Żory
Żory (cz. Žáry, Žárov[2], niem. Sohrau) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie śląskim, historycznie na Górnym Śląsku.
miasto na prawach powiatu | |||||
Rynek w Żorach | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Aglomeracja | |||||
Data założenia |
1272 | ||||
Prawa miejskie |
1272 | ||||
Prezydent | |||||
Powierzchnia |
64,59 km² | ||||
Wysokość |
241–284 m n.p.m. | ||||
Populacja (31.12.2020) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
(+48) 32 | ||||
Kod pocztowy |
44-240 | ||||
Tablice rejestracyjne |
SZO | ||||
Położenie na mapie województwa śląskiego ![]() | |||||
Położenie na mapie Polski ![]() | |||||
![]() | |||||
TERC (TERYT) |
2479011 | ||||
SIMC |
0945746 | ||||
Urząd miejski al. Wojska Polskiego 2544-240 Żory | |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Jest jednym z miast należących do Rybnickiego Okręgu Węglowego. Obecnie miasto spełnia funkcje handlową, usługową i logistyczną.
Według danych GUS z 31 grudnia 2021 roku, Żory liczyły 61 839 mieszkańców[1] i były pod względem liczby ludności 17. miastem w województwie śląskim, a także 62. spośród najludniejszych miast w Polsce[3].
Położenie edytuj
Żory leżą na Górnym Śląsku na Płaskowyżu Rybnickim nad rzeką Rudą.
Według danych z 31 grudnia 2012 r. miasto miało 62 052 mieszkańców, a powierzchnia miasta wynosiła 64,64 km²[4].
Na dzień 31 grudnia 2013 r. miasto liczyło 59 960 mieszkańców[5].
1 stycznia 2014 r. miasto Żory powiększyło swoją powierzchnię kosztem Rybnika o 0,26 ha[6].
Żory graniczą z powiatami mikołowskim, pszczyńskim i rybnickim oraz miastami Jastrzębie-Zdrój i Rybnik.
W latach 1945–1954 siedziba gminy Żory i, ponownie, w latach 1977–1982 gminy Żory. W latach 1975–1998 Żory administracyjnie należały do województwa katowickiego.
Według danych z dnia 30 czerwca 2016 r. miasto liczyło 61 942 mieszkańców[7].
Nazwa miasta edytuj
Znaczenie nazwy miasta nie jest jednoznaczne i istnieją dwie teorie na ten temat. Pierwsza wywodzi ją ze staropolszczyzny, od wyżarzania, wypalania lasów co było pierwszym etapem zakładania stałej osady w danym miejscu. Wersja ta związana jest z pierwotną gospodarką żarową, która była elementem wylesiania terenu pod zasiedlenie. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku wywodzi ją z kolei od polskiej nazwy ptaka żurawia. Odnotowuje to następujący fragment: „In den verschiedenen Urkunden wird Sohrau einmal Żoraw, dann Żora und auch Sora genannt. Der Name ist polnischen Ursprungs.”, czyli w języku polskim „W różnych dokumentach notowana jako Żoraw, później Żora, a nawet Sora. Nazwa jest polskiego pochodzenia.”[8].
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis spisanej w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest jako Zary civitate – miasto Zary. W kronice wymienione zostały również wsie założone na prawie polskim iure polonico, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto. Są to obecne dzielnice lub części miasta Żory jak Rogoźna we fragmencie Rogosina in una parte decima solvitur more polonico, Rowień we fragmencie Rovona [Hs. Ronoua.] decima solvitur more polonico, Rój jako Ray, Brodek we fragmencie Brodek similiter solvitur decima more polonico[9][10]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Sora[11].
Polską nazwę Żory oraz niemiecką Sohrau w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[12]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880–1902 notuje nazwę miasta pod polską nazwą Żary oraz niemiecką Sohrau[13]. Polską nazwę Żary oraz w gwarze górnośląskiej Żory, a także niemiecką Sohrau wymienia również w 1896 roku górnośląski pisarz, ksiądz Konstanty Damrot w książce o nazewnictwie miejscowym na Górnym Śląsku. Wymienia również zlatynizowane nazwy zanotowane w łacińskich dokumentach jak Sary oraz Sari[14]. Katalog herbów niemieckich miejscowości, wydany w 1898 roku we Frankfurcie nad Menem, określa polską nazwę jako Zar[15].
