Archidiecezja poznańska

archidiecezja rzymskokatolicka w Polsce

Archidiecezja poznańska (łac. Archidioecesis Posnaniensis) – jedna z czternastu archidiecezji Kościoła katolickiego w Polsce obrządku łacińskiego.

Archidiecezja poznańska
Archidioecesis Posnaniensis
Ilustracja
Herb archidiecezji poznańskiej
Państwo

 Polska

Siedziba

Poznań
ul. Ostrów Tumski 2

Data powołania

968 (diecezja)
1821 (archidiecezja)

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Metropolia

poznańska

Archikatedra

Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Biskup diecezjalny

Stanisław Gądecki
(metropolita poznański)

Biskup pomocniczy

Grzegorz Balcerek
Jan Glapiak

Biskup senior

Zdzisław Fortuniak

Dane statystyczne (2023[1])
Liczba wiernych

1 500 000

Liczba kapłanów
• w tym diecezjalnych
• w tym zakonnych


711
262

Liczba osób zakonnych

1 212

Liczba dekanatów

43

Liczba parafii

416

Liczba klasztorów

128

Powierzchnia

9700 km²

Mapa
52°24′40,0320″N 16°56′54,1320″E/52,411120 16,948370
Strona internetowa

Historia edytuj

 
Ozdobna mapa prowincji wielkopolskiej zakonu reformatów, ukazująca klasztory na tle podziału administracyjnego Kościoła rzymskokatolickiego w Rzeczypospolitej (1718), przedstawiająca m.in. granice archidiecezji poznańskiej (ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu)

Diecezja poznańska jest historycznie pierwszą diecezją na ziemiach polskich (łac. prima sedes episcoporum Poloniae'[2]), ustanowioną w 968 (dwa lata po chrzcie Mieszka I) jako biskupstwo misyjne podległe bezpośrednio jurysdykcji Stolicy Apostolskiej. Wraz z założeniem stolicy biskupiej rozpoczęła się budowa kościoła katedralnego na terenie podgrodzia poznańskiego grodu (obecnie Ostrów Tumski w Poznaniu). Pierwszym biskupem został Jordan, mianowany przez papieża Jana XIII, który zapoczątkował historię polskiej hierarchii kościelnej. Diecezja początkowo nie została włączona do metropolii gnieźnieńskiej utworzonej w 1000, a dopiero po śmierci bp. Ungera (1012) lub po jej przywróceniu w 1075 za panowania Bolesława Śmiałego. W roku 1038 w wyniku najazdu Brzetysława I diecezja poznańska upadła. Złupiono Wielkopolskę grabiąc cenne relikwie kościelne, które następnie biorący udział w wyprawie biskup praski Sewer złożył w katedrze św. Wita w Pradze[3].

Z chwilą reorganizacji Kościoła i odnowienia biskupstwa diecezja poznańska obejmowała większość Wielkopolski, a także część Mazowsza, gdzie utworzono przed 1252 archidiakonat czerski z kolegiatą w Czersku, od 1406 warszawski (kolegiata przeniesiona w 1399). Możliwe, że archidiakonat mazowiecki powołano już w 1076 i miał początkowo kolegiatę w Grójcu.

W 1298 roku bp Andrzej Zaremba dokonał podziału diecezji na cztery archidiakonaty: archidiakonat poznański, archidiakonat śremski, archidiakonat pszczewski, archidiakonat czerski (od XV wieku jako warszawski).

W 1772 roku w diecezji funkcjonowało 28 dekanatów:

