Eksklawa
Eksklawa – część terytorium państwa lub innej jednostki administracyjnej, położona w oddzieleniu od głównego jego obszaru, lecz na tym samym obszarze lądowym (przeważnie kontynent). Może być otoczona terytorium innego państwa lub jednostki administracyjnej, stanowi wtedy jednocześnie enklawę.


Eksklawy międzynarodowe Edytuj
Historyczne Edytuj
- W okresie międzywojennym w latach 1926–1939 do Rzeczypospolitej Polskiej należał półwysep Westerplatte, który był polską eksklawą na terenie Wolnego Miasta Gdańska;
- Gdańsk wraz z częścią terenów przyległych stanowił odciętą od reszty kraju przez terytorium Prus eksklawę I Rzeczypospolitej w latach 1772-1793 (pomiędzy I a II rozbiorem);
- Prusy Wschodnie w latach 1920–1939;
- eksklawy Berlina – powstałe w 1945 roku po podziale Berlina na sektory (1945–1990) w czasie alianckiej okupacji Niemiec.
- Na pograniczu indyjsko-bengalskim było 92 eksklaw Bangladeszu i 106 eksklaw Indii, część z tych eksklaw znajdowała się w eksklawach. Wszystkie eksklawy zostały rozwiązane w 2015 poprzez szereg korekt granicznych[1].
- Morawskie enklawy na Śląsku
Istniejące Edytuj
Przykłady eksklaw międzynarodowych:
- belgijskie miasto Baarle-Hertog stanowi grupę 22 eksklaw na terytorium holenderskiego miasta Baarle-Nassau, dodatkowo w eksklawach belgijskich znajduje się siedem eksklaw holenderskich,
- niemieckie Büsingen stanowi enklawę w terytorium szwajcarskiego kantonu Szafuza,
- włoskie miasto Campione d’Italia wewnątrz szwajcarskiego kantonu Ticino,
- Alaska oddzielona od pozostałej części Stanów Zjednoczonych przez Kanadę,
- Kabinda położona na północ od głównego terytorium Angoli, położona między Demokratyczną Republiką Konga i Kongiem,
- należący do Rosji obwód królewiecki między Polską a Litwą nad Bałtykiem,
- rosyjska enklawa Miedwieżje-Sańkowo, otoczona terytorium Białorusi,
- hiszpańskie miasta Ceuta i Melilla na północnym wybrzeżu Maroka,
- Llívia – hiszpańska eksklawa we Francji,
- 8 gmin (w tym miasto Dubrownik) żupanii dubrownicko-neretwiańskiej - eksklawa chorwacka nad Morzem Adriatyckim, oddzielona od reszty Chorwacji przez terytoria Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry,
- Oecussi-Ambeno, część Timoru Wschodniego położona na wybrzeżu indonezyjskim,
- Ras al-Dżibal – część terytorium Omanu nad cieśniną Ormuz otoczona od strony lądu przez terytorium Zjednoczonych Emiratów Arabskich,
- Dystrykt Temburong – jeden z czterech dystryktów Brunei, oddzielony od reszty terytorium państwa przez Malezję i wody Zatoki Brunei,
- Brytyjska Irlandia Północna stanowi eksklawę w terytorium Republiki Irlandzkiej,
- trzy eksklawy Uzbekistanu (części wilajetu fergańskiego) otoczone terytorium Kirgistanu,
- dwie eksklawy Tadżykistanu (części wilajetu sogdyjskiego) otoczone terytorium Kirgistanu,
- Nachiczewańska Republika Autonomiczna – odosobniona część Azerbejdżanu.
W Polsce Edytuj
Województwa Edytuj
Obecnie w Polsce nie ma eksklaw na poziomie wojewódzkim. Jednak w jednym miejscu niemal istnieje eksklawa – mający powierzchnię ok. 6,3 ha fragment gminy Jutrosin leżącej w województwie wielkopolskim (powiat rawicki) znajduje się na terenie gminy Cieszków leżącej w województwie dolnośląskim (powiat milicki), a z właściwym terytorium gminy Jutrosin styka się na szerokości drogi polnej łączącej oba obszary[2].
Do końca 1998 roku istniała eksklawa wojewódzka. W latach 1975–98 wieś Zabieżki była częścią województwa warszawskiego otoczoną ze wszystkich stron obszarem województwa siedleckiego.