Po plebiscycie w 1921 roku i III powstaniu śląskim, gdy miasto znalazło się w granicach Polski jako część autonomicznego województwa śląskiego, postanowiono spolonizować nazwę miasta – rozważano takie nazwy jak „Żuraw”, „Żary”[16] – ostatecznie, w opublikowanym w dniu 5 sierpnia 1922 r. w Dz. Ustaw Śl. Nr. 13, poz. 43, załączniku do rozporządzenia z dnia 17 czerwca 1922 r. (Dz. Ust Śl. Nr. 1, poz. 3), w przedmiocie ustroju powiatowego Województwa Śląskiego, zawierający spis gmin miejskich i wiejskich, obszarów dworskich, oraz miast wyjętych z powiatów po raz pierwszy w akcie normatywnym użyto polskiej nazwy miasta, tj. Żory (Sohrau).
Administracja edytuj
Miasto jest członkiem Związku Subregionu Zachodniego.
Podział administracyjny edytuj
Żory składają się z 9 dzielnic oraz 6 osiedli, które zgodnie z uchwałą z dnia 29 czerwca 2007 roku są również dzielnicami. Oprócz nich istnieją także 2 inne, które nie posiadają żadnego statusu i wchodzą w skład danej dzielnicy gdzie się znajdują. Wszystkie sołectwa w tym dniu utraciły swój statut i uzyskały miano dzielnicy[17].
Dzielnice |
Osiedla (będące również dzielnicami) |
Osiedla wchodzące w skład dzielnic
|
Rada Miasta edytuj
Ugrupowanie | Kadencja 2002-2006[18] | Kadencja 2006-2010[19] | Kadencja 2010-2014[20] | Kadencja 2014-2018[21] | Kadencja 2018-2023[22] |
---|---|---|---|---|---|
Sojusz Lewicy Demokratycznej | 6 (SLD-UP) | 2 (LiD) | – | – | – |
Żorskie Porozumienie i Waldemar Socha | 10 | 6 | 9 | 7 | 9 |
Żorska Samorządność | 7 | – | – | 6 | 7 |
Prawo i Sprawiedliwość | – | 7 | 4 | 6 | 7 |
Platforma Obywatelska | – | 7 | 7 | 4 | – |
Wspólne Żory | – | 1 | – | – | – |
Inicjatywa Społeczna Nasze Żory | – | – | 3 | – | – |
Ochrona środowiska edytuj
Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Żory zostały sklasyfikowane jako 49. najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej[23].
Historia edytuj
W okresie tworzenia się zalążków państwa Polan ziemie dzisiejszych Żor zamieszkiwało plemię Golęszyców, ziemie te znajdowały się w granicach państwa wielkomorawskiego, a następnie, około 921 roku – czeskiego.
Po raz pierwszy nazwa wsi Żory pojawiła się w 1258 roku. 24 lutego 1272 roku książę opolsko-raciborski Władysław podpisał umowę, zawierającą postanowienie o przejściu wsi pod jego władzę oraz o lokacji miasta (na prawie magdeburskim). Miało ono obowiązujący do dziś owalny kształt z prostokątnym rynkiem, dwiema bramami (krakowską i cieszyńską) i murami. Prawdopodobnie już w 1292 roku książę raciborski Przemysław stał się lennikiem króla czeskiego, ale przyjmuje się, że okres lenny rozpoczyna się w 1327 roku. W 1336 roku księstwo przechodzi w ręce Przemyślidów. W latach 1345, 1433 i 1473 Żory były oblegane odpowiednio przez wojska polskie, husyckie i węgierskie. W latach 1521–1532 księstwo po raz ostatni znajdowało się pod panowaniem władców z linii Piastów śląskich, którzy byli lennikami korony czeskiej, po czym władzę na 20 lat przejęli Hohenzollernowie.
W 1526 roku Żory stały się częścią państwa Habsburgów. W roku 1627 podczas wojny trzydziestoletniej wojska protestanckie zajęły Żory. Następnie wojska katolickie zdobyły i zrabowały miasto. W latach 1645–1666 Żory były rządzone przez Wazów (w ramach zastawu całego księstwa). W XVIII wieku Żory podlegały inspekcji podatkowej w Prudniku[24]. W 1742 roku miasto po pierwszej wojnie śląskiej stało się częścią państwa pruskiego, aż do roku 1921. XIX wiek zaznaczył się industrializacją (huta „Waleska”, odlewnia żeliwa „Pawła” i młyn parowy), zbudowano połączenia kolejowe do Orzesza (1884) i Gliwic (1888).