Na skutek rozbiorów Polski i wpływu władz zaborczych na działalność Kościoła katolickiego dokonano zmian granic biskupstwa poznańskiego – mazowiecką część wraz z Warszawą odłączono od Poznania i w 1798 utworzono z niej osobne biskupstwo warszawskie (w 1817 roku podniesione do rangi archidiecezji). W 1821 papież Pius VII wydał bullę De salute animarum, w której regulował na nowo organizację kościelną na obszarze państwa pruskiego. Wówczas to podniesiono dotychczasowe biskupstwo poznańskie do rangi archidiecezji oraz połączono unią aeque principaliter z archidiecezją gnieźnieńską, tworząc jedną metropolię. Odtąd biskupi poznańscy nosili tytuł prymasa. W czasach pruskich wielokrotnie dochodziło do napięć pomiędzy zaborcą a władzami kościelnymi. Symbolem prześladowań tamtego okresu jest postać kard. Mieczysława Ledóchowskiego, który musiał opuścić archidiecezję.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i ukształtowaniu się granic dokonano w 1925 roku reorganizacji struktur administracyjnych Kościoła katolickiego w Polsce. Część parafii znalazło się na terenie Niemiec, dlatego utworzono Niezależną Prałaturę Pilską. Do archidiecezji poznańskiej przyłączono również z archidiecezji gnieźnieńskiej dekanaty ołobocki i krotoszyński, a oddano dekanaty jarociński i miłosławski. Wybuch II wojny światowej całkowicie odmienił funkcjonowanie Kościoła poznańskiego. Okupanci aresztowali i zabijali duchowieństwo, a wiernym uniemożliwiano praktykowanie wiary. Po opuszczeniu kraju przez prymasa Augusta Hlonda, oficjalnie władzę nad archidiecezjami przejął bp Walenty Dymek, który został internowany.

Po II wojnie światowej rozwiązano unię personalną z Gnieznem, a w latach 1946–1992 archidiecezja nie przynależała do żadnej metropolii – podlegała bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Na skutek reformy administracyjnej Kościoła katolickiego w Polsce w 1992 archidiecezja poznańska utraciła kilkadziesiąt parafii z terenu południowej Wielkopolski na rzecz nowo utworzonej diecezji kaliskiej. Równocześnie utworzono metropolię poznańską, w skład której weszła również diecezja kaliska. Ostatnia zmiana granic nastąpiła w 2004, w ramach której oddano część północno-wschodniego (m.in. Ujście, Chodzież, Rogoźno, Skoki) i wschodniego (m.in. Murowana Goślina, Nekla) obszaru na rzecz archidiecezji gnieźnieńskiej. W 2018 roku obchodzono 1050 rocznicę erygowania diecezji.

W ciągu ponad tysiąca lat istnienia biskupstwa poznańskiego posługiwało nim wielu wybitnych duchownych, takich jak biskupi Unger i Jan Lubrański, arcybiskupi Leon Michał Przyłuski, Walenty Dymek, Antoni Baraniak i Jerzy Stroba oraz kardynałowie hr. Mieczysław Halka-Ledóchowski, Edmund Dalbor i August Hlond.

Wśród świętych i błogosławionych pochodzących lub żyjących na terenie archidiecezji są:

a także św. Faustyna Kowalska, św. Jan z Dukli, bł. Rafał Chyliński

Archidiecezję dwukrotnie (1983, 1997) jako papież odwiedził św. Jan Paweł II.

Biskupi edytuj

Osobny artykuł: Biskupi poznańscy.
 
Stanisław Gądecki – metropolita

Biskup diecezjalny edytuj

Biskupi pomocniczy edytuj

Biskup senior edytuj

Biskup rezydent edytuj

Główne świątynie edytuj

 
Archikatedra św. Piotra i Pawła
w Poznaniu

Instytucje archidiecezjalne edytuj

Kapituły edytuj

Patroni edytuj

Zgromadzenia zakonne edytuj

 
Dawny klasztor filipinów w Poznaniu (ob. budynek szkolny)