Powiaty Edytuj
Przykłady eksklaw powiatów w Polsce:
- miasto Sławków będące częścią powiatu będzińskiego oddzieloną od jego głównego obszaru miastem na prawach powiatu Dąbrowa Górnicza,
- gmina Igołomia-Wawrzeńczyce będące częścią powiatu krakowskiego oddzieloną od jego głównego obszaru powiatem proszowickim i miastem na prawach powiatu Kraków,
- powiat rybnicki składa się z trzech osobnych części rozdzielonych terytorium miasta na prawach powiatu Rybnik,
- gmina Fabianki będące częścią powiatu włocławskiego oddzieloną od jego głównego obszaru miastem na prawach powiatu Włocławek,
- wieś Lisek stanowiąca część gminy Fabianki w powiecie włocławskim położona około 1,5 km w linii prostej od granicy gminy i otoczona całkowicie terenami gmin Lipno i Bobrowniki należącymi do powiatu lipnowskiego (obszar eksklawy wynosi ok. 5 km²),
- część wsi Chyża, leżącej w powiecie zamojskim (gmina Zamość), stanowi enklawę, liczącą ok. 10,5 ha, na obszarze miasta na prawach powiatu Zamość; od powiatu zamojskiego oddzielona jest pasem terytorium Zamościa o szerokości ok. 90 m[3],
- niewielki fragment gminy Goczałkowice-Zdrój wchodzącej w skład powiatu pszczyńskiego stanowi enklawę na terenie gminy Chybie w powiecie cieszyńskim – jest to fragment doliny Bajorki oddzielony od pozostałej części powiatu pszczyńskiego nasypem linii kolejowej należącym do powiatu cieszyńskiego (odległość eksklawy od głównego terytorium powiatu pszczyńskiego wynosi ok. 35 m)[4],
- Żory, będące miastem na prawach powiatu, posiadają eksklawę znajdującą się pomiędzy miastem na prawach powiatu Rybnik, a gminą Świerklany w powiecie rybnickim; obszar ten leży w odległości ok. 50 m od głównej części miasta i ma ok. 13,5 ha powierzchni[5],
- fragment gminy Zduńska Wola wchodzącej w skład powiatu zduńskowolskiego znajduje się na terenie gminy wiejskiej Sieradz wchodzącej w skład powiatu sieradzkiego; eksklawa leży w odległości ok. 100 m od zasadniczego obszaru powiatu i liczy ok. 1,2 km² powierzchni[6],
- dwa fragmenty gminy Jaworze wchodzącej w skład powiatu bielskiego znajdują się na terenie gminy Brenna wchodzącej w skład powiatu cieszyńskiego; są to dwa fragmenty przysiółka Jasionki wsi Jaworze – pierwszy o powierzchni ok. 2 ha leży w odległości ok. 10 m od zasadniczego obszaru powiatu, drugi o powierzchni ok. 5 ha leży w odległości ok. 40 m od zasadniczego obszaru powiatu i ok. 80 m od pierwszej eksklawy[7],
- dwa fragmenty gminy Dobrzyca, powiat pleszewski na obszarze wsi Koźminiec otoczone obszarem gminy Rozdrażew, powiat krotoszyński. Pierwszy z nich o powierzchni ok. 10 ha ma tylko jeden punkt styczny z właściwym obszarem gminy Dobrzyca, drugi o powierzchni ok. 5 ha, na terenie którego znajduje się budynek mieszkalny otoczony jest ze wszystkim stron obszarem gminy Rozdrażew. Teren ten znajduje się w odległości od ok. 20 do ok. 60 metrów od granic właściwego obszaru gminy Dobrzyca[8].
- działka nr 2056 będąca częścią Powiatu Miasta Gdynia znajduje się na terenie gminy Kosakowo wchodzącej w skład powiatu puckiego[9].
Gminy Edytuj
Liczne gminy składają się z kilku fragmentów (część z nich to jednocześnie eksklawy powiatowe) – najczęściej dzieje się tak, gdy miasto, będące siedzibą gminy jest osobną gminą miejską, pozostawiając rozkawałkowaną gminę wiejską, np. gmina Włodawa, gmina Koło, gmina Głogów, gmina Tarnów (składa się z trzech fragmentów), gmina Łowicz. Rzadsze są przypadki, gdy obszar gminy rozdzielony jest terenem innej gminy, np.: gmina Mierzęcice, gmina Brwinów, gmina Stopnica, gmina Lubanie.