W 1837 roku miasto zostaje określone jako niewielkie: miały się w nim znajdować szpital, dwa kościoły katolickie, dwie bramy, a w 250 domach mieszkało 2800 osób[25].
Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje stosunki ludnościowe na terenie miasta – „(...) sprechen 1264 Einwohner deutsch, 2398 polnisch als Muttersprache(...).”, czyli w tłumaczeniu na język polski „1264 mieszkańców mówi po niemiecku, 2398 po polsku jako językiem macierzystym(...)”[26].
W miejscowości istniało wiele polskich organizacji społecznych i kulturalnych. 28 marca 1920 roku zawiązało się Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Żorach. Inicjatorem był Józef Wyrobek, który założył je wraz z pierwszymi 15 członkami. Gniazdo było oddziałem Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na Górnym Śląsku i liczyło początkowo 39 członków[27]. Funkcjonowały tutaj także regionalne koło Związku Towarzystw Polek, od 1919 roku Towarzystwo Oświaty na Górnym Śląsku im. św. Jacka oraz Chór „Feniks”[28].
W latach 1919–1921 miały miejsce trzy powstania śląskie, w których brali udział również mieszkańcy Żor. W lutym 1919 roku na konferencji paryskiej Czechosłowacja wysunęła roszczenie terytorialne do Żor[29].
W plebiscycie na Śląsku (20 marca 1921) mieszkańcy Żor opowiedzieli się w większości za pozostaniem w państwie niemieckim. Wynik głosowania dla Żor: za Polską 1036 osób, za Niemcami 2353 osoby[30].
Podczas III powstania śląskiego miasto zostało zajęte w nocy z 2/3 maja 1921 roku poprzez zwarty atak oddziałów powstańczych z kierunku północno-wschodniego przeprowadzony przez 2. batalion Nikodema Sobika z pułku żorskiego Antoniego Haberki oraz z kierunku zachodniego przeprowadzonego przez 3. batalion Feliksa Michalskiego z pułku żorskiego. Oddziały te wspierał także batalion dowodzony przez Józefa Szenderę z pułku pszczyńskiego Franciszka Rataja, który atakował miasto od południa. Powstańcy opanowali dworzec, pocztę, budynek Policji Plebiscytowej oraz zdobyli 11 karabinów maszynowych[28].
Po plebiscycie w 1921 roku i III powstaniu śląskim miasto znalazło się w granicach Polski jako część autonomicznego województwa śląskiego.
1 września 1939 roku miasto zajął Wehrmacht, a w październiku Żory zostały bezpośrednio włączone do III Rzeszy. W mieście utworzono polenlager nr 95 Sohrau[31] (1942–1945). W styczniu 1945 roku przez Żory przeszły tzw. marsze śmierci z obozów Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu na stację kolejową w Wodzisławiu Śląskim[32]. Od stycznia do marca tego roku trwały walki sił Armii Czerwonej z wojskami niemieckimi o Żory, w czasie których 80% zabudowy miasta zostało doszczętnie zniszczone. Miasto zostało zajęte przez oddziały 95 Korpusu Piechoty Armii Czerwonej i 1 Czechosłowacką Samodzielną Brygadę Pancerną. W 1975 roku na ówczesnym Placu Braterstwa Broni odsłonięto Pomnik Braterstwa Broni upamiętniający ten fakt[33].
Po wojnie nastąpiła odbudowa miasta. W latach 70. i 80. XX wieku miał miejsce intensywny przyrost demograficzny Żor, związany z rozwojem górnictwa węgla kamiennego i budową osiedli w technologii wielkiej płyty. Po 1989 roku górnictwo zostało objęte restrukturyzacją, co wpłynęło na gwałtowny wzrost bezrobocia w Żorach. W ramach walki z tym zjawiskiem utworzono podstrefę Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej i Żorski Park Przemysłowy, a miasto zmieniło charakter z przemysłowego na handlowo-usługowy.
