Skoczów

miasto w województwie śląskim

Skoczów (niem. Skotschau[2], cz. Skočov) – miasto w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Skoczów.

Skoczów
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Od góry: Wzgórze Kaplicówka z krzyżem papieskim, Pegaz z kościołem św. Piotra i Pawła w tle, ratusz z 1797, zabytkowy rynek
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

cieszyński

Gmina

Skoczów

Aglomeracja

bielska

Data założenia

XIII w.(?)

Prawa miejskie

pod koniec XIV w.(?)

Burmistrz

Rajmund Dedio

Powierzchnia

9,85 km²

Wysokość

310 m n.p.m.

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość


14 550[1]
1477,2 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 33

Kod pocztowy

43-430

Tablice rejestracyjne

SCI

Położenie na mapie gminy Skoczów
Mapa konturowa gminy Skoczów, w centrum znajduje się punkt z opisem „Skoczów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Skoczów”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Skoczów”
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Skoczów”
Ziemia49°48′12″N 18°47′23″E/49,803333 18,789722
TERC (TERYT)

2403104

SIMC

0925198

Urząd miejski
Rynek 1,
43-430 Skoczów
Strona internetowa

Według danych z 31 grudnia 2012 miasto miało 14 868 mieszkańców[3]. Jest jednym z najstarszych miast Śląska Cieszyńskiego (według Jana Długosza najstarszym od źródeł Wisły[4]). Największy ośrodek przemysłowy w powiecie cieszyńskim z kilkoma fabrykami i zakładami produkcyjnymi. Dawniej miasto było głównym ośrodkiem tzw. ruchu ślązakowskiego, od nazwy czasopisma Ślązak.

Położenie

edytuj
 
Skoczów na mapie gminy

Skoczów leży w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego, natomiast odnosząc się do geograficznego aspektu leży na południowym krańcu regionu Dolina Górnej Wisły, będącej częścią Kotliny Oświęcimskiej. Od wschodu, południa i zachodu miasto otacza Pogórze Śląskie, którego skrawek – wschodnie zbocze Górki Wilamowickiej (388 m n.p.m.) – należy do Skoczowa[5].

Według danych z 31 grudnia 2012 powierzchnia miasta wynosiła 9,85 km²[6]. Graniczy od północy z miejscowościami Wiślica, Kiczyce i Pierściec, od wschodu z Kowalami i Pogórzem, od południa z Harbutowicami i Bładnicami, na zachodzie z Międzyświeciem i Wilamowicami, wszystkie te miejscowości należą do gminy Skoczów, jedynie Simoradz, z którym miasto sąsiaduje na północnym zachodzie należy do innej gminy (Dębowiec).

Demografia

edytuj

Piramida wieku mieszkańców Skoczowa w 2014[1]:
 

Lokalna legenda o pochodzeniu nazwy miasteczka, wspomina o rzeczywistym grodzie, który istniał dawniej na terenie Międzyświecia, w górę rzeki Bładnicy. Z czasem zaczęto osiedlać się na obecnym terenie miasta, a stary gród upadł. Miasteczko, które „przeskoczyło” na obecne miejsce nosi więc nazwę Skoczów. W 1327 wymieniony jest jako oppidum Scocoviense. Na mapie Abrahama Orteliusa z 1603 miejscowość widnieje pod nazwą Skoczow. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Skotzovia[7]. Szwajcarski kartograf i geograf Matthäus Merian w swoim dziele „Topographia” wydanym w 1650 podaje dwie zgermanizowane formy nazwy miejscowości: „Skotzaw” oraz „Sckozau”[8]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje nazwę Skoczów oraz niemiecką Skotschau[9].

Historia

edytuj

Dzieje najstarsze

edytuj

Praosadą dzisiejszego Skoczowa było grodzisko położone ok. 2 km na południowy zachód od dzisiejszego centrum (obecnie Międzyświeć). Grodzisko to, założone na miejscu wcześniejszej osady ludności łużyckiej z ok. V w. p.n.e., było zamieszkiwane przez plemię Gołęszyców i funkcjonowało w VII–IX w. n.e. Gród ten początkowo był osadą otwartą, usytuowaną na naturalnie obronnym wzgórzu nad doliną rzeki Bładnicy, ponad jarem zwanym „Piekiełko”. Później osada otoczona została wałem ziemnym i fosą. Uwagę zwraca szczególnie obronna funkcja grodu, będącego prawdopodobnie najbardziej na wschód wysuniętą warownią Gołęszyców, która graniczyć mogła z terenami należącymi już do plemiona Wiślan. Osada została zniszczona w końcu IX w. najprawdopodobniej w wyniku najazdu księcia wielkomorawskiego Świętopełka II i już nie odbudowana[10].

