Wikipedia

Kanton (Szwajcaria)

Kanton – podstawowa, terytorialna jednostka administracyjna Szwajcarii.

Podział administracyjny Szwajcarii (z naniesionymi kodami kantonów)

Szwajcaria jest państwem federacyjnym, składającym się z 26 kantonów[1], 143 okręgów[1] i 2222 gmin[1], które posiadają bardzo szeroką autonomię. Aż do połowy XIX wieku kantony były samodzielnymi mini-państwami, które posiadały własne armie, same strzegły granic i biły własną monetę. Przekształcenie Szwajcarii z luźnej federacji nieposiadającej instytucji centralnych w państwo federalne nastąpiło dopiero w 1848 r.

W XVI wieku Konfederacja Szwajcarska składała się z 13 niezależnych małych państw, protoplastów obecnych kantonów. Formalnie stanowiły one część Rzeszy Niemieckiej i były nazywane przez administrację Rzeszy kantonami. Były one dzielone na kantony „leśne” i kantony „miejskie”. Uzyskały one praktyczną niezależność po wspólnym pokonaniu cesarza Maksymiliana I Habsburga w 1499 r.

W sześciu „leśnych” kantonach funkcjonowała demokracja bezpośrednia, polegająca na podejmowaniu wszelkich wspólnych decyzji na wiecach kantonalnych. Siedem kantonów „miejskich” było zarządzanych formalnie przez rady miast, które były kontrolowane przez oligarchiczne układy tworzone przez najbogatszych kupców i rzemieślników.

Do starej konfederacji 13 kantonów, w 1803 r. przyłączono 6 kantonów z południowo-wschodniej części obecnej Szwajcarii, a w 1815 r. – 3 kantony z zachodniej części kraju.

Obecnie każdy kanton ma swoją własną konstytucję, która określa zasady działania ciał tworzących prawo (parlamenty lokalne), sprawujących rządy (rządy lokalne) i egzekwujących prawo (lokalne sądy, prokuratury i policję). W większości kantonów funkcjonują jednoizbowe parlamenty, w których zasiada od 58 do 200 posłów. Rządy kantonów liczą od 5 do 7 ministrów. Niemal wszystkie elementy władzy są realizowane przez kantony, gdyż szwajcarska konstytucja maksymalnie ogranicza prerogatywy rządu i parlamentu federalnego. Władze kantonalne samodzielnie określają stopień autonomii gmin. W niektórych kantonach gminy posiadają niemal całą władzę, podczas gdy inne są bardziej scentralizowane. Wynika to m.in. ze znacznych różnic w wielkości kantonów. Najmniejszy kanton ma 37 km² (Bazylea-Miasto) i 14 900 obywateli (Appenzell Innerrhoden), podczas gdy największy liczy 1 244 400 obywateli (Zurych) i 7105 km² (Gryzonia).

Obecnie już tylko w dwóch kantonach władza jest rzeczywiście sprawowana w formie pełnej demokracji bezpośredniej, w formie organizowania wieców kantonalnych (Landsgemeinde), na których każdy obywatel kantonu ma prawo wypowiedzieć się w każdej sprawie oraz bezpośrednio wybrać członków swojego rządu. We wszystkich pozostałych kantonach parlamenty i rządy są wybierane poprzez znane z innych krajów wrzucanie kartek wyborczych do urny.

Aż do czasu utworzenia kantonu Jury w 1978 r., nie tworzono nigdy nowych kantonów. Wynikałoby z tego, że kantonów powinno być 23. Jednak ze względu na problemy administracyjne i odpowiednie, proporcjonalne reprezentowanie ludności wszystkich kantonów w parlamencie krajowym część kantonów była dzielona na dwa lub więcej okręgów wyborczych. W 1999 r. w ramach tworzenia nowej konstytucji całej federacji zdecydowano się formalnie podzielić te kantony zgodnie z podziałem okręgów wyborczych, co zwiększyło ich liczbę do 26. Do Rady Kantonów (przedstawicielstwo kantonów w parlamencie) 20 kantonów deleguje po 2 dwóch członków, natomiast 6 kantonów (dawnych półkantonów) po jednym. Są to:

Lista kantonów edytuj

Herb Kod Kanton Od Stolica Liczba ludności

(2014)[2]

Pow. (km²) Gęst. zalud.

(os./km²)

Liczba

gmin[2]

Język urzędowy
  ZH Zurych 1351 Zurych 1 446 354 1729 870,8 171 niemiecki
  BE Berno 1353 Berno 1 009 418 5959 172,8 399 niemiecki, francuski
  LU Lucerna 1332 Lucerna 394 604 1493 276,1 107 niemiecki
  UR Uri 1291 Altdorf 36 008 1076 34,1 20 niemiecki
  SZ Schwyz 1291 Schwyz 152 759 908 179,4 30 niemiecki
  OW Obwalden 1291 Sarnen 36 834 491 76,6 7 niemiecki
  NW Nidwalden 1291 Stans 42 080 276 174,4 11 niemiecki
  GL Glarus 1352 Glarus 39 794 685 58,5 28 niemiecki
  ZG Zug 1352 Zug 120 089 239 579,6 11 niemiecki
  FR Fryburg 1481 Fryburg 303 377 1671 190,4 242 francuski, niemiecki
  SO Solura 1481 Solura 263 719 790 333,6 126 niemiecki
  BS Bazylea-Miasto 1501 Bazylea 190 580 37 5157,8 3 niemiecki
  BL Bazylea-Okręg 1501 Liestal 281 301 518 543,4 86 niemiecki
  SH Szafuza 1501 Szafuza 79 417 298 266,4 34 niemiecki
  AR Appenzell Ausserrhoden 1513 Herisau[3] 54 064 243 222,6 20 niemiecki
  AI Appenzell Innerrhoden 1513 Appenzell 15 854 172 91,9 6 niemiecki
  SG Sankt Gallen 1803 Sankt Gallen 495 824 2031 254,1 90 niemiecki
  GR Gryzonia 1803 Chur 195 886 7105 27,6 211 niemiecki, romansz, włoski
  AG Argowia 1803 Aarau 645 277 1404 462,5 232 niemiecki
  TG Turgowia 1803 Frauenfeld[4] 263 733 992 305,5 80 niemiecki
  TI Ticino 1803 Bellinzona 350 363 2812 127,8 244 włoski
  VD Vaud 1803 Lozanna 761 446 3212 269,9 382 francuski
  VS Valais 1815 Sion 331 763 5225 63,6 160 francuski, niemiecki
  NE Neuchâtel 1815 Neuchâtel 177 327 802 247,4 62 francuski
  GE Genewa 1815 Genewa 477 385 282 1942,2 45 francuski
  JU Jura 1979 Delémont 72 410 839 86,4 83 francuski
CH Szwajcaria 8 237 666 41 290 206 2890 niemiecki, francuski,

włoski, romansz

Dwuliterowe skróty szwajcarskich kantonów są powszechnie stosowane w tym kraju, m.in. na tablicach rejestracyjnych.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Bundesamt für Statistik: Institutionelle Gliederungen. bfs.admin.ch, 2018-01-01. [dostęp 2018-01-31]. (niem.).
  2. ↑ a b National Statistics.
  3. ↑ Siedziba rządu i parlamentu lokalnego, siedziba władz sądowych znajduje się w Trogen.
  4. ↑ Siedziba banku kantonu to Weinfeld.

Link zewnętrzny edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kanton_(Szwajcaria)&oldid=73547931”