Pożary edytuj
Specyficzną częścią historii miasta są liczne pożary, w tym m.in.:
- 1552 – spłonęła połowa miasta
- 1661 – spłonął drewniany kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
- 1702 – spłonęły doszczętnie drewniana zabudowa rynku i większość domów przy pobliskich ulicach
- 1807 – spłonął średniowieczny drewniany kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny
Na pamiątkę pożaru z 1702 roku, w jego rocznicę (11 maja), od ponad 300 lat obchodzone jest jedyne w Europie Święto Ogniowe, a do historii pożarów nawiązuje także otwarte w 2014 roku Muzeum Ognia.
Zabytki edytuj
Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe[34]:
- układ urbanistyczny
- gotycki kościół parafialny pw. św. Apostołów Filipa i Jakuba z XV wieku
- plebania z XIX wieku
- kościół ewangelicko-augsburski, 1931 r.
- plebania ewangelicka, 1906 r.
- fragmenty murów obronnych z XIV wieku
- dom, ul. Bramkowa 1 z XIX wieku
- dawny Dom Ludowy „Sala Polska”, obecnie dom kultury, ul. Dolne Przedmieście 1 (XIX/XX w.)
- dom, ul. Dolne Przedmieście 5, 2 poł. XIX wieku
- dom, ul. Dworcowa 1, XIX wiek
- zespół domu, ul. Dworcowa 6, 1903 r. (dom, ob. szkoła muzyczna oraz ogród)
- niskie kamieniczki powstałe z cegieł muru obronnego przy ul. Murarskiej (nr: 11, 13, 19, 35, 37)
- kamienice na rynku z XIX wieku (nr: 1, 12, 23)
- domy przy ulicy generała Szeptyckiego, z XIX wieku (nr: 4, 6, 9, 12, 19[35])
- domy przy ulicy Szerokiej z XIX wieku (nr: 7, 8[36], 12, 14, 16, 20)
- Pałac w Żorach klasycystyczny z przełomu XVII i XVIII w., w dzielnicy Baranowice
- dom przy ul. Wodzisławskiej 111, z końca XIX wieku, w dzielnicy Rogoźna
- kapliczka przy ul. Rybnickiej z XIX wieku, w dzielnicy Rowień
Pełna lista zabytków:
Poza obiektami wpisanymi w rejestr zabytków, na uwagę zasługują także inne obiekty, o znaczeniu historycznym:
- Kapliczka przy ul. Murarskiej
- Kamienne krzyże pokutne na starym cmentarzu przy ul. Męczenników Oświęcimskich oraz w dzielnicy Rogoźna na posesji przy ul. Wodzisławskiej
- cmentarz żydowski – 1818 r.
Parki edytuj
- Park Cegielnia
- Park Staromiejski
Trasy rowerowe edytuj
Przez miejscowość przebiegają następujące trasy rowerowe:
Demografia edytuj

Największą populację Żory odnotowały w 1994 – 67 107 mieszkańców.
- Piramida wieku mieszkańców Żor w 2014 roku[7].
Struktura ludności edytuj
Gospodarka edytuj
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (2020) w PLN – 4 781,16 zł, czyli 86,6% średniej krajowej[42].
W końcu grudnia 2013 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Żorach obejmowała ok. 2,0 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 10,9% do aktywnych zawodowo[40].
Infrastruktura i transport edytuj
Infrastruktura drogowa
Przez Żory (dzielnice: Rowień-Folwarki i Rój) przebiega autostrada A1 łącząca południe z północą kraju. Przez miasto przebiegają następujące drogi:
- Autostrada A1 (Gdańsk – Toruń – Łódź – Częstochowa – Gliwice – Żory – Gorzyczki)
- Droga krajowa nr 81 (Katowice (A4) – Mikołów – Łaziska Górne – Żory – Skoczów (S52) – Harbutowice)
- Droga wojewódzka nr 924 (Kuźnia Nieborowska – Knurów – Czerwionka-Leszczyny – Żory)
- Droga wojewódzka nr 932 (Wodzisław Śląski – Świerklany – Żory)
- Droga wojewódzka nr 935 (Racibórz – Rybnik – Żory – Pszczyna)
Komunikacja miejska
Miasto posiada Bezpłatną Komunikację Miejską (BKM), która jest organizowana przez Urząd Miasta w Żorach. W mieście działają też płatne linie MZK Jastrzębie-Zdrój, ZTZ Rybnik oraz ZTM, które łączą Żory z miastami ościennymi[43].