Średniowiecze

edytuj

Za najstarszą pisaną wzmiankę o Skoczowie uważa się czasem[11] dyplom wystawiony przez Mieszka tytułującego się jako dux Oppoliensis et dominus Tessinensis et Ratiboriensis (księcia opolskiego, pana na Cieszynie i Raciborzu, w domyśle Mieszka Otyłego) dla rycerza Przecha z Zabłocia, na którym na liście świadków widniał pisarz książęcy Mikołaj z miejscowości Coczow[12] (Skoczów)[13]. Część badaczy uważa jednak ten dokument za sfałszowany[14]. Idzi Panic bierze też pod uwagę taką możliwość, że mógł się tu wkraść błąd podczas przepisywania tegoż dokumentu, który mógłby być pierwotnie wystawiony przez Mieszka, późniejszego księcia cieszyńskiego w 1282, wówczas jeszcze wraz z młodszym bratem Przemkiem rządzącym księstwem raciborskim obejmującym również kasztelanię cieszyńską i oświęcimską, o wiele prawdopodobniej mogącego tytułować się księciem opolskim, panem na Cieszynie i Raciborzu, niż Mieszko Otyły, który nigdy w podobny sposób się nie tytułował[15]. Zamiast MCCLXXXII (1282) pominięta mogła zostać liczba L, w rezultacie dając rok MCCXXXII (1232)[16].

Jeśli jednak uznać powyższy dokument za fałszywy, to pierwsza pewna wiadomość o miasteczku, oppidum Scocoviense, pochodzi z dyplomu z 1327, kiedy to książę cieszyński Kazimierz I uznał się za lennika króla czeskiego. Sformułowanie oppidum użyte również do Jamnicy (zob. Frydek), zostało użyte w przeciwieństwie do lokowanych i rządzących się już na prawie zachodnim civitates Cieszyna, Bielska i Frysztatu, oznaczało zapewne to, że Skoczów kierował się wówczas jeszcze zwyczajowym prawem polskim[17]. W wymienionym dokumencie lennym wspomina się również gród, który utożsamiać można z późniejszym „skoczowskim zamkiem”. Była to budowla drewniana, jednak na tyle znacząca, że w XV w. przebywali w niej dość często książęta cieszyńscy – świadczą o tym wystawiane tu książęce dokumenty (1424, 1452)[18].

Skoczów najprawdopodobniej powstał jako podgrodzie zamku, oddzielone od niego fosą, które z czasem rozwinęło się we wczesnośredniowieczną osadę targową z nieregularną zabudową. Przedlokacyjne centrum tej osady znajdowało się kilkaset metrów na północ od dzisiejszego rynku, w miejscu gdzie później (najwcześniej pod koniec lat 30. XIV w.) wybudowano kościół parafialny. W pobliżu tego placu przebiegał szlak z Cieszyna, chroniony przez wspomniany gród, idący następnie przez bród (później most) na Wiśle w kierunku Bielska (Starego Bielska). Lokacja miasta wokół nowego rynku na prawie niemieckim nastąpiła hipotetycznie w podobnym czasie co Frydku, tj. pod koniec XIV w[19]. Czasem jako datę przyznania Skoczowowi praw miejskich podaje się 1267[11]. Po raz pierwszy podana została w opublikowanych na początku XX wieku pracach H. Neulinga, który stwierdził, że w 1267 Skoczów dysponował własną pieczęcią miejską z napisem Sigillum civitatis Skocoviensis[20] Ponadto data ta nie posiada żadnego potwierdzenia w źródłach pisanych, zaś sama rzeczona pieczątka pochodzi nie z 1267, a z 1565, jednak rok ten został niezdarnie wyryty przez niezbyt biegłego w sztuce rytownika, a przez Neulinga źle odczytana[21].

Skoczów był w średniowieczu stosunkowo niewielką osadą. W połowie XIII w. mógł liczyć 80–100 mieszkańców, natomiast w roku 1327, w okresie zmiany przynależności państwowej księstwa cieszyńskiego – ok. 200.[22] W II poł. XIV w., po przeniesieniu miasta na prawo niemieckie, liczyło ono 390 mieszkańców (w tym samym czasie Cieszyn – 930)[23]. W tej liczbie ok. 20% stanowić mogli nowi osadnicy, prawdopodobnie Niemcy, sprowadzeni przez nowego zasadźcę[24].

Lokowane miasto charakteryzowało się już regularną zabudową wokół rynku, wydłużoną w kierunku kościoła. Otoczone zostało obwałowaniami drewniano-ziemnymi z dwoma bramami: Bramą Górną w pobliżu obecnej remizy strażackiej, przez który wychodził szlak w kierunku Cieszyna, oraz Bramą Dolną, prawdopodobnie na wschód od kościoła, gdzie przechodził szlak w kierunku Bielska. Za Bramą Górną rozwinęło się Górne Przedmieście o nieregularnej zabudowie rozciągającej się na południe wzdłuż drogi do Harbutowic, natomiast na prawym brzegu Wisły, w miejscu rozwidleniu dróg do okolicznych wsi rozwinęło się Dolne Przedmieście. Całość obszaru na prawym brzegu Wisły nazywane było Dolną Stroną, znajdowały się tutaj również Dolne Pola, Dolny Bór, a na południu Bajerki, których nazwa wywodzi się od określenia bagienki/bagierki (bagna)[25]. W spisie opłat świętopietrza z 1447 r. po raz pierwszy wzmiankowana jest parafia rzymskokatolicka pw. śś. Piotra i Pawła, a na podstawie ich wysokości ludność Skoczowa oszacowana została na ok. 450 obywateli[26]. Skoczów był wówczas przede wszystkim osadą rolno-rzemieślniczą, w dużo mniejszym stopniu handlową. Dopiero napływ ludności z Moraw i Węgier spowodował wyspecjalizowanie się grodu głównie w rzemiośle.