Wykaz eksklaw gminnych (bez eksklaw będących jednocześnie na poziomie powiatowym wymienionych w sekcji „Powiaty”)
Gmina | Powiat | Liczba eksklaw | Uwagi | Źródło danych |
---|---|---|---|---|
gmina Białe Błota | bydgoski | 1 | eksklawa to bardzo mały fragment gminy o pow. ok. 235 m², leżący ok. 13 m od głównej części gminy i będący enklawą na terenie gminy Nowa Wieś Wielka | [10] |
gmina Bochnia | bocheński | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Bochnia będącym osobną gminą | [11] |
gmina Brwinów | pruszkowski | 1 | eksklawę stanowią wsie Żółwin i Owczarnia | [12] |
gmina Chełmiec | nowosądecki | 1 | eksklawa to niewielki fragment gminy o pow. ok. 1,7 km², leżący ok. 900 m od głównej części gminy, obejmujący wieś Kunów | [13] |
gmina Chełmno | chełmiński | 2 | gmina składa się z 3 części rozdzielonych miastem Chełmno będącym osobną gminą | [14] |
gmina Dobryszyce | radomszczański | 1 | eksklawa to fragment gminy o pow. ok. 5,3 km², leżący ok. 100 m od głównej części gminy, obejmujący miejscowości: Borowa, Huta Brudzka, Kotlewy i Janów | [15] |
gmina Głogów | głogowski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Głogów będącym osobną gminą | [16] |
gmina Głusk | lubelski | 1 | eksklawa to niewielki fragment gminy o pow. ok. 1,4 km², leżący ok. 100 m od głównej części gminy, obejmujący wieś Nowiny (eksklawa oddzielona jest miastem Lublin) | [17] |
gmina Grudziądz | grudziądzki | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Grudziądz będącym osobną gminą (miasto na prawach powiatu) | [18] |
gmina Jarosław | jarosławski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Jarosław będącym osobną gminą | [19] |
gmina Jasło | jasielski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Jasło będącym osobną gminą | [20] |
gmina Jordanów | suski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Jordanów będącym osobną gminą | [21] |
gmina Koło | kolski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Koło będącym osobną gminą | [22] |
gmina Kraśnik | kraśnicki | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Kraśnik będącym osobną gminą – eksklawę stanowi niewielki fragment gminy o powierzchni ok. 1,4 km², ze wsią Ośrodek-Wyżnica | [23] |
gmina Leżajsk | leżajski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Leżajsk będącym osobną gminą | [24] |
gmina Liw | węgrowski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Węgrów będącym osobną gminą i siedzibą gminy Liw. Mniejsza część gminy obejmuje jedynie wieś Jartypory. | [25] |
gmina Lubanie | włocławski | 1 | eksklawa to niezamieszkany fragment gminy o pow. ok. 6,9 km², leżący ok. 1,3 km od głównej części gminy | [26] |
gmina Lubartów | lubartowski | 1 | gmina składa się z dwóch części rozdzielonych miastem Lubartów będącym osobną gminą. Mniejsza część gminy o powierzchni 2,5 km² graniczy tylko przez czwórstyk z główną częścią gminy i obejmuje wieś Chlewiska, będącą eksklawą w gminie Niedźwiada | [27] |
gmina Łowicz | łowicki | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Łowicz będącym osobną gminą | [28] |
gmina Mielec | mielecki | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Mielec będącym osobną gminą | [29] |
Mielec (gmina miejska) | mielecki | 1 | eksklawa to niewielki fragment gminy o pow. ok. 1,1 km², leżący ok. 3,5 km od głównej części gminy, obejmujący dzielnicę (część miasta) Łuże | [30] |
gmina Mierzęcice | będziński | 1 | eksklawa to niewielki niezabudowany fragment gminy o pow. ok. 0,8 km², leżący ok. 1,8 km od głównej części gminy | [31] |
gmina Ostrowice | drawski | 1 | obszar istniejącej do końca 2018 gminy podzielony był na dwie części jeziorem Siecino należącym do gminy Złocieniec | [32] |
gmina Ostrów Wielkopolski | ostrowski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Ostrów Wielkopolski będącym osobną gminą | [33] |
gmina Pabianice | pabianicki | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Pabianice będącym osobną gminą | [34] |
