur. w Grabonogu koło Gostynia, działacz społeczny, pedagog, założyciel Zgromadzenia Sióstr Służebniczek
- św. Urszula Ledóchowska, pedagog i wychowawczyni dzieci i młodzieży, założycielka Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego,
- bł. Maria Karłowska, założycielka Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej
- bł. Sancja Szymkowiak, siostra zakonna, posługująca ubogim i jeńcom w czasie II wojny światowej, zmarła w Poznaniu.
- bł. Natalia Tułasiewicz, nauczycielka w Poznaniu, męczenniczka II wojny światowej
- bł. Józef Kut, ksiądz diecezjalny, proboszcz parafii w Gościeszynie, męczennik II wojny światowej
- bł. Marian Konopiński, ksiądz diecezjalny, wikariusz parafii św. Michała Archanioła w Poznaniu, kapelan w Wojsku Polskim, męczennik II wojny światowej
- bł. Włodzimierz Laskowski, ksiądz diecezjalny, proboszcz i dziekan w Lwówku, męczennik II wojny światowej
- bł. Narcyz Putz, ksiądz diecezjalny, społecznik, proboszcz parafii św. Wojciecha w Poznaniu, radny Rady Miasta Poznania, męczennik II wojny światowej
- błogosławieni oratorianie salezjańscy z Poznania, pięciu wychowanków salezjańskich, aresztowanych przez gestapo, zamordowanych w Dreźnie, męczennicy II wojny światowej
- bł. Józef Zapłata, zakonnik ze Zgromadzenia Braci Serca Jezusowego, męczennik II wojny światowej
- bł. Michał Kozal, absolwent Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu, biskup pomocniczy włocławski, męczennik II wojny światowej
a także św. Faustyna Kowalska, św. Jan z Dukli, bł. Rafał Chyliński
Archidiecezję dwukrotnie (1983, 1997) jako papież odwiedził św. Jan Paweł II.
BiskupiEdytuj
.jpg)
Biskup diecezjalnyEdytuj
- abp Stanisław Gądecki – metropolita poznański od 2002, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski od 2014
Biskupi pomocniczyEdytuj
- bp Grzegorz Balcerek (wikariusz generalny) – od 1999
- bp Jan Glapiak (wikariusz generalny) – od 2021
Biskup seniorEdytuj
- bp Zdzisław Fortuniak – biskup pomocniczy poznański w latach 1982–2014, senior od 2014
Biskup rezydentEdytuj
- bp Romuald Kujawski – biskup diecezjalny Porto Nacional w latach 2009–2022, senior od 2022
Główne świątynieEdytuj
- Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu (katedra poznańska) - bazylika mniejsza od 1962 roku ,
- Bazylika Matki Bożej Świętogórskiej Róży Duchownej na Świętej Górze w Gostyniu – bazylika mniejsza od 1972 roku,
- Bazylika Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny w Poznaniu (poznańska fara) – bazylika mniejsza od 2010 roku.
- Bazylika św. Mikołaja w Lesznie – bazylika mniejsza od 2013 roku.
- Bazylika kolegiacka Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach – bazylika mniejsza od 2014 roku.
- Bazylika św. Józefa w Poznaniu – bazylika mniejsza od 2017 roku.
- Bazylika kolegiacka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Środzie Wielkopolskiej - bazylika mniejsza od 2021 roku.
Instytucje archidiecezjalneEdytuj
- Kuria Metropolitalna (Poznań, ul. Ostrów Tumski 2),
- Metropolitalny Sąd Duchowny (Poznań, ul. Ostrów Tumski 5),
- Arcybiskupie Seminarium Duchowne (Poznań, ul. Wieżowa 2/4),
- Wydział Teologiczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Poznań, ul. Wieżowa 2/4),
- Caritas Archidiecezji Poznańskiej (Poznań, Rynek Wildecki 4a),
- Akademia Lubrańskiego - Muzeum Archidiecezjalne (Poznań, ul. Jana Lubrańskiego 1),
- Archiwum Archidiecezjalne (Poznań, ul. Ks. Ignacego Posadzego 2),
- Dom Księży Emerytów (Poznań, ul. Sędziwoja 46),
- Święty Wojciech Dom Medialny (Poznań, ul. Chartowo 5),
- Radio Emaus (Poznań, ul. Chartowo 5)
- Poznański Chór Katedralny (Poznań, ul. Ostrów Tumski 1).
KapitułyEdytuj
- Katedralna (Metropolitalna) przy bazylice archikatedralnej Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu,
- Kolegiacka przy bazylice kolegiackiej Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny w Poznaniu (od 29 kwietnia 1470 roku[4]),
- Kolegiacka przy bazylice kolegiackiej pw. Wniebowzięcia NMP w Środzie Wlkp. (od 13 listopada 1423 roku),
- Kolegiacka przy bazylice kolegiackiej św. Mikołaja w Lesznie,
- Kolegiacka przy bazylice kolegiackiej Matki Boskiej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach (od 20 lutego 1542 roku do 1835 roku i ponownie erygowana w 2000 roku)[5],
PatroniEdytuj
- Św. Stanisław – główny
- Bł. Bogumił – drugorzędny
- Św. Urszula Julia Ledóchowska – drugorzędny
Zgromadzenia zakonneEdytuj
- Męskie – 18 (domy zakonne – 34)
- Żeńskie – 36 (domy zakonne – 104)
Miasta archidiecezjiEdytuj
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Konferencja Episkopatu Polski, Informator 2017, Biblos 2017, ISBN 978-83-7793-478-4.
- ↑ Pierwsza siedziba biskupów Polski – napis umieszczony nad głównym wejściem archikatedry w Poznaniu.
- ↑ Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 59, 1994.
- ↑ Józef Nowacki, Dzieje Archidiecezji Poznańskiej, t. 2, Poznań 1964, s. 608.
- ↑ Józef Nowacki, Dzieje Archidiecezji Poznańskiej, t. 2, Poznań 1964, s. 616-617.
- ↑ Parafie, Archidiecezja Poznańska archpoznan.pl [dostęp 2023-05-04] (pol.).
- ↑ GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, stat.gov.pl [dostęp 2023-05-04] (pol.).
BibliografiaEdytuj
- Ks. Witold Zdaniewicz, ks. Sławomir H. Zaręba, Robert Stępisiewicz Wykaz parafii w Polsce 2006 (s. 471–501) Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC. Warszawa 2006 ISBN 83-85945-17-2.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Artykuł dotyczący dziejów archidiecezji poznańskiej. compu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-28)].
- Herb archidiecezji poznańskiej. archpoznan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-15)].