Połączenia kolejowe
Miasto posiada bezpośrednie połączenia kolejowe z:
- Bielsko-Biała
- Czechowice-Dziedzice
- Gliwice (weekendowe)
- Kędzierzyn-Koźle
- Kołobrzeg (sezonowe)
- Opole
- Pszczyna
- Rybnik
- Świnoujście (sezonowe)
- Szczecin Główny (sezonowe)
- Wisła (miasto) (weekendowe)
- Wodzisław Śląski
- Wrocław Główny
- Kostrzyn nad Odrą (sezonowe)
- Zielona Góra (sezonowe)
W związku z tym, że sąsiednie Jastrzębie-Zdrój zabiega o przywrócenie połączeń kolejowych, jeden z analizowanych wariantów zakłada połączenie Jastrzębia-Zdroju z Katowicami przez Żory i Orzesze[44].
Infrastruktura techniczna edytuj
- Hotspot na Rynku i w jego najbliższej okolicy[45].
- Elektroniczne tablice na przystankach (BKM) informujące o odjazdach i opóźnieniach autobusów.
- Telebimy zewnętrzne znajdujące się przy ruchliwych punktach miasta.
Rower miejski edytuj
We wrześniu 2018 roku w Żorach ruszyła wypożyczalnia rowerów miejskich GeoVelo. W Żorach można korzystać z 80 nowoczesnych jednośladów tzw. czwartej generacji.
Rowery GeoVelo można wypożyczyć i oddać w 26 lokalizacjach[46].
Edukacja edytuj
Żory oferują pełną gamę usług z zakresu edukacyjnego od form przedszkolnych aż do wydziałów zamiejscowych uczelni wyższych. Znajdują się tu: 13 publicznych przedszkoli oraz liczne placówki oświatowe.
Kultura edytuj
Miasto posiada Miejski Ośrodek Kultury, w którym m.in. znajduje się sala widowiskowa gdzie odbywają się koncerty i spektakle teatralne. Oprócz tego ośrodka w poszczególnych dzielnicach miasta działają świetlice realizujące zajęcia artystyczne[47].
W mieście znajdują się dwa kina: Scena „Na Starówce” z jedną salą kinową oraz kino Helios w Galerii Wiślanka z czterema salami[48].
W Żorach działa Miejska Biblioteka Publiczna, mieszcząca się w dawnym budynku młyna parowego[49].
Muzeum Miejskie znajduje się w zabytkowej willi Hearinga i posiada dwie wystawy stałe: Nasza tożsamość i Polskie poznawanie świata. Drugim muzeum jest Muzeum Ognia, mieszczące się w zbudowanym w 2014 roku budynku, uważanym za wyróżniające się dzieło architektury współczesnej[50].
Sport edytuj
28 marca 1920 roku w Żorach utworzone zostało gniazdo najstarszej polskiej organizacji sportowej Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Koło to podlegało organizacyjnie VIII Rybnickiemu okręgowi śląskiej dzielnicy Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[27][51] i należało do szeregu sekcji gimnastycznych śląskiego Sokoła. W roku 1920 żorskie koło tej organizacji liczyło 39 członków[52].
Kluby edytuj
- Octagon Team Żory (sztuki walki)
- LKS Jedność Rogoźna (piłka nożna)
- UKS Salmo Żory (pływanie)
- MTS Żory (piłka ręczna)
- MKS Żory (piłka nożna)
- LKS Rój Żory (tenis stołowy, piłka nożna)
- Iskra Rowień (piłka nożna)
- MKS Polaris Żory (piłka nożna)
- LKS Baranowice (piłka nożna)
- Gepardy Żory (baseball)
- KS Ogniwo Rogoźna Żory (tenis stołowy)
- MOSiR MUKS Sari Żory (siatkówka)
- UKS Czwórka Żory (lekkoatletyka)
- Ks Kleszczów (piłka nożna)
- MMA Sozo Żory (mieszane sztuki walki)
- MUKS Sari Żory / Na Rondzie Team (koszykówka)
- Grupa Biegowa HRmax Żory (lekkoatletyka, biegi długodystansowe)
- UKS Judo Kontra Żory (Judo)
- Żorska Akademia Koszykówki
- Żorska Akademia Talentów Jastrzębski Węgiel
Działalność sportowa edytuj
- MOSiR Żory
- OLPN Żory
Orlik 2012 edytuj
Obecnie na terenie Żor znajduje się pięć boisk wybudowanych w ramach programu Orlik 2012.