 
Skoczów na mapie Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego – mapa Abrahama Orteliusa z 1603

Prawdopodobnie pod koniec 1469 lub w pierwszych dniach 1470 Skoczów zniszczył pożar, który strawił nadane miasteczku przywileje oraz inne dokumenty. Po tym pożarze z prośbą o potwierdzenie dotychczasowych praw przez księcia cieszyńskiego Kazimierza II udali się rajcy z burmistrzem (co pośrednio potwierdza funkcjonowanie miasta na prawie niemieckim), co stało się 26 stycznia 1470 w Cieszynie, wystawieniem dokumentu, który ponadto rozszerzył dotychczasowe przywileje miejskie Skoczowa m.in. o prawa spadkowe do czwartego pokolenia, jakie zostały nadane wcześniej innym miastom księstwa jako tzw. wielki przywilej[27]. Jest to również najstarszy znany historykom dokument od 1327, informujący o statucie prawnym miasta. W mieście istniała już szkoła i szpital z kaplicą poświadczoną w dokumencie z 1482.

Wiek XVI – reformacja

edytuj

Kolejny pożar niszczy miasto w roku 1531. Po nim pracujący w mieście rzemieślnicy, wzorem innych miast, powołali do życia (lub odnowili swe statuty zniszczone w pożarze z 1469/1470) cechy. Pierwszymi, którzy uzyskali potwierdzenie statutu, byli szewcy w roku 1547. Przed wojną trzydziestoletnią w mieście funkcjonowało już 7 organizacji cechowych: krawcy, kowale ze ślusarzami, piekarze, płóciennicy, rzeźnicy, sukiennicy i szewcy[28]. Największą sławę dla miasta przynieśli garncarze, czyniąc ze Skoczowa centrum oryginalnej ceramiki, z której miasto było znane do początku XX w. W 1550 miasto uzyskało prawo do warzenia piwa, zatem wzbogaciło się o browar mieszczański.

Po objęciu władzy przez księcia Wacława III Adama w księstwie rozpoczął się okres Reformacji, w Skoczowie nowe wyznanie przyjęli zwłaszcza starszyzna cechowa i kupcy. Wkrótce mieszczanie odebrali katolikom kościół parafialny, zostawiając im kościółek szpitalny. Antykatolickie restrykcje nasiliły się po drugim małżeństwie księcia z Sydonią Katarzyną w 1566, kiedy to katolikom odebrano również kościółek Znalezienia Krzyża Świętego. W tym czasie w mieście urodził się przyszły ksiądz i święty katolicki, Jan Sarkander[29][30]. W latach 1573–1577 miasto wraz ze Strumieniem oraz sąsiadującymi wioskami zostało sprzedane Gottardowi z Łagowa (von Logau) na Starej Wsi tworząc skoczowsko-strumieńskie państwo stanowe. Nowy właściciel rozpoczął w 1591 r. przebudowę drewnianego zamku na murowany[18]. Po jego śmierci w 1589 państwo powróciło do Księstwa Cieszyńskiego w 1594 po zakupieniu go przez księcia Adama Wacława.

Wiek XVII – kontrreformacja

edytuj

W 1610 r. Adam Wacław przeszedł na katolicyzm, a do Skoczowa sprowadził z Żywca ks. Wojciecha Gagatkowskiego. Jeszcze w 1652 według wizytatora biskupiego, większość mieszkańców stanowili niekatolicy, sytuacja ta odwróciła się dopiero przed 1687.[31]

 
Rynek z zabytkowymi kamienicami i z późnobarokową figurą Jonasza zwanego Trytonem (1775)
 
Ratusz w Skoczowie (XVIII/XIX w., przebud. XX w.)

XVII w. nie był pomyślny dla Skoczowa. Oprócz licznych klęsk żywiołowych, doszły rozboje wojsk i luźnych oddziałów grasujących po okolicy w czasach wojny trzydziestoletniej oraz epidemie. W czasie jednej z nich zmarło 300 mieszkańców miasta i okolic. Miasto wolno dźwigało się ze zniszczeń, ale już w 1676 cesarz Leopold I potwierdził jego mieszkańcom wszelkie dotychczasowe prawa i przywileje.

Wiek XVIII

edytuj

XVIII w. należy również do tragicznych w historii miasta. W przeciągu 43 lat niszczą Skoczów 2 pożary: w 1713 pożar zamienia miasto w pogorzelisko, a drugi, który wybuchł 7 maja 1756 w zabudowaniach browaru miejskiego, objął całe miasto i zniszczył ponad 100 domów. Po drugim pożarze rozpoczęto budowę Skoczowa murowanego, co mogło się stać dzięki widocznej pomocy ze strony cesarstwa. Odbudowano kościół parafialny pw. św. św. Piotra i Pawła, zamek i budynki śródmieścia. Rozwijały się cechy rzemieślnicze oraz handel. Gdy w roku 1744 uruchomiona została poczta na linii z Krakowa przez Cieszyn do Opawy, w Skoczowie została urządzona stacja przeprzęgania koni. Sześć lat później, na mocy dekretu cesarzowej Marii Teresy z dnia 12 września 1750 r., stacja ta zyskała status stacji pocztowej (była ona 22. stacją licząc od Wiednia). Pierwszym skoczowskim poczmistrzem był Jerzy Jakub Fojcik (Foytzik). Po dwuletnim okresie przerwy w funkcjonowaniu (w l. 1785–1787 poczta mieściła się w sąsiednim Pogórzu)[32] poczmistrz Antoni Habel wybudował nową stację z mieszkaniem służbowym, stajnią, wozownią i stodołami[33]. Rozwijający się ruch towarowo-osobowy przynosił miastu spore dochody. W 1775 r. powstaje rynkowa figura „Neptuna z rybą”, zwanego tu „Jonaszem” lub „Trytonem”, dłuta miejscowego rzeźbiarza Wacława Donaya, którą oglądać można po dzień dzisiejszy. W 1797 r. wzniesiony zostaje istniejący do dziś ratusz.

Wiek XIX

edytuj

Od początku XIX w. przybywa w mieście rzemieślników i kupców, których warsztaty i sklepy funkcjonowały odtąd w większości przez wiele pokoleń, aż do II wojny światowej. Dochody miastu przynosi wzorowo prowadzony las miejski, którego powierzchnia w poł. XIX w. wynosiła 147 ha[34].

Okresy prosperity przerywane są jednak różnymi zdarzeniami negatywnymi. Należały do nich klęski żywiołowe, jak np. wielkie gradobicie z 4 czerwca 1811 r., które zniszczyło uprawy w całej okolicy („wskutek czego nastała ogólna drożyzna, dotychczas w księgach nie notowana”), wielka powódź w sierpniu 1813 r., która dotknęła również sąsiednie kraje („Młyny, dwory, domy, zamki podmyła, sprowadziła okropną nędzę i biedę”), czy też potężne wichury z 30 listopada i 24/25 grudnia 1821 r. („Zrzucanie dachów z domów i wież było czymś zwyczajnym”). Inną uciążliwością były ciągłe przemarsze wojsk: francuskich w 1805 r. i ponownie po kapitulacji Wiednia 13 maja 1809 r., rosyjskich (w sile 4 tys.) w listopadzie tegoż roku, a w maju 1813 r. również polskich pod komendą ks. Józefa Poniatowskiego („którzy, ale potem w bitwie pod Lipskiem niemal wszyscy wraz z komendantem padli...”). Miasto widywało w tych czasach również najdostojniejszych gości: z końcem września 1814 r. przejeżdżał przez Skoczów w drodze na kongres do Wiednia cesarz Rosji Aleksander I, w lipcu 1819 r. – cesarz Franciszek I w towarzystwie małżonki i arcykanclerza Aloisa hr. von Ugarte, a 4 stycznia 1823 r. ponownie cesarz Aleksander I, który wracając z kongresu w Weronie zatrzymał się w skoczowskim zamku na obiad[35]. Splendor z tych wizyt z pewnością nie równoważył kosztów, jakie miasto musiało ponosić przyjmując takich gości.

Od połowy XIX w. datuje się rozwój skoczowskiego przemysłu fabrycznego. Początek dała fabryka sukna przybyłych z Bielska braci Bathelt, założona już w 1833 r. przy dzisiejszej ul. Ustrońskiej[36]. Powstała również fabryka sukna innych bielskich przedsiębiorców, Zipserów; przejęta w 1895 r. przez Heilpernów, przemianowana została na „Pierwszą Śląską Fabrykę Koców Derek i Guń”. Rozwijało się w mieście także garbarstwo. W 1859 morawski kupiec Dawid Spitzer założył duży warsztat garbarski, który (przeniesiony w 1875 r. do budynków po spalonym browarze) z czasem rozrósł się w Fabrykę Skór Dawida Spitzera (1901 r.)[36], produkującą skóry na obuwie i obicia mebli.

Miasto rozwijało się i od 1853 śródmieście oświetlane było do północy 5 lampami olejowymi. Codziennie kursowała przez Skoczów para dyliżansów na trasie z Bielska do Cieszyna, a od grudnia 1855 r. dwa razy dziennie jeździły dyliżanse z pocztą i pasażerami z dworca Kolei Północnej w Pruchnej przez Skoczów do Ustronia[33]. W 1853 Żydzi mieszkający w mieście zbudowali synagogę. Jednocześnie nasilały się konflikty na tle narodowościowym między Polakami a Niemcami, silną pozycję miał dodatkowo „ruch ślązakowski” rozwijany równolegle do zainicjowanego przez Pawła Stalmacha miejscowego polskiego ruchu narodowego wokół polskojęzycznych gazet Nowiny dla ludu wiejskiego, Nowy Czas Theodora Haasego, a tuż po śmierci superintendenta wokół czasopisma Ślązak (stąd ruch nazwano ślązakowskim), organu prasowego nowo założonej Śląskiej Partii Ludowej pod przywództwem skoczowskiego nauczyciela Józefa Kożdonia. Od początku ruch ten cieszył się poparciem, również finansowym, miejscowych niemieckich liberałów i wielokrotnie podkreślał przynależność Ślązaków do niemieckiego kręgu kulturowego, jak np. w niemieckojęzycznych przemówieniach Józefa Kożdonia w Bielsku[37][38].

 
Początek ul. Cieszyńskiej w Skoczowie (od strony rynku) w tle widoczny kościół ewangelicki Świętej Trójcy

W 1865 roku wybudowany został na terenach tzw. Fragsteinu kościół ewangelicki Świętej Trójcy. Wznoszono go staraniem miejscowych luteran w latach 1863–1865. Skoczów był wówczas jednym z niewielu miast Księstwa Cieszyńskiego, w którym nie istniał zbór luterański. Pierwszym pastorem skoczowskim po okresie prześladowań został, pochodzący z Wędryni ks. Jan Karzeł, swoją służbę pełnił do momentu śmierci w 1888 roku, po nim funkcję pastora przejął późniejszy senior i superintendent superintendentury (diecezji) morawsko-śląskiej ks. Andrzej Krzywoń[39]. W 1870 roku powstały w otoczeniu kościoła: budynek plebanii, oraz szkoła ewangelicka.

Na przełomie XIX i XX w. miasto szybko unowocześnia się. W 1888 zbudowano linię kolejową z Cieszyna do Bielska, która przecięła Skoczów i przyspieszyła rozwój miasta. Zbudowano miejską rzeźnię i gazownię, a z czasem wprowadzono elektryczność. W 1904 na Kaplicówce za kościołem ewangelickim zbudowano zbiornik wody dla miejskiej sieci wodociągowej[40]. Pod koniec XIX w. rozpoczęła działalność cegielnia parowa Juliusza Stritzkiego u pn. podnóży Kaplicówki, a w początkach następnego – fabryka kafli Urbanowskiego przy drodze do Ustronia oraz kamieniołomy Józefa Kosowskiego na Podkępiu. Na Górnym Borze Wilhelm Schanzer z Kęt założył w 1902 r. Pierwszą Śląską Fabrykę Wyrobów Cementowych i Kamienia Sztucznego[36]. Powstała również obecna ulica Mickiewicza (Bahnhofstrasse), łącząca centrum ze stacją kolejową. Wzniesiono przy niej reprezentacyjne gmachy nowej szkoły, sądu grodzkiego z więzieniem, a bogaci mieszczanie budowali wzdłuż ulicy swe wille. Rozwój zahamował pożar w 1910, który zniszczył 21 domów w centrum miasta.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 299 budynkach w Skoczowie na obszarze 981 hektarów mieszkało 3241 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 330,4 os./km². z tego 2298 (70,9%) mieszkańców było katolikami, 721 (22,2%) ewangelikami, a 222 (6,8%) wyznawcami judaizmu, 1730 (53,4%) było polsko-, 1432 (44,2%) niemiecko-, a 34 (1%) czeskojęzycznymi[41]. Do 1910 liczba budynków wzrosła do 349, a mieszkańców do 3744, z czego 3705 było zameldowanych na stałe, 2443 (65,3%) było katolikami, 1042 (27,8%) ewangelikami, 247 (6,6%) żydami, a 12 (0,3%) zadeklarowało inną religię lub wyznanie, 1863 (50,3%) było niemiecko- (w tym większość ludności żydowskiej[potrzebny przypis]), 1794 (48,4%) polsko-, a 48 (1,3%) czeskojęzycznymi[42]. Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego w miejscowości mieszkało na początku XX w. 2405 katolików, 584 protestantów i 124 Żydów. Jeżeli chodzi o narodowości 2136 Polaków, 909 Niemców oraz 68 Czechów – informacje te podano na podstawie języka[9].

Dwudziestolecie międzywojenne

edytuj
 
Pomnik ku czci poległych w obronie Śląska Cieszyńskiego 1918–1920 w Skoczowie autorstwa Jana Raszki

Po zakończeniu I wojny światowej Skoczów wraz z całym Śląskiem Cieszyńskim stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej lokalni Polacy utworzyli 14 kompanię Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego w Skoczowie pod dowództwem ppor. Bączka, która podlegała organizacyjnie III baonowi Milicji w Bielsku[43]. 28–30 stycznia 1919 r. pod Skoczowem rozegrała się bitwa pomiędzy armią czechosłowacką oraz wojskiem polskim pod dowództwem płk. Franciszka Latinika. Bitwa została przez polską stronę przegrana, ale Skoczów nie został zajęty przez Czechów, a wieczorem 30 stycznia pod naciskiem państw Ententy zawarto rozejm. Po podziale dawnego Księstwa Cieszyńskiego w 1920 Skoczów znalazł się w granicach Polski, choć występowały tutaj silnie tendencje pro-czechosłowackie (polski komisarz okręgowy w 1919 pisał: Ludność Skoczowa ma sympatie zdecydowanie proczechosłowackie, do tych ludzi nie przemawiają argumenty ideowe, patriotyczne, oni się Polakami nie czują, więc musi się im dać przekonanie, że w Polsce będzie im materialnie lepiej[44]).

 
Muzeum im. Gustawa Morcinka
 
Kobiety w strojach ludowych, 1938

Okres międzywojenny to dalszy rozwój miasta. W Skoczowie zaczęła szybko rozwijać się polska oświata i kultura, powstała polska szkoła ludowa i wydziałowa, gdzie przez wiele lat uczył Gustaw Morcinek. Powstał szereg organizacji politycznych, związkowych i społeczno-kulturalnych. W okresie międzywojennym w miejscowości istniało regionalne gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Cieszynie propagujące sport oraz gimnastykę[45].

Po zainstalowaniu w mieście powszechnego oświetlenia elektrycznego, w 1929 zamknięta została miejska gazownia. Rozrastał się obszar zwartej zabudowy miasta i wzmagał się ruch pojazdów. W 1939 zakończono budowę pierwszej drogowej obwodnicy miasta – obecnej ul. Objazdowej[40].

II wojna światowa

edytuj

Po wybuchu II wojny światowej 2 września o zmierzchu siły polskie opuściły przedpola Skoczowa, wysadzając mosty na Wiśle: kolejowy oraz drogowy i wycofały się w kierunku Bielska. Jeszcze tego samego dnia do miasta wkroczyły oddziały niemieckie. Okres okupacji hitlerowskiej zaznaczył się licznymi ofiarami. Już 27 września 1939 Niemcy wywieźli do Niska nad Sanem wszystkich Żydów płci męskiej w wieku 16–60 lat[40]. 24 kwietnia 1940 hitlerowcy aresztowali i wywieźli do obozów prawie całą polską inteligencję ze Skoczowa i okolic. W zimie 1944 i wiosną 1945, w wyniku wielotygodniowych walk toczonych w okolicy, miasto poważnie ucierpiało. Zniszczonych zostało ok. 65% budynków mieszkalnych, część zakładów przemysłowych, wszystkie mosty, sieć wodociągowa oraz węzeł kolejowy. Ostatecznie miasto zostało zdobyte przez oddziały 1 armii 4 Frontu Ukraińskiego[46].

 
Wzgórze Kaplicówka

Okres powojenny

edytuj

W okresie 1944–1947 działała w tej okolicy silna antykomunistyczna partyzantka (m.in. oddziały Henryka Flame, Emila Ruśnioka, Józefa Borkały oraz grupa „Wędrowiec” Wiktora Kani), którą nowe komunistyczne władze krwawo zwalczały[47]. Po wojnie nastąpiła stopniowa odbudowa miasta oraz rozwój przemysłu. Stare miasto zostało otoczone przez nowe osiedla mieszkaniowe. Rozwijały się również zakłady znane w całej Polsce do dziś, m.in. Skoczowskie Zakłady Wyrobów Filcowych i filia bielskiej Fabryki Samochodów Małolitrażowych[48].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego.

Wydarzeniem dla całego regionu była wizyta w Skoczowie papieża Jana Pawła II (22 maja 1995). Na Kaplicówce została wówczas odprawiona msza dla wiernych, w której udział wzięło około 200 tys. ludzi. Papież dzień wcześniej (21 maja 1995) kanonizował w Ołomuńcu pochodzącego ze Skoczowa Jana Sarkandra.

Zabytki

edytuj
 
Ulica Bielska

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe[49]:

Inne zabytki

edytuj
  • Figury św. Jana Nepomucena i św. Jana Sarkandra z 1794 r.[30]
  • Figura św. Jana Sarkandra z 1890 r.[30]

Znane osoby związane ze Skoczowem

edytuj
  • Gustaw Morcinek – pisarz, poseł, nauczyciel miejscowej szkoły;
  • Jan Sarkander – święty katolicki, patron miasta, męczennik;
  • Karl Sohlich – burmistrz Skoczowa, inicjator nowoczesnego rozwoju miasta oraz budowy wielu gmachów użyteczności publicznej;
  • Józef Kożdoń – polityk śląski, ideolog narodu śląskiego, skoczowski nauczyciel;
  • Karol Śliwka – grafik, twórca wielu log takich jak chociażby „Śliwka” PKO Banku Polskiego;
  • Herbert Czaja – niemiecki polityk, wieloletni poseł do Bundestagu i przewodniczący Związku Wypędzonych.

Kultura

edytuj

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła
 
Kościół ewangelicko-augsburski Świętej Trójcy

Jeden zbór:

Jedna parafia:

Trzy parafie:

Jeden zbór:

Jeden zbór:

  • zbór „Wspólnota Ewangelii”[54]
  • zbór w Skoczowie[55]

Cztery zbory[56]:

  • zbór Skoczów-Miasto
  • zbór Skoczów-Północ
  • zbór Skoczów-Rosyjski
  • zbór Skoczów-Zawiśle

Cmentarze

edytuj

Gospodarka

edytuj

W 1947 uruchomiono prywatną odlewnię żeliwa, którą w 1950 władze komunistyczne przymusowo upaństwowiły. W 1972 weszła ona jako filia w skład Fabryki Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej. W latach 60. XX w. wzniesiono drugi wielki zakład – skoczowską kuźnię, która, jako oddział Kuźni Ustroń, również weszła w skład FSM. W okresie PRL-u w mieście funkcjonowały również Skoczowskie Zakłady Wyrobów Filcowych Polkap (dawna firma Hückel) wyrabiające m.in. kapelusze, Fabryka Koców „Pledan”, Zakłady Garbarskie „Skotan”[57].

Po transformacji ustrojowej część zakładów została postawiona w stan upadłości. Gospodarczy rozwój miasta i gminy został zatrzymany w latach 90., jednak Skoczów pozostał najbardziej uprzemysłowioną miejscowością dzisiejszego powiatu cieszyńskiego. Filia Fabryki Samochodów Małolitrażowych po rozbudowie, już w latach 90. XX w., została sprywatyzowana, po czym, jako Teksid Poland, została wykupiona przez koncern Fiat.

Komunikacja

edytuj

Z dworca kolejowego w Skoczowie odjeżdżają pociągi Kolei Śląskich linii[58]:

Ponadto, w wybranych dniach kursuje pociąg spółki PKP Intercity TLK Wisła z Warszawy do Wisły Głębce. Ze Skoczowa kursują autobusy do Cieszyna, Bielska-Białej, Brennej Bukowej, Brennej Leśnicy, Chybia, Strumienia, Drogomyśla, Ustronia, Wisły, Koniakowa, Ochab, Kowali, Kiczyc, Pierśćca. Przez miasto kursują również przelotowe autobusy np. do Wisły, Warszawy, Krakowa, Lublina, Kołobrzegu i Ustki.

Turystyka

edytuj
 
Tabliczki informacyjne szlaków spacerowych na rynku w Skoczowie
 
Figura św. Jana Sarkandra przy ul. Mickiewicza
 
Pomnik Gustawa Morcinka
przy ul. Mickiewicza

Informacja turystyczna

edytuj

W Skoczowie od 24 maja 2007 przy rynku (Rynek 18) działa Biuro Promocji i Informacji oraz Galeryjka Miejska pod nazwą ARTadres – placówka prowadzona przez Urząd Miejski oraz Miejski Dom Kultury. Miejsce to jest punktem informacyjnym zajmującym się turystyką w Skoczowie i pobliskim Euroregionie Śląska Cieszyńskiego[59].

Szlaki turystyczne i trasy rowerowe

edytuj

Przed stacją kolejową PKP w Skoczowie rozpoczynają się 2 znakowane szlaki turystyczne[60]:

Na obszarze miasta wytyczone są trzy oznakowane szlaki spacerowe. Na Rynku i przy Muzeum im. Gustawa Morcinka umieszczone są duże tablice z mapą i charakterystyką szlaków[61].

  •   Spacerowy Szlak Sarkandrowski – wytyczony w 1993, odnowiony w 2006 prowadzący po miejscach związanych z życiem i kultem św. Jana Sarkandra
  •   Spacerowy Szlak Morcinkowski – wytyczony w 2006, łączący miejsca związane z Gustawem Morcinkiem
  •   Spacerowy Szlak skoczowskich zabytków – wytyczony w 2006, uwzględniający zabytkowe, warte zwiedzenia miejsca
 
Tablica z mapą tras rowerowych w Skoczowie

Trasy rowerowe przebiegające przez Skoczów:

Współpraca międzynarodowa

edytuj

Miasta i gminy partnerskie:

Galeria

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Skoczów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  2. Skoczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 683.
  3. Rocznik demograficzny. Stanu w dniu 31.12.2012 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013.
  4. Concept Intermedia www.sam3.pl, Kultura [online], UM Skoczów [dostęp 2022-02-17].
  5. Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 88. ISBN 978-83-933109-3-7.
  6. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013.
  7. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 181. ISBN 978-83-910595-2-4.
  8. „Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae”. Merian, Frankfurt am Main 1650, s. 180.
  9. a b Skoczów – Słownik geograficzny Królestwa Polskiego.
  10. Wiesław Kuś: Ziemia cieszyńska w okresie wczesnego średniowiecza. W: Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych pod redakcją Idziego Panica. T. I: Śląsk Cieszyński w czasach prehistorycznych. Cz. pierwsza: Ziemia cieszyńska do doby plemiennej. Cieszyn: Starostwo Powiatowe, 2009, s. 232–234. ISBN 978-83-926929-2-8.
  11. a b M. Barański, 2007, s. 430.
  12. Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 294. ISBN 978-83-926929-3-5.
  13. Panic 2005 ↓, s. 68.
  14. Marek Wójcik, Dokumenty i kancelarie książąt opolsko-raciborskich, s. 24, 25.
  15. Panic Idzi: Studia z dziejów Skoczowa w średniowieczu, wyd. Polskie Towarzystwo Historyczne, oddz. w Cieszynie, Cieszyn 1977, ISBN 83-908-299-3-2, s. 57.
  16. Panic 2005 ↓, s. 84.
  17. Panic 2005 ↓, s. 90.
  18. a b Herok Ludwik: Zamek skoczowski,w: „Kalendarz Skoczowski 1996”, wyd. Towarzystwo im. Gustawa Morcinka, Skoczów 1995, ISBN 83-904912-0-6, s. 94–102.
  19. Panic 2005 ↓, s. 105.
  20. H. Neuling: Schlesiens Kirchorte und ihre kirchlichen Stiftungen bis zum Ausgange des Mittelalters, Breslau, 1902, s. 301.
  21. Rok 1267, W: J. Wantuła, Skoczów od zarania do współczesności, Skoczów, 1993, s. 24.
  22. Panic, 1997, s. 54–56.
  23. Ładogórski Tadeusz: Studia nad zaludnieniem Polski XIV w., wyd. Instytut Historii PAN, Wrocław 1958, s. 212.
  24. Panic, 1997, s. 58.
  25. Panic 2005 ↓, s. 154.
  26. Panic 2005 ↓, s. 194.
  27. Panic 2005 ↓, s. 121.
  28. Panic 2005 ↓, s. 195.
  29. Panic 2005 ↓, s. 180.
  30. a b c Michał Zalewski: Święci Jan Sarkander i Jan Nepomucen w Skoczowie na Śląsku Cieszyńskim. kapliczki.info.pl, 2003. [dostęp 2018-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-22)].
  31. Panic 2005 ↓, s. 183.
  32. Neumann Karl Walter (tłum. Maly Henryk O.): Jeden rozdział historii skoczowskiej poczty, w: „Kalendarz skoczowski 2004”, wyd. Towarzystwo im. Gustawa Morcinka, Skoczów 2003, ISBN 83-904911-8-4, s. 66–69.
  33. a b Rydzewski Przemysław: Rys historyczny poczty Skoczów i jej stemple, w: „Kalendarz skoczowski 2004”, wyd. Towarzystwo im. Gustawa Morcinka, Skoczów 2003, ISBN 83-904911-8-4, s. 58–65.
  34. W: „Kalendarz skoczowski 1996”, wyd. Towarzystwo im. Gustawa Morcinka, Skoczów 1995, ISBN 83-904912-0-6, s. 21.
  35. Rużański Józef Leopold: Urbarium proventus paroclitis et Ecclesiae Skocovensis. Historia od mojego wstąpienia do pracy w Skoczowie 1806 r., w: „Kalendarz Skoczowski 1996”, wyd. Towarzystwo im. Gustawa Morcinka, Skoczów 1995, ISBN 83-904912-0-6, s. 104–115 (wszystkie przytoczone cytaty pochodzą z tego tekstu).
  36. a b c Jacek Proszyk: Rozwój przemysłu na Podbeskidziu, w: „Kalendarz skoczowski 2004”, wyd. Towarzystwo im. Gustawa Morcinka, Skoczów 2003, ISBN 83-904911-8-4, s. 82–90.
  37. Grzegorz Wnętrzak: Stosunki polityczne i narodowościowe na pograniczu Śląska Cieszyńskiego i Galicji zachodniej w latach 1897–1920. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014. ISBN 978-83-7780-882-5.
  38. Janusz Gruchała: Dzieje polityczne. W: Śląsk Cieszyński od Wiosny Ludów do I wojny światowej w latach 1848–1918. Krzysztof Nowak (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2013. ISBN 978-83-935147-3-1.
  39. Parafia Skoczów – Parafia Ewangelicko-Augsburska w Skoczowie [online], skoczow.luteranie.pl [dostęp 2020-06-15].
  40. a b c Rocznice, w: „Kalendarz skoczowski 2004”, wyd. Towarzystwo im. Gustawa Morcinka, Skoczów 2003, ISBN 83-904911-8-4, s. 28–29.
  41. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
  42. Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
  43. Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32–37.
  44. Jabłonków w Polsce, a Skoczów w Czechosłowacji? Jak wyglądałyby wyniki plebiscytu? [online], OX.pl [dostęp 2021-02-07].
  45. Jerzy Szczurek 1931 ↓.
  46. „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 87.
  47. Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956, Warszawa–Lublin 2007.
  48. Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2, s. 258.
  49. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  50. Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 listopada 2019 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. wkz.katowice.pl [dostęp 2019-11-02].
  51. Zbory [online], adwent.pl [dostęp 2021-11-12].
  52. Skoczów [online], luteranie.pl [dostęp 2021-11-12].
  53. Zbory Kościoła Wolnych Chrześcijan [online], kwch.org [dostęp 2021-11-09].
  54. Znajdź Kościół [online], kz.pl [dostęp 2021-11-21].
  55. Anna Bieńkuńska i inni, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2019, s. 189, ISBN 978-83-66466-00-5.
  56. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-12-15].
  57. Praca zbiorowa: Mały przewodnik po Polsce hasło „Skoczów”. Warszawa: 1980, s. 258.
  58. PatWebDesign.pl, Liniowy rozkład jazdy | Koleje Śląskie - regionalny przewoźnik kolejowy [online] [dostęp 2024-11-18] (pol.).
  59. ARTadres – Oficjalny serwis kulturalno-promocyjny Skoczowa.
  60. Szlaki turystyczne.
  61. Szlaki spacerowe – Oficjalny serwis kulturalno-promocyjny Skoczowa.
  62. Województwo Śląskie – Śląskie. Pozytywna energia.

Bibliografia

edytuj
  • Jerzy Szczurek: Jednodniówka z okazji 40 lecia „Sokoła” w Cieszynie. Cieszyn: TG „Sokół” w Cieszynie, 1931.
  • Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.
  • Idzi Panic: Studia z dziejów Skoczowa w czasach piastowskich. Skoczów: BIBLOS, 2005. ISBN 83-7332-246-9.
  • Daniel Korbel, O jeden most za daleko, Muzeum Ustrońskie; http://www.muzeum.ustron.pl/?page_id=8572
  • Mirosław Barański: Beskid Śląski. Przewodnik. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2007, s. 430–435. ISBN 978-83-89188-71-7.

Linki zewnętrzne

edytuj