gmina Pilchowice | gliwicki | 1 | eksklawa to niewielki niezabudowany fragment gminy o pow. ok. 0,7 km², leżący ok. 600 m od głównej części gminy | [35] |
gmina Przemyśl | przemyski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Przemyśl będącym osobną gminą (miasto na prawach powiatu) | [36] |
gmina Radomsko | radomszczański | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Radomsko będącym osobną gminą | [37] |
gmina Sępólno Krajeńskie | sępoleński | 1 | eksklawa to niewielki niezamieszkany fragment gminy o pow. ok. 0,3 ha, leżący ok. 90 m od głównej części gminy | [38] |
gmina Sochaczew | sochaczewski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Sochaczew będącym osobną gminą | [39] |
gmina Stargard | stargardzki | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Stargard będącym osobną gminą | [40] |
gmina Stopnica | buski | 2 | spory osobny fragment gminy z miejscowościami Bosowice, Zaborze, Jakubiec, Wymysłów i Dąbrówka, leżący ok. 50 m od głównej części gminy oraz niewielki niezamieszkany fragment gminy o pow. ok. 2,7 ha, leżący ok. 360 m od głównej części gminy i będący enklawą w gminie Pacanów | [41][42] |
gmina Tarnów | tarnowski | 2 | gmina składa się z 3 części rozdzielonych miastem Tarnów będącym osobną gminą (miasto na prawach powiatu) | [43] |
gmina Włodawa | włodawski | 1 | gmina składa się z 2 części rozdzielonych miastem Włodawa będącym osobną gminą | [44] |
Miasta Edytuj
W tabeli poniżej wymienione są tylko eksklawy w miastach niebędących samodzielnymi gminami (miasta w gminach miejsko-wiejskich). W tych przypadkach są to eksklawy obszaru miasta znajdujące się na obszarze wiejskim danej gminy. Ponadto eksklawy posiadają opisane powyżej: miasto na prawach powiatu Żory oraz miasto Mielec będące gminą miejską.
Miasto | Powiat | Liczba eksklaw | Uwagi | Źródło danych |
---|---|---|---|---|
Miechów | miechowski | 1 | eksklawa leży ok. 900 m od głównej części miasta | [45] |
Nowa Dęba | tarnobrzeski | 1 | eksklawa leży ok. 260 m od głównej części miasta | [46] |
Tychowo | białogardzki | 9 | miasto w granicach administracyjnych składa się z dziesięciu osobnych fragmentów, dodatkowo na jego obszarze jest eksklawa części wiejskiej gminy Tychowo | [47] |
Więcbork | sępoleński | 1 | eksklawa leży ok. 150 m od głównej części miasta | [48] |
Ponadto w przypadku trzech miast występuje przypadek istnienia eksklawy obszaru wiejskiego na terenie miasta (enklawa w mieście). Pierwszy to, opisany wyżej, przypadek Zamościa (jest to eksklawa na poziomie powiatowym), drugim opisany wyżej przypadek Tychowa, trzecim jest zaś przypadek miasta Polkowice, znajdującego się w powiecie polkowickim (gmina miejsko-wiejska Polkowice) – eksklawa obszaru wiejskiego znajduje się na terenie miasta, ok. 30 m od właściwego obszaru terenu wiejskiego i ma ok. 0,3 ha powierzchni[49].
Zobacz też Edytuj
Przypisy Edytuj
- ↑ BBC [dostęp 2021-10-15] (ang.).
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (09.10.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (08.10.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (08.10.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (08.10.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (09.10.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (23.10.2012)
- ↑ geoportal.gov.pl: Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (06.01.2015). geoportal.gov.pl. [dostęp 2015-01-05]. (pol.).
- ↑ geoportal.gov.pl, mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2021-01-07] .
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Geoportal - Osnowa geodezyjna
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (21.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (22.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (22.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (22.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (22.11.2012)
- ↑ Państwowy Rejestr Granic, wizualizacja w geoportalu.gov.pl (22.11.2012)