Wspólnoty wyznaniowe edytuj
Na terenie Żor działalność religijną prowadzą następujące związki wyznaniowe:
- Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna:
- placówka misyjna w Żorach[53]
- Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa:
- zbór w Żorach[54]
- Ewangeliczny Kościół Chrześcijański:
- parafia w Żorach[55]
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP:
- zbór w Żorach (dzielnica: Osiny)[56]
- Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego:
- Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP:
- Kościół rzymskokatolicki (dekanat Żory):
- parafia Świętych Apostołów Filipa i Jakuba[59]
- parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika[59]
- parafia Miłosierdzia Bożego[59]
- parafia św. Brata Alberta na Kleszczówce[59]
- parafia św. Jadwigi Śląskiej w Baranowicach[59]
- parafia Matki Bożej Częstochowskiej w Kleszczowie[59]
- parafia św. Józefa Robotnika w Osinach[59]
- parafia NMP Matki Kościoła w Rogoźnej[59]
- parafia Niepokalanego Serca NMP w Rowniu[59]
- parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Roju[59]
- Kościół Nowoapostolski:
- zbór w Żorach[60]
- Kościół Pentakostalny w RP:
- Kościół Wolnych Chrześcijan:
- Kościół Zielonoświątkowy:
- Świadkowie Jehowy (Sala Królestwa ul. Hańcówka 41)[67][68]:
Miasta partnerskie edytuj
Aktualnie (2023 r.) miastami partnerskimi Żor są[69]:
Sąsiednie gminy edytuj
Czerwionka-Leszczyny, Jastrzębie-Zdrój, Orzesze, Pawłowice, Rybnik, Suszec, Świerklany
Przypisy edytuj
- ↑ a b Rocznik demograficzny 2022, Polska w liczbach [dostęp 2023-02-19] (pol.).
- ↑ Na czeskich mapach z XIX wieku pojawia się nazwa Žárov – [1].
- ↑ Lista miast w Polsce (spis miast, mapa miast, liczba ludności, powierzchnia, wyszukiwarka), Polska w liczbach [dostęp 2021-08-20] (pol.).
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ Żory w liczbach. Zory Oficjalna Strona Miasta. [dostęp 2015-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-01)]. (pol.).
- ↑ Internetowy System Aktów Prawnych. isap.sejm.gov.pl. [dostęp 2015-01-25].
- ↑ a b Żory w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2015-12-30] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 791.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 181. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 32.
- ↑ Rybnik w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego Tom X, s. 62.
- ↑ Konstanty Damrot, „Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde”, Verlag von Felix Kasprzyk, Beuthen 1896.
- ↑ Die Wappen und Siegel der Deutschen Staedte: Flecken und Doerfer, Frankfurt a/Main 1898, s. 110.
- ↑ Grymlino, Jak nōm miejscowości przemianowali, eNowiny.pl, 2003.03.15.
- ↑ Dzielnice. zory.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-16)].
- ↑ Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe. wybory2002.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-20].
- ↑ Geografia wyborcza – Wybory samorządowe – Państwowa Komisja Wyborcza. wybory2006.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-20].
- ↑ Wybory Samorządowe 2010 – Geografia wyborcza – Województwo śląskie – m. Żory. wybory2010.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-20].
- ↑ Państwowa Komisja Wyborcza | Żory. wybory2014.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-20].
- ↑ BIP – Urząd Miasta Żory: Kluby Radnych, www.bip.zory.pl [dostęp 2019-07-27] .
- ↑ Przerażający raport ws. jakości powietrza. Polskie miasta na czele listy. 2016-05-14.
- ↑ Historia Powiatu Prudnickiego – Starostwo Powiatowe w Prudniku, www.powiatprudnicki.pl [dostęp 2020-11-09] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-16] .
- ↑ L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von’August Hirschwald, 1837, s. 139.
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 793.
- ↑ a b „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 563, hasło „Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” – dzielnica Śląska”.
- ↑ a b „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 674, hasło „Żory”.
- ↑ Franz Choholatý Gröger: Připojení Hlučínska k ČSR 4. 2. 1920. 19 lutego 2010. [dostęp 2018-12-30]. (cz.).
- ↑ Wyniki plebiscytu w powiecie rybnickim. home.arcor.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-07)].
- ↑ Polenlager Sohrau, Bundesarchiv.