Miasta archidiecezji edytuj

Miasta archidiecezji poznańskiej
herb miasto dekanat[7] województwo powiat ludność[8] liczba parafii
  Poznań Dekanat Poznań-Nowe Miasto
Dekanat Poznań-Stare Miasto
Dekanat Poznań-Łazarz
Dekanat Poznań-Jeżyce
Dekanat Poznań-Winogrady
Dekanat Poznań-Piątkowo
Dekanat Poznań-Rataje
Dekanat Poznań-Starołęka
Dekanat przeźmierowski (jedna parafia)
wielkopolskie Poznań 545 073 75
  Leszno Dekanat leszczyński wielkopolskie Leszno 61 396 8
  Luboń Dekanat luboński wielkopolskie poznański 32 922 4
  Swarzędz Dekanat swarzędzki wielkopolskie poznański 28 981 5
  Śrem Dekanat śremski wielkopolskie śremski 28 560 4
  Środa Wielkopolska Dekanat średzki wielkopolskie średzki 24 358 3
  Kościan Dekanat kościański wielkopolskie kościański 23 832 4
  Gostyń Dekanat gostyński wielkopolskie gostyński 20 121 3
  Rawicz Dekanat rawicki wielkopolskie rawicki 20 080 3
  Szamotuły Dekanat szamotulski wielkopolskie szamotulski 18 569 2
  Oborniki Dekanat obornicki wielkopolskie obornicki 17 534 3
  Grodzisk Wielkopolski Dekanat grodziski wielkopolskie grodziski 15 163 3
  Mosina Dekanat luboński wielkopolskie poznański 14 536 1
  Nowy Tomyśl Dekanat lwówecki wielkopolskie nowotomyski 13 962 2
  Wolsztyn Dekanat wolsztyński wielkopolskie wolsztyński 12 352 2
  Wronki Dekanat wroniecki wielkopolskie szamotulski 10 771 2
  Czarnków Dekanat czarnkowski wielkopolskie czarnkowski-trzcianecki 10 218 2
  Międzychód Dekanat międzychodzki wielkopolskie międzychodzki 10 216 2
  Kostrzyn Dekanat kostrzyński wielkopolskie poznański 9 827 2
  Puszczykowo Dekanat luboński wielkopolskie poznański 9 408 2
  Opalenica Dekanat bukowski wielkopolskie nowotomyski 9 350 2
  Kórnik, Bnin Dekanat kórnicki wielkopolskie poznański 8 223 2
  Pniewy Dekanat pniewski wielkopolskie szamotulski 8 188 2
  Zbąszyń Dekanat zbąszyński wielkopolskie nowotomyski 7 147 1
  Stęszew Dekanat stęszewski wielkopolskie poznański 5 967 1
  Sieraków Dekanat wroniecki wielkopolskie międzychodzki 5 890 1
  Wieleń (południowa część) Dekanat wieleński wielkopolskie czarnkowsko-trzcianecki 5 811 1
  Buk Dekanat bukowski wielkopolskie poznański 5 667 1
  Śmigiel Dekanat śmigielski wielkopolskie kościański 5 587 2
  Czempiń Dekanat kościański wielkopolskie kościański 5 188 1
  Krobia Dekanat krobski wielkopolskie gostyński 4 426 1
  Rakoniewice Dekanat wolsztyński wielkopolskie grodziski 3 617 1
  Miejska Górka Dekanat rawicki wielkopolskie rawicki 3 126 1
  Lwówek Dekanat lwówecki wielkopolskie nowotomyski 2 956 1
  Poniec Dekanat krobski wielkopolskie gostyński 2 946 1
  Rydzyna Dekanat rydzyński wielkopolskie leszczyński 2 895 1
  Bojanowo Dekanat rawicki wielkopolskie rawicki 2 840 1
  Książ Wielkopolski Dekanat nowomiejski wielkopolskie średzki 2 612 2
  Borek Wielkopolski Dekanat borecki wielkopolskie gostyński 2 435 1
  Osieczna Dekanat rydzyński wielkopolskie leszczyński 2 431 1
  Obrzycko Dekanat szamotulski wielkopolskie szamotulski 2 384 1
  Jutrosin Dekanat jutrosiński wielkopolskie rawicki 1 888 1
  Ostroróg Dekanat szamotulski wielkopolskie szamotulski 1 861 1
  Wielichowo Dekanat grodziski wielkopolskie grodziski 1 696 1
  Krzywiń Dekanat krzywiński wielkopolskie kościański 1 668 1
  Dolsk Dekanat śremski wielkopolskie śremski 1 561 1
  Jaraczewo Dekanat borecki wielkopolskie jarociński 1 374 1

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Rocznik Archidiecezji Poznańskiej 2023, Kuria Matropolitalna w Poznaniu, Poznań 2023, ISBN 978-83-65406-51-4.
  2. Pierwsza siedziba biskupów Polski – napis umieszczony nad głównym wejściem archikatedry w Poznaniu.
  3. Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 59, 1994. 
  4. Józef Nowacki, Dzieje Archidiecezji Poznańskiej, t. 2, Poznań 1964, s. 608.
  5. Józef Nowacki, Dzieje Archidiecezji Poznańskiej, t. 2, Poznań 1964, s. 616-617.
  6. Rocznik Archidiecezji Poznańskiej, Kuria Metropolitalna w Poznaniu, 2013, ISBN 978-83-87487-77-5 (pol.).
  7. Parafie, Archidiecezja Poznańska archpoznan.pl [dostęp 2023-05-04] (pol.).
  8. GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, stat.gov.pl [dostęp 2023-05-04] (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj