Wikipedia

Czantoria Wielka

szczyt w Beskidach, na granicy polsko-czeskiej

Czantoria Wielka[2][3], Wielka Czantoria[4], cz. Velká Čantoryje, niem. Grosser Czantory-Berg, 995 m n.p.m., gwar. Wielko Czantoryjo – najwyższe wzniesienie Pasma Stożka i Czantorii w Beskidzie Śląskim, dominujące w północnej części tego pasma. Jest jednocześnie szczytem granicznym między Polską a Czechami oraz najwyższym szczytem czeskiej części Beskidu Śląskiego. Przez szczyt przebiega także główny wododział Polski, stanowiący granicę między zlewiskami Wisły i Odry[5].

Czantoria Wielka
Ilustracja
Czantoria Wielka widziana z osiedla Jarzębata w Wiśle
Państwo

 Polska
 Czechy

Położenie

Nydek

Pasmo

Beskid Śląski, Karpaty

Wysokość

995 m n.p.m.

Wybitność

311[1] m

Położenie na mapie Ustronia
Mapa konturowa Ustronia, na dole nieco na lewo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Czantoria Wielka”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się czarny trójkącik z opisem „Czantoria Wielka”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole znajduje się czarny trójkącik z opisem „Czantoria Wielka”
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, blisko centrum na dole znajduje się czarny trójkącik z opisem „Czantoria Wielka”
Ziemia49°40′43″N 18°48′16″E/49,678611 18,804444
Multimedia w Wikimedia Commons
Widok na Czantorię z Równicy
Wieża widokowa na szczycie Wielkiej Czantorii
Widok z Wielkiej Czantorii na północ
Schronisko turystyczne na Czantorii
Leśny kościół na Zakamiyniu

Nazwa i legendy

edytuj

Nazwa „Czantoria” została wzmiankowana w zapiskach po raz pierwszy w dyplomie księcia cieszyńskiego Adama Wacława z dnia 3 października 1615 r., w którym ten rozgranicza swoje posiadłości od dóbr Adama Goczałkowskiego z Goczałkowic[6]. Pierwotna nazwa Czartoryja oznaczała miejsce poryte przez czarty. W roku 1722 wzmiankowany był Mathes Tiesslar auf der Czartory, a w roku 1750 Sallasch (szałas) Welka Czantoria[7].

Z Czantorią wiąże się legenda o śpiących rycerzach i ich trzystu koniach, którzy w olbrzymiej pozłacanej komnacie we wnętrzu góry czekają, by w najtrudniejszych chwilach pomóc Śląskowi jako jego narodowe wojsko. Do tej legendy nawiązuje wytyczona po czantoryjskich stokach 20-kilometrowa Ścieżka Rycerska[8]

Topografia

edytuj

Czantoria Wielka znajduje się w głównym grzbiecie pasma, między Czantorią Małą i przełęczą Beskidek oddzielającą ją od Soszowa Małego. Stoki północno-wschodnie opadają do doliny Wisły i wcinają się w nie dolinki potoków Groniki, Suchy, Bucznik i Gahura[9]. Na wybitnym grzbiecie nad doliną Suchego Potoku jest wzniesienie Kończyn. Po czeskiej stronie w stoki Czantorii Wielkiej wcina się dolina potoku Střelmá[10]. Góra charakteryzuje się stromymi zboczami od wschodu i zachodu – różnica wysokości pomiędzy położonym u stóp góry Ustroniem, a szczytem wynosi 630 m[5]. Porośnięta jest w większości lasami bukowymi i świerkowo-jodłowymi, miejscami z udziałem jaworów, jesionów, modrzewi i in. Po obu stronach granicy państwowej w partiach podszczytowych znajdują się leśne rezerwaty przyrody: po stronie polskiej rezerwat „Czantoria”, a po stronie czeskiej narodowy rezerwat „Čantoryje”. Na zboczach i szczycie Czantorii Wielkiej występują także trawiaste polany. W stokach góry liczne uroczyska i skalne wychodnie. Na zachód od czeskiego schroniska znajduje się kilkunastometrowej wysokości pełne szczelin urwisko, na którym na początku XX wieku trenowano wspinaczkę skalną. Sam szczyt jest natomiast płaski i rozległy[11].

Na Czantorii Wielkiej istnieją jeszcze trzy polany: Bąkowiec, Goryczka i Stokłosica[9].

Historia

edytuj

Na zachodnim zboczu góry, przy czerwonym szlaku do Nydka, w miejscu zwanym Zakamień znajduje się tzw. „Kamień ewangelików”. Jest to kamień graniczny, na którym wyryto znak krzyża, jeden z tzw. leśnych kościołów – miejsce tajnych nabożeństw ewangelickich w epoce kontrreformacji (XVII/XVIII wiek) – wraz z tablicą upamiętniającą Jerzego Trzanowskiego[11].

W latach 30. XX wieku przez Czantorię przemycano do Polski drukowane w Czechach ulotki Komunistycznej Partii Polski, a od 1933 r. na szczycie góry pod kontrolą żandarmów i strażników granicznych działacze komunistyczni organizowali wielkie festyny, łącznie z meczami piłki nożnej[11], rozgrywanymi na dużym, dość równym terenie przy schronisku[12]. Takie wiece zorganizowali np. Karol Śliwka i Fryderyk Kraus w 1933 i 27 maja[12] 1936 roku[8]. Później przez Czantorię przemycano ochotników do Brygad Międzynarodowych w Hiszpanii. W dwudziestoleciu międzywojennym na dużą skalę przez Czartorię szmuglowano towary: z Czechosłowacji do Polski głównie towary przemysłowe (m.in. buty), zaś w kierunku odwrotnym głównie żywność, czasami nawet stadka bydła i nierogacizny[12]. W 1990 r. tłum polskich działaczy politycznych i turystów z Adamem Michnikiem na czele, zerwał na szczycie kordon graniczny protestując przeciwko żelaznej kurtynie w Europie[11].

Poniżej szczytu Czantoria Wielka (ok. 300 m) przy szlaku w kierunku Przełęczy Beskidek znajduje się krzyż upamiętniający śmierć czechosłowackiego żołnierza Klementa Šťastnego w czasie prac tzw. Komisji delimitacyjnej na Ziemi Cieszyńskiej, której zadaniem było wyznaczenie i wytyczenie granicy między Polską a Czechosłowacją[13].

Turystyka

edytuj

Czantoria Wielka jest jednym z najliczniej w polskich Beskidach odwiedzanych szczytów. Zawdzięcza to m.in. kolejce krzesełkowej i wieży widokowej. Na samym szczycie góry, ale po czeskiej stronie granicy, znajduje się stalowa wieża widokowa na Czantorii Wielkiej (wstęp płatny) z platformą na wysokości 29 metrów oraz toalety[11]. Po polskiej stronie są bufety i sklepiki. Na grzbiecie góry, kilkaset metrów na zachód od szczytu, znajduje się czeskie schronisko turystyczne na Czantorii (właściwie pod Czantorią Wielką), zbudowane jeszcze przez niemiecką organizację turystyczną Beskidenverein w 1904 r.[14] Tam też znajdowało się turystyczne przejście graniczne[11].

Czantoria Wielka stanowi duży węzeł szlaków turystycznych, którymi można dojść m.in. na Soszów Wielki, Czantorię Małą, Stożek i Tuł oraz do Ustronia, Nydka i Trzyńca. Przez szczyt przebiega Główny Szlak Beskidzki im. Kazimierza Sosnowskiego[15].

Na położoną poniżej szczytu polanę Stokłosica dociera kolej krzesełkowa „Czantoria” z Ustronia Polany wybudowana w 1967 i zmodernizowana w 2007. Obok górnej stacji znajduje się maszt przekaźnikowy. Czantoria to także dobry punkt widokowy. Obserwować można z niej panoramę Beskidu Śląskiego i Beskidu Morawsko-Śląskiego, rzekę Wisłę oraz Pogórze Śląskie i Górny Śląsk – przy dobrej pogodzie widoczny jest Zbiornik Goczałkowicki i dalej stopniowo w stronę zachodnią – elektrownia Łaziska, miasta: Żory i Jastrzębie-Zdrój, elektrownia Rybnik, hałda w Rydułtowach, miasto Wodzisław Śląski, elektrownia Dziećmorowice, Karwina, Hawierzów i Ostrawa[11].

Szlaki piesze
  z Goleszowa przez Tuł i Małą Czantorię – 3:45 godz., z powrotem 2:45 godz.,
  z Ustronia Centrum przez Małą Czantorię – 3 godz., z powrotem 2:30 godz.,
  z Ustronia Centrum 2.30 godz., z powrotem 1:45 godz.,
  z Ustronia Polany 1.45 godz., z powrotem 1:15 godz.,
  ze Stożka – przez Soszów Wielki i przełęcz Beskidek – 3:45 godz., z powrotem 3:30 godz.,
    z Wisły Centrum przez Soszów Wielki i przełęcz Beskidek – 3:30 godz., z powrotem 2:30 godz.[15],
  na Stożek (lub do Jabłonkowa –   ),
    do Jabłonkowa przez Nydek,
  do Trzyńca.
Inne

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Analiza wybitności polskich szczytów w Karpatach (nad [[Beskidek (Pasmo Czantorii)|przełęczą Beskidek]]) [online].
  2. ↑ Według państwowego rejestru nazw geograficznych.
  3. ↑ Robocza wersja wykazu polskich nazw geograficznych świata [online], ksng.gugik.gov.pl [dostęp 2018-08-14].
  4. ↑ Czantoria, Wielka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-08-14].
  5. ↑ a b Geoportal. Mapa topograficzna [online] [dostęp 2023-05-22].
  6. ↑ Archiwum Państw. Cieszyn, Zespół Komora Cieszyńska, sygn. 85.
  7. ↑ Robert Mrózek, Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego, Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 1984, s. 54, ISBN 82-00-00622-2.
  8. ↑ a b Dariusz Zalega, Bez pana i plebana. 111 gawęd z ludowej historii Śląska, wyd. 1, Warszawa: Wydawnictwo RM, 2021, s. 294, ISBN 978-83-8151-479-8.
  9. ↑ a b Geoportal. Mapa lotnicza [online] [dostęp 2023-06-06].
  10. ↑ Turystyczna i satelitarna mapa Słowacji [online] [dostęp 2023-06-11].
  11. ↑ a b c d e f g Mirosław Barański, Beskid Śląski, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2007, s. 316–321, ISBN 978-83-89188-71-7.
  12. ↑ a b c Jan Rusnok, Pod Czantorią. Gawędy o ziemi rodzinnej, Katowice: Śląsk, 1984, s. 17–29, ISBN 83-216-0439-0.
  13. ↑ Tragický incident na svahu hory Čantoryje v Těšínských Beskydech «Vlast.cz [online], vlast.cz [dostęp 2021-01-01] (cz.).
  14. ↑ Tomasz Biesik, Schroniska górskie dawniej i dziś. Beskid Mały i Beskid Śląski, Bielsko-Biała: Wyd. „Logos” Agnieszka Korzec-Biesik, 2013, s. 214–219, ISBN 978-83-925599-3-1.
  15. ↑ a b Beskid Śląski i Żywiecki. Mapa 1:50 000, Kraków: Compass, 2011, s. 2, ISBN 978-83-7605-084-3.

Linki zewnętrzne

edytuj
 
Widok z wieży na szczycie Wielkiej Czantorii z zaznaczonymi szczytami.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czantoria_Wielka&oldid=74166809”