- ↑ Piotr Hojka, Sławomir Kulpa: Kierunek Loslau. Marsz ewakuacyjny więźniów oświęcimskich w styczniu 1945 r., Wodzisław Śląski 2016.
- ↑ „Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa”. Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 296.
- ↑ Zabytki w Polsce, nid.pl.
- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 27 lipca 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-08)]. (pol.). wkz.katowice.pl [dostęp 2020-07-27].
- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 7 października 2022 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2022-10-14].
- ↑ B. Kieczka, G. Utrata – Moja „Mała Ojczyzna” Dzieje Żor, wydanie XI.
- ↑ GUS: Bank Danych Lokalnych.
- ↑ Vademecum samorządowca 2016 http://katowice.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_slaskie/portrety_miast/miasto_zory.pdf.
- ↑ a b Vademecum Samorządowca 2016 GUS.
- ↑ Analizy i statystyki – Powiatowy Urząd Pracy w Żorach.
- ↑ Bank Danych Lokalnych GUS, Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto.
- ↑ Centrum Przesiadkowe w Żorach - Najlepsza Przestrzeń Publiczna Województwa Śląskiego, npp.slaskie.pl [dostęp 2023-11-26] .
- ↑ Żory z szansą na lepsze połączenie kolejowe do Katowic? – Żory informacje, zory.com.pl [dostęp 2018-11-29] .
- ↑ Oficjalna strona Urzędu Miasta. zory.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-28)].
- ↑ Rowery miejskie wypożyczysz i oddasz w nowych miejscach! – Żory informacje, zory.com.pl [dostęp 2018-11-29] .
- ↑ Placówki. Miejski Ośrodek Kultury w Żorach. [dostęp 2021-04-20].
- ↑ Kino Helios. Galeria Wiślanka. [dostęp 2021-04-20]. (pol.).
- ↑ Aktualności – Miejska Biblioteka Publiczna w Żorach, mbpzory.pl [dostęp 2022-12-05] .
- ↑ Muzeum Ognia jak pochodnia. [dostęp 2015-01-03].
- ↑ Zbigniew Hojka: „Działalność Towarzystwa gimnastycznego „Sokół” na ziemi rybnickiej w latach 1898–1939”, Rybnicki Kurier Muzealny nr 4, czerwiec 2012.
- ↑ „Srebrna księga Sokolstwa Polskiego na Śląsku”, nakł. Wydziału Dzielnicy Śląskiej; drukiem „Katolika”, Bytom 1920.
- ↑ Zbory i placówki, chwe.pl [dostęp 2023-08-15] .
- ↑ Lista zborów, chwz.info.pl [dostęp 2022-05-16] .
- ↑ Parafie Ewangelicznego Kościoła Chrześcijańskiego. ekch.pl. [dostęp 2022-08-18].
- ↑ Zbory, maranatha.pl [dostęp 2022-05-16] .
- ↑ Nasze zbory i placówki, kchds.pl [dostęp 2022-05-16] .
- ↑ Żory, luteranie.pl [dostęp 2022-05-16] .
- ↑ a b c d e f g h i j Żory, archidiecezjakatowicka.pl [dostęp 2022-05-16] .
- ↑ Church finder, nak.org [dostęp 2022-05-16] .
- ↑ Kontakt [dostęp 2022-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-03] .
- ↑ Anna Bieńkuńska i inni, Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2019, s. 217, ISBN 978-83-66466-00-5 .
- ↑ Rejestr kościołów i innych związków wyznaniowych, gov.pl [dostęp 2022-05-16] .
- ↑ Zbory Kościoła Wolnych Chrześcijan, kwch.org [dostęp 2022-05-16] .
- ↑ O nas, chwzory.pl [dostęp 2022-05-16] .
*Kontakt, chwzory.pl [dostęp 2022-05-16] . - ↑ Znajdź Kościół, kz.pl [dostęp 2022-05-16] .
- ↑ a b c d Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-25] .
- ↑ Świadkowie Jehowy w Żorach wznawiają publiczną działalność, zory.com.pl, 28 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-30] .
- ↑ Miasta partnerskie. [w:] Urząd Miasta Żory [on-line]. [dostęp 2023-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-08-11)]. (pol.).
Bibliografia edytuj
- Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschliesen. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.
Linki zewnętrzne edytuj
- Portal Urzędu Miasta Żory
- Żary, